Cemile UZUN, FATİH ÖZEK

Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fonetik Çevreye Bağlı O>U, U>O Değişimleri

Dil toplumun bir yansımasıdır. Dil sürekli gelişen ve değişen bir yapıdır. Dilin sürekli gelişmesi, dilde çeşitliliği sağlar. Dildeki çeşitlilik dilin her yapısında seste, sözde ve söz diziminde görülebilir. Ses değişikliğinin oluşum şartları ile ilgili birçok neden bulunmaktadır. Ses değişikliğinin seyrinin belirlenmesinde, algısal süreçler ve boğumlanma önemli rol oynar. Türkçe, tarih boyunca alt katman, yan katman, akraba diller ve akraba olmayan dillerin etkisinde kalmıştır. Bu durumda Türkçedeki sesler gerek sözlüksel gerek anlamsal değişikliğe uğramıştır. Dillerin fonetik sistemleri, bazı durumlarda bir sesin değişmesini diğer sesin durumuna bağlar. Ağız, dudak ve dil çevresindeki fonetik boşlukta bazen bir ünlü başka bir ünlüye doğru hareket etmek ister. Hareketini bir ünlüyü kendisine doğru çekme veya bir ünlüyü kendisinden uzaklaştırma/itme ile gerçekleştirir. Ünlülerin birbirine doğru hareketi ünlülerin değişim sürecini başlatır. Ünlü daralması ve genişlemesi Türkçede sık sık karşılaşılan ses değişimleridir. Ünlü daralması, a, e, o, ö seslerinin çeşitli boğumlanma özellikleri bakımından ı, i, u, ü seslerine; ünlü genişlemesi ı, i, u, ü seslerinin çeşitli boğumlanma özellikleri bakımından a, e, o, ö seslerine dönüşmesidir. Çalışmada o>u, ö>ü ünlü daralmaları ile u>o, ü>ö ünlü genişlemeleri incelenmiştir. Türkçede bu değişimlere neden olan durumlar belirlenmiştir. Türkçede bu değişimlerin iki nedeni bulunmaktadır: Birincisi Türkçenin ünlü yapısından kaynaklanan değişimler; ikincisi fonetik çevreye bağlı olarak meydana gelen değişimlerdir. Çalışmada TTA’ da fonetik çevreye bağlı olarak oluşan o>u, ö>ü ünlü daralmaları ile u>o, ü>ö ünlü genişlemeleri ele alınmıştır.

Turkey Turkish Dialects Phonetic Environment Related O>U, U>O Changes

: Language is a reflection of society. Language is a constantly evolving and structure. Continuous development of language provides diversity in language. Diversity in the language can be seen in every structure of the language in sound, pseudo-syntax. There are many reasons for the formation conditions of the voice change. Perceptual processes and choking play an important role in determining the course of voice change. Turkish has been influenced by substrate, side layer, relative languages and non-relative languages throughout history. In this case, the sounds in Turkish have undergone both lexical and semantic changes. The phonetic systems of languages connect the change of one voice in some cases to the state of the other voice. Sometimes a vowel wants to move towards another vowel in the phonetic space around the mouth, lips, and tongue. It performs its movement by pulling a vowel towards it or by pushing/removing a vowel from itself. The movement of vowel towards each other starts the exchange process of celebrities. Vowel contraction and expansion are frequent changes in Turkish. Vowel reduction, a, e, o, ö sounds are transformed into ı, i, u, ü sounds in terms of various articulation properties; vowel expansion ı, i, u, ü sounds are transformed into a, e, o, ö sounds in terms of various articulation properties. In this studies o>u, ö>ü with vowel reduction u>o, ü>ö with vowel expansion were examined. Conditions causing these changes in Turkish have been determined. There are two reasons for these changes in Turkish: The first one is the changes caused by the vowel structure of Turkish; the second is the changes that occur depending on the phonetic environment. In this study, the vowel reduction of o> u, ö> ü and u> o, ü> ö vowel expansions that are formed depending on the phonetic environment in TTA are discussed.

PDF

___

Akar, A. (2006). “Ağız araştırmalarında yöntem sorunları”. Turkish Studies, 1(2), 37-53.
Baskakov, N. A. (2006), Türk dillerinin tarihi-tipolojik sesbilimi. Multilingual Yayınları.
Bilgegil, M. K. (1984). Türkçe dilbilgisi. Dergâh Yayınları.
Blevins, J. (2004). Evolutionary phonology: The Emergence of Sound Patterns. Cambridge University Press.
Buran, A. (2015), Türklük bilimi terimleri sözlüğü. Akçağ Yayınları.
Caferoğlu, A. (1943). Anadolu ağızlarından toplamalar/Kastamonu, Çankırı, Çorum, Amasya, Niğde, İlbaylıkları ağızları, Kalaycı argosu ve Geygelli Yürüklerinin gizli tarihi. Bürhaneddin Basımevi.
Campbell, L.; Rıngen, J. (1981). “Teleology and the explanation of sound change”. Phonologica, 57- 67.
Campbell, L. (1994). Principles of linguistic change. Blackwell Publishing.
Campbell, L. (1999). Historical linguistics: An İntroduction. MIT Press.
Coşkun, M. V. (2007). Standart Türkçede ses olaylarının sebep-sonuç ilişkisi çerçevesinde yeniden sınıflandırılması. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 347-368.
Demir, N. (2006). Trabzon ve yöresi ağızları. Gazi Kitabevi.
Demir, N.; Aydoğdu, Ö. (2009). Giresun ili ve yöresi ağızları. Giresun Valiliği.
Deny, J. (2000). Türk dilinin gramer kuralları. TDK Yayınları.
Durrell, M., (2004). “Linguistic variable-linguistic variant/sprachvariable–sprachvariante, sociolinguistics an ınternational handbook of the science of language and society”. Berlin - New York: Walter de Gruyter, 1, 195 -200.
Ertan, E. (2011). Türkçedeki sürütünmeli seslerin akustik özelliklerinin belirlenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Anadolu Üniversitesi Sağlık Bilimleri.
Gülensoy, T. (1993). Doğu ve Güneydoğu Anadolu ağızları üzerine düşünceler. Boğaziçi Yayınları.
Gülensoy, T. (2000). Türkçe el kitabı. Akçağ Yayınları.
Günay, T. (2003). Rize ili ağızları. TDK Yay.
Hengirmen, M. (2015). Türkçe dil bilgisi. Engin Yayınevi.
Holmes, J. (2008). An Introduction to Sociolinguistic. Routledge.
İpek, B. (2018). “Türkiye Türkçesi ağızlarında yer alan yabancı kelimelerde görülen ünlü değişmeleri”. Diyalektolog-Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 37-59.
Jongman, A., Wayland R.; Wong, S. (2000). “Acoastic characteristics of English fricatives”. Acoust Soc, 108, 1252-1263.
Kalay, E. (1998). Edirne ili ağızları. TDK Yayınları.
Karaağaç, G. (2013). Türkçenin dil bilgisi. Akçağ Yayınları.
Karahan, L. (2017). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. TDK Yayınları.
Kopkallı, H. (1993). A phonetic and phonological analysis of final devoicing in Turkish. The University of Michigan.
Kopkallı-Yavuz, H., (2000). Türkçe'deki /v/' nin sesbilimsel ve sesbilgisel özellikleri. XIII. Dilbilim Kurultay Bildirileri. Boğaziçi Üniversitesi.
Korkmaz, Z. (1963). Nevşehir ve yöresi ağızları. Ankara Üniversitesi Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesi.
Korkmaz, Z. (2000). Bartın ve yöresi ağızları. TDK Yayınları.
Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. TDK Yayınları.
Labov, W. (1994). Principles of linguistic change. Blackwell Publishing.
Laufer, A., (1991). “Phonetic representation: glottal fricatives”. Journal of the International Phonetic Association, 21(2). 91-93.
Lindblom, B. (1990). Explaining phonetic varition. A Sketch of the H&H Theory.
Mansuroğlu, M. (1988). “Türkiye Türkçesinde ses uyumu”. TDAY-Belleten 1959, 81-93.
Martinet, A. (1952). “Function, structure, and sound change”. 8, 1-32.
Martinet, A. (1960). Elements of general linguistics. Faber Editions.
Ohala, J. (1974). The contribution of acoustic phonetics to phonology. Frontiers of Speech Communication Research. Academic Press.
Özek, F. (2014). Tarihi Türk lehçelerinde ünlüler. Akçağ Yayınları.
Özek, F. (2016). Kemaliye ağzı. Kesit Yayınları.
Sağır, M. (1995). “Anadolu ağızlarında ünlüler”. TDAY-B, 43: 391-409.
Samuels, B. (2005). The attic reversions. Ms., Harvard University.
Selen, N. (1979). Söyleyiş sesbilimi, akustik sesbilim ve Türkiye Türkçesi. TDK Yayınları.
Stockwell, R. & Mınkova, D. (1988). “The English vowel shift: problems of coherence and explanation”. 355-394.
Stockwell, R. & Mınkova, D. (1998). “On drifts and shifts”. Studia Anglica Posnaniensia, XXXI, 283-303.
Tosun, İ. (2017). Ardahan ili ağızlarının ses ve şekil özellikleri. Payda Yay.
Trubetzkoy, N. S. (1939). “Grundzüge der phonologie”. Travaux du Cercle Linguistique de Prague, 7.
Üçok, N. (2008). Genel Fonetik. Multilingual Yay.
Vardar, B. (2001). Dilbilim Temel Kavram ve İlkeleri. Multilingual Yayınları.
Vaux, B. (2015). “adjarian's law and consonantal atr in armenian”. Proceedings of the fourth international conference on armenian linguistics, Delmar, 271-293.
Wardhaugh, R. (2006), An introduction to sociolinguistics. Blackwell Publishing.
Yalçın, S. K. (2011). “Türk dilinde ses grupları ve ses gruplarının ünlüleşmesi”. Turkish Studies, 6(3), 1597-1622.
Yedekçioğlu, K. (1998). Kayseri Ağzı. Kayseri Büyükşehir Belediyesi.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: 4
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ