XVI. YÜZYIL SONLARINDA ÇILDIR EYÂLETİ KENTLERİ'NİN SOSYAL VE EKONOMİK DURUMU: ASPİNZA ÖRNEĞİ

XVI. yüzyıl Osmanlı coğrafyası gerek nüfus, gerekse de ekonomik açıdan genişleme ve değişme sürecini yaşamaktaydı. Bu devir Osmanlı şehirlerinin idari, iktisadi ve sosyal yapılarını ortaya çıkarmak için en önemli kaynak tahrir defterleridir. Tahrir defterlerine dayalı bir çok Anadolu şehirlerinin idari, ekonomik ve sosyal durumu açıklığa kavuşturulsa da, bir zamanlar Osmanlı Devleti sınırları içerisinde olan Gürcistan kentleri bu çalışmaların dışında kalmıştır. Bu durumu göz önünde bulundurarak çalışmamızı, günümüzde Gürcistan Cumhuriyeti Samtskhe-Cavaheti Bölgesi'nin Aspinza Belediyesi'nin merkezi olan Aspinza şehrinin XVI. yüzyıl sosyal ve ekonomik durumunun incelenmesi üzerinde yoğunlaştırdık. Aspinza, 312 yıl Samtskhe Atabeyleri ve 251 yıl Osmanlı Devleti'nin Çıldır Eyâletii'nin sınırları içerisinde yer almış ve 9 Ağustos 1578 Çıldır Meydan Savaşı sonrasında Osmanlı hakimiyetine geçmiştir. Osmanlı İdari düzenlenmesine göre Aspinza, Çıldır Beylerbeyliği'nin Ahıska Sancağı'nın Aspinza Nahiyesi'nin merkezi olmuştur. Çalışmamızdaki amaç, Aspinza'nın etimolojisi, coğrafi konumu, kısa tarihi, nüfusu ve halkın dini mensubiyeti hakkında bilgiler verdikten sonra 1595 tarihli "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistân" tahrir defteri ışığında şehrin sosyal-ekonomik hayatı defterdeki kayıtlara göre tahlili yapılarak değerlendirmektir. Son 50 yılda Osmanlı tahrir defterlerinin incelenmesine geniş yer verilse de Osmanlı'nın düzenlediği ve Dil, Tarih, Coğrafya, Onomastik hakkında çok değerli bilgiler içeren 1595 tarihli "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistân" gibi bir hazine bu çalışmaların dışında kalmıştır. Tahrir defteri verilerine dayanarak yaptığımız bu çalışmada yalnız Aspinza'nın değil, tüm Çıldır Eyâleti'ndeki şehirlerin XVI. yüzyıl sonlarındaki genel durumu hakkında bilgi vermektiir. Ayrıca Aspinza ile ilgili bilgiler ilk defa olarak günümüz Türkçesine çevrilmiş ve bu çeviri çalışmamızın sonuna eklenmiştir

THE SOCIO-ECONOMIC SITUATION OF CHILDIR PROVINCES AT THE END OF THE XVI CENTURY: ASPINDZA CASE

The XVI Century for Ottoman Geography meant a period of expansion and change of population and economy. The State Recordings are the most important resources that reveal the administrative, economic and social structure of the Ottoman Cities of that period. The administrative, economic and social situation of many Anatolian cities has been studied according to the State Recordings of Ottoman State, but some part of Georgian cities that ruled by Ottoman’s was the exception. Considering the lack of this situation, I concentrated on the examination of the socio-economic status of Aspindza city in the XVI Century. Nowadays, Aspindza city is the centre of Aspindza Municipality, Samtskhe-Javakheti region of the Republic of Georgia. Aspindza was situated inside the territory of Samtskhe Atabey’s for 312 years and 250 years inside the Childir Province of Ottoman Empire and after the war of Childir, on 9th August, 1578 Ottoman’s gains control over it. According to the administrative arrangements of Ottoman State, Aspindza was the centre of Ahiska Sanjak of Aspindza Province of Childir Beylerbeyi. The main purpose of our study is to give information about the etymology, geographic location, brief history, population, people’s religious affiliation of Aspindza and afterwards, we analyse and evaluate the socio-economic life of the city based on the Ottoman State Recordings "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistân" that was dated 1595. In the last 50 years a big attention was given to the State Recordings of Ottoman State, but the "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gurcistân" dated 1595 that is very valuable treasure containing a wealth information about language, history, geography, onomastics, was one of the exception. The research that we did based on the State Recordings gives us a general knowledge not only of Aspindza but also the whole cities of Childir Province at the end of XVI Century. Besides, we for the first time translated informations about Aspindza in modern Turkish and attached it at the end of our research

PDF

___

Kitaplar
AHUNDOV, M.F. (1961). Esərləri. 3 cilddə, II c, Bakı, Az.. SSR ЕA Basımevii, Bakı.
AKGÜNDÜZ, A. (1994). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 7/1. Kitap, Kanuni Devri Kanunnameleri (IV); 7/II. Kitap. II. Selim Devri Kanunnameleri, VI. Bölüm: Gürcistan Eyaleti Kanunnameleri. Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
CİKİA, S. (1947). "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistân". I. Kitap. İzdatelstvo Akademii Nauk Gruzinskoy SSR, Tbilisi.
CİKİA, S. (1941)."Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistân". II. Kitap. İzdatelstvo Akademii Nauk Gruzinskoy SSR, Tbilisi.
CİKİA, S. (1958). "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistân". III. Kitap. İzdatelstvo Akademii Nauk Gruzinskoy SSR, Tbilisi.
ELMALILI M. HAMDİ YAZIR (2012). Bilgisayar Hatlı 5'li KUR'ÂN-I KERÎM. Arapça Hat-Satır Arası Kelime Meali- Türkçe Transkript-Meal-Tecvid. Aktifnet Dağıtım Yayın Pazarlama Dış. Tic. Ltd. Şti. İstanbul.
EMECEN, F. M.(1989). "XVI. Asırda Manisa Kazası".TTK Yayınları, Ankara.
EREMİA, A. İ. (1982). "Geografiçeskie nazvania rasskazıvayut", Kişinev: Şpintsa.
EVSTİGNEEV, G. M., LİVŞİTS, Y. A., SİNGAEVSKİY, O. N. (1972). "Taynı produktov pitaniya". Pişevaya Promışlennost Yayınları, Moskova.
İNALCIK, H. (2000). "Ağırlıklar ve Ölçüler". Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik Ve Sosyal Tarihi, Cilt I: 1300-1600. Eren Yayıncılık, İstanbul.
İNALCIK, H. (2003). "Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600", Çeviren Ruşen Sezer, YKY, İstanbul.
İNALCIK, H. (1956). "V.Beynelmilel Onomastik İlimler Kongresi". (Salamanca, 12-15 Nisan). s. 226. TTK, Ankara.
KAZICI, ZİYA (2005). "Osmanlı'da Vergi Sistemi". Bilge Yayıncılık, Eğitim, Sağlık Hizmetleri ve Ticaret A. Ş. İstanbul.
MARUAŞVİLİ, L., (1964). "Sakartvelos Pizikuri Geograpia. Sakartvelos SSR Bunebrivi Pirobebis Zogadi Dakhasiateba da Regionuli Ağseriloba", Gamomsemloba Tsodna, Tbilisi.
ÖZÇELİK, SELAHATTİN (2005). "XIX. Yüzyılda Honaz Kazasında Sosyal ve Ekonomik Hayat" (Temettuat Defterlerine Göre). Fakülte Kitapevi, Isparta.
SOLAK, İBRAHİM (2007). "XVI. Yüzyılda Zamantu Kazâsı'nın Sosyal ve İktisâdî Yapısı".Tablet Yayınları. Konya.
UZUN, Е. (2004). "Akcaabad Yеr Adları". Trabzon: Darıca Bеldеsi Kültür Yayınları.
ZELİNSKİY, S. L. (1889). "Obyasnitelnıy Slovar Tatarskikh, Gruzinskikh i Armyanskikh Slov". Tiflis.
WEBER, MAX (2003). "Şehir: Modern Kentin Oluşumu", (Çeviren Musa Ceylan). İstanbul.
WEBER, MAX (1958). The City, Translated and edited by Don Martindale and Gertrurl. Neuiwrth, The Free Press, London.
Ansiklopedi ve Sözlükler
BARKAN, Ö. L (1988). "Çiftlik", İ. A., M. E. B. Basımevi, İstanbul.
EYUBOĞLU, İ. Z. (2004). "Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü", Sosyal Yayınları, İstanbul.
PARLATIR, İ. (2011). "Osmanlı Türkçesi Sözlüğü", TDK. Yargı Yayınları,4. Baskı, Ankara.
SÜKUN, ZİYA (1996). "Farsça-Türkçe Lügat". MEB Yayınları. İstanbul.
SVOD STATİSTİÇESKİH DANNIH, İZVLEÇENNIKH İZ POSEMEYNIKH SPİSKOV 1886 G. O NASELENİİ ZAKAVKAZSKOGO KRAYA (TİFLİSSKAYA, BAKİNSKAYA, ERİVANSKAYA İ YELİZAVETPOLSKAYA GUBERNİİ) (1893). İzdan Zakavkazskim statistiçeskim komitetom, Tiflis.
TDK (1998). Türkçe Sözlük, I-II. (9. Baskı). Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara ZİSSERMAN, K. (1870). "Sbornik Materialov Dlya Opisaniya Tiflisskoy Gubernii". Dubelir Basımevi,Tiflis.
AYGÜN, NECMETTİN (2008). "XIX. Yüzyılın Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve İktisadi Yapı", Karadeniz Araştırmaları, Cilt: 5, Sayı: 17, Bahar 2008, s.75-111.) s. 27.
BEKADZE, SHOTA (2014). "XVI. Yüzyılda Ahıska Sancağı'nın Aspinza Nahiyesi'nde Sosyal ve Ekonomik Yaşam", Akademik Bakış Dergisi. Sayı: 40 Ocak-Şubat 2014, s. 2.
BEKADZE, SHOTA (2013). "1595 Yılında Çıldır Eyaleti Ahıska Sancağı'nın Otskhe Nahiyesi". Turkish Studies-İnternational Periodical For The Languagges, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/11 Fall 2013. p 81-98, Ankara-TURKEY.
DEMİR, NECATİ (2002). "Değirmen Kelimesi Üzerine", Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı: 607 Ankara, Temmuz 2002, sayfa: 209-213).
GÜLENSOY, T. (1984). "Divanü Lügati't-Türk ve Kutadgu Bilig'deki Moğolca Kelimeler Üzerine", Türk Kültürü Araştırmaları, XXII/l-2, s. 93.
GÖYNÜÇ, N. (1979). "Hane" Deyimi Hakkında". Tarih Dergisi, XXXII, s. 332.
EMİNE ERDOĞAN ÖZÜNLÜ (2010). "XVI. Yüzyıl Osmanlı Kentlerinin Ekonomik Nitelikleri Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi". Ocak 2010 Cilt: 18 No:1, s. 267. Kastamonu Eğitim Dergisi,
NASKALİ, EMİNE GÜSOY&ALTUN HİLAL OYTUN (2012). "Kültürümüzde Toprak". Yıl IV, Sayı 1, Ocak 2012, s. 346-347. ACTA TURCICA Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Online Thematic Journal of Turkic Studies www.actaturcica.com
Yüksek Lisans Tezi
DALGALI, F. (2008). "45 Numaralı Tapu Tahrir Defterine Göre Simav Nahiyesi" (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi.Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
Elektronik Kaynaklar
ARICILIK, 2013 A. http://www.ordutb.org.tr/admin/dosya/aricilik_son(_2013)(1).pdf (Erişim Tarihi: 25 Kasım 2013).
BARDAKÇI, MURAT. Osmanlı'nın İslâm'ında içki Yasağı Yoktu. http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=54870&yazarid=28.( Erişim Tarihi: 15.01.2014).
DAMIZLIK SIĞIR İTHALATI YAPILABİLECEK ÜLKELER, 30 Ocak 2012, Ankara. http://www.gumrukleme.com.tr/canli-hayvan-ve-et-ithalati ((Erişim Tarihi: 13.02.2013).
DEĞİRMENCİLİK (http://www.hekimoglu.com.tr/turk/tuk_un_tarih.htm). Erişim Ttarihi: 15.01.2014.
DEĞİRMEN İLE İLGİLİ ATASÖZLERİ VE ANLAMLARI. http://www.renkliweb.com/kultursanat/ atasozleri-ve- anlamlari-kultursanat/degirmenile-ilgili-atasozleri-ve-anlamlari.html. Erişim Tarihi: 30.01.2014
ERENOĞLU DIŞ TİCARET-BESİLİK CANLI HAYVAN İTHALATI. 04.02.2012. Ankara. http://www.erenoglu.com.tr/default.asp?site=5&sayfa=haber_detay&islem=1&h=142.
5 ÜLKEDEN SAMAN İTHALATI. 2013. Ankara. http://www.sondakika.com/haber/haber-5- ulkeden-saman-ithalati-4299029/. (Erişim Tarihi: 14.02.2013).
TÜRKİYE, GÜRCİSTAN VE AZERBAYCAN’DAN GEÇEN KURA NEHRİNDE KİRLİLİK DURUMU. http://www.ekolojiteknik.com/?s=aktuel&id=72 (Erişim Tarihi: 25.10.2012).
KURBELAŞVİLİ, L., Mtkvari, http://mtkvari1.blogspot.com/(Erişim Tarihi: 24.10.2012).
KURA NEHRİ BİLGİ NOTU, http://www.ardahan-cevreorman.gov.tr/kura_nehri.pdf (Erişim Tarihi: 24.10.2012).
ZEKİ ARIKAN-ABDULLAH MARTAL, İzmir'de İlk Buharlı Fabrikası. http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/guneydogu/article/viewFile/1062/850