Ali Şir Nevayi ve Fuzulî’nin Leyla ve Mecnun Mesnevilerinin Karşılaştırılmalı Olarak İncelenmesi ve Bu Mesnevilerin Nazirecelik Geleneği Açısından Değerlendirilmesi

Ali Şir Nevayi ile Fuzulî’nin Leyla ve Mecnun adlı mesnevileri divan edebiyatının iki şaheseridir. Bu iki önemli eserin karşılaştırmalı olarak incelenmesi, aralarındaki münasebetin yanı sıra, daha önce dikkat edilmemiş bazı ortak özelliklerinin ortaya konması açısından gereklidir. Bu çalışmada Ali Şir Nevayi’nin Leylî vü Mecnûn adlı mesnevisi ile Fuzulî’nin aynı adlı mesnevisi karşılaştırmalı olarak incelenerek iki mesnevinin ortak özelliklerinin neler olduğu, Fuzulî’nin Ali Şir Nevayi’den etkinlenip etkilenmediği ve Fuzulî’nin mesnevisinin Ali Şir Nevayi’ye nazire olup olmadığı sorularına yanıt aranmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda iki mesnevi “şekil özellikleri, sebeb-i te'lif, mesnevilerin konu bölümü, motifler, tasavvuf” başlıkları altında karşılaştırılmıştır. Bazı kahramanların iki mesnevide hangi sosyal statü, ruh hâli ve görev ile işlendikleri de değerlendirilmiştir. Sonuç olarak Ali Şir Nevayi’nin ve Fuzulî’nin mesnevisinin arasında şeklî yönden birtakım ortaklıların olduğu belirlenmiştir. Bu iki eserin; pek çok motifi ortak kullandıkları, aynı amaca yönelik yazıldıkları, olay örgüsünün çok küçük farklarla ortak olduğu tespit edilmiştir. İki mesnevinin tasavvufi bir boyut taşıdıkları, aynı tasavvufi meselelere aynı ölçüde işaret ettikleri belirlenmiştir. Muhtevası bir olan bu mesnevilerin olay örgüsü, kahramanlar ve motifler bakımından büyük ölçüde benzeşmesi muhtemel bir durum olarak değerlendirilirken iki eserin yazılış sebebi ve tasavvufu işlemeleri yönünden ilgi çekici derecede benzemesi Fuzulî’nin Nevayi’den etkilendiği şeklinde yorumlanmıştır. Elde edilen veriler ışığında Fuzulî’nin eserinin Ali Şir Nevayi’ye nazire olduğu belirlenmiştir. Ayrıca iki mesneviyi karşılaştırırken kullanılan başlıklar, herhangi iki mesnevinin birbirine nazire olup olmadığını anlamak için kıstas olarak önerilmiştir.

A Comparative Study of Ali Şir Nevayi and Fuzulî’s Works Named as Leyla ve Mecnun And Evaluation of This Mesnevis’ in Terms of Nazire Tradition

Ali Şir Nevayi and Fuzulî’s mesnevis named as Leyla ve Mecnun are two masterpieces of divan literature. Comparative analysis of these two works is important for the following reasons: The relationship between the two works is revealed and some common features not noticed before are revealed. The following questions were sought in this study: What are the common features of the two works, was Fuzulî influenced by Ali Şir Nevayi's work while writing his work, whether two mesnevis are nazire to each other. These two mesnevi’s have beeen compared under the headings of form features, reasons for writing, plot, motifs and Sufism. Also in this article, some of the heroes are compared in terms of social status, mood and duty. As a result, it has been determined that there are some formal partnerships between Ali Şir Nevayi and Fuzulî's mesnevi. These two mesnevi; It has been determined that they use many motifs in common, they are written for the same purpose, and the plot is common with very small differences. It has been revealed that the two mesnevi point to the same mystical issues to the same extent and carry a mystical dimension. It is probable that these mesnevi, whose content is one, are largely similar in terms of plot, heroes and motifs but the interesting resemblance of the two works in terms of their reason for writing and their mysticism means that Fuzulî was influenced by Nevayi. In the light of the obtained data, it was determined that Fuzulî's work is nazire to Ali Şir Nevayi. In addition, the headings used when comparing two mesnevi have been suggested as a criterion to understand whether any two mesnevi are nazire each other.

PDF

___

Alptekin, A. B. (1997). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Akçağ Yayınları.
Arslan, M. (2019). “Ömer bin Mezid’in Mecmûatü’n-Nezâir Adlı Eserinin Nazirecilik Geleneği Açısından Değerlendirilmesi”, Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 16, 14-41.
Bolat, A. (2003). “Muhasibi (ö. 241/ 855)'nin el-Mekasib'i Bağlamında Tasavvufta Dünyaya Bakış ve Hakiki Zühd Anlayışı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 177-196.
Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İnka Yayınları.
Ceylan, Ö. (2005). Böyle Buyurdu Sûfî Tasavvuf ve Şerh Edebiyatı Araştırmaları. Kapı Yayınları.
Çelik, İ. (2009). “Türk Tasavvuf Düşüncesinde Ölüm”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S. 40, 119-146.
Çelik Şavk, Ü. (2011). Ali Şir Nevayi Leylî vü Mecnûn. TDK Yayınları.
Çetindağ, Y. (2006). Ali Şîr Nevâî’nin Osmanlı Şiirine Etkisi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Çetindağ, Y. (2010). Ali Şir Nevaî. Kaynak Yayınları.
Çiçekler, M. (2004). “Mesnevi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 29, 320-322.
Doğan, A. (2013). Aşk’ın Kalbe Yolculuğu. Değişim Yayınları.
Doğan, M. (2014). “Dinlerde ve İslam Kültüründe Sabır”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 5, 93-130.
Doğan, M. N. (2015). Fuzulî Leylâ ve Mecnun Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar. Yelkenli Yayınları.
İpekten, H. (2016). Fuzûlî Hayatı-Sanatı-Eserleri-Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Akçağ Yayınları.
Kaplan, Y. (2011). “Emrî Dîvânı’nda Halk Kültürü”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. XLVI, 29- 54.
Kara, M. (1995). “Fenâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 12, 333-335.
Karahan, A. (1996). “Fuzulî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 13, 240-246.
Kartal, A. (2013). Doğu’nun Uzun Hikâyesi Türk Edebiyatında Mesnevi. Doğu Kütüphanesi Yayınları.
Köksal, M. F. (2003). Diriözler Armağanı Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı. Bizim Büro Basımevi Yayın Dağ. San. Tic. Ltd Şirketi.
Kut, G. (1989). “Ali Şîr Nevâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 2, 449-453.
Levend, A. S. (1965). Ali Şir Nevaî Hayatı, Sanatı ve Kişiliği. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Özköse, K. (2005). “Mevlânâ Düşüncesinde Firkat ve Vuslat”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 14, 241-247.
Pala, İ. (2004). “Sekt-i Melih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 36, 335.
Sağlam, H. (2020). “Motif ve Mazmun Üzerine Bir Karşılaştırma”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 101, 358-371.
Smith, M. (1936) “The Forerunner of al-Ghazali”, Journal of the Royal Asiatic Society, 417-426.
Tarlan, A. N. (2005). Fuzûlî Divanı Şerhi. Akçağ Yayınları
Uludağ, S. (1991). “Aşk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 4, 18-21.
Uludağ, S. (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Kabalcı Yayınevi.
Uludağ, S. (2016). Tasavvufun Dili. Ensar Yayınları.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ