20789

BİR OSMANLI MÜDERRİSİNİN İCÂZETNÂMESİ VE TARİHÎ KAYNAK DEĞERİ ÜZERİNE BAZI MÜLAHAZALAR

İcâzet, hocanın öğrencisine, kendisinden öğrendiği bilgileri aktarması için verdiği izni ifade eden terimdir. Öncesi miladî IX. yüzyıla dayanan ve tarihî bir derinliğe sahip olan uygulamadır. İlk olarak hadis alanında kullanılmaya başlamıştır. Ardından ilimlerin daha sistemli hale getirilmesiyle birlikte, hadis dışı disiplinlerde de kullanılır olmuştur. İslâmî eğitim-öğretim sistemine has olan bu gelenek, Farsça'nın ve Osmanlı Türkçesi'nin kullanıldığı coğrafyalarda "icâzetnâme" tabiriyle ifade edilmiştir. Diğer yerlerdeki uygulamalara nazaran Osmanlı'da icâzetnâmelerin, şekil, muhteva, veriliş esnasında riayet edilen esaslar bakımından, daha sistemli bir yapıya sahip olduğu görülmektedir. Bütün bunlar çerçevesinde icâzetnâmeler, kaynak değeri açısından tarihî vesika hükmündedir. İcâzetnâme, sahibi için, onun eğitim-öğretim faaliyetine etkin bir kimlikle katılabilme yeterliliğini gösterir. Ayrıca icâzetnâmeler, içerik bakımından döneminin, ilim ve kültür hayatına, eğitim-öğretim faaliyetlerine, hatta eğitim ve ilim merkezi olma bakımından kentlerin tarihine ve bunlar gibi daha birçok konuya ışık tutması yönüyle önemlidir. Bu önemine binaen makalede, Osmanlı'nın son döneminde yaşamış ve müderrislik görevinde bulunmuş Şerefeddin Şaban Efendi'nin icâzetnâmesinin, icâzetnâme külliyatı içerisindeki yeri tespit edilecektir. Tespit esnasında, şekil ve muhtevâ bakımından tahliller yapılarak icâzetnâmenin, genel icâzetnâme formlarıyla örtüşen ve farklılaşan yönleri belirlenmeye çalışılacaktır. Ayrıca icâzetnâme vesilesiyle geçmişle bağ kurma çabalarını sağlam bir zemine oturtmak için, onun tarihî kaynak değerinin ortaya konulmasına gayret gösterilecektir. Son olarak, icâzetnâmenin verildiği dönemi anlama adına Osmanlı eğitim-öğretim sisteminde bu uygulamanın işleyişine ana hatlarıyla değinilecektir

SOME ACCOUNTS ABOUT AN IDJÂZET-NÂME BELONGING TO AN OTTOMAN SCHOLAR AND ITS HISTORICAL RESOURCE VALUE

Idjâza is a term used to describe a principal's approval of its agent to transmit what he has learnt from his principle to others. This practice dates back to IXth century A.D. and is of a historical depth. It was first used in the field of hadith. Later, together with the more systematic process of sciences, it had been used in other disciplines as well as hadith. This tradition, unique to Islamic education system, was defined as “idjâzet-nâme” in the geographical regions where Persian and Ottoman Turkish were used. Compared to the practices in other regions, the idjâzet-nâmes in the Ottoman period, had a more systematic structure in terms of the form, the content and the followed principles during the ceremony. Within the frame of all of these things mentioned above, idjâzet-nâmes, in terms of the resource value, are historical documents. An Idjâzet-nâme proves that the holder itself was authorized to be able to join the training and teaching activities with an effective identity. Moreover, idjâzet-nâmes are of vital importance because of the fact that they are not only enlighten the period of the relevant term in terms of content, the scientific and cultural life and educational activities, but also enlighten even the history of the cities from the point of being a science and education center and so many issues like these. By the virtue of this importance, in the article, the status of idjâzet-nâme of Şerefeddin Şaban Efendi, who lived in the late period of Ottoman and worked as a muderris, will be determined within the idjâzet-nâme corpus. During this process, shape and content analysis of the idjâzet-nâme will be done and in what aspects the idjâzet-nâme matches or differentiates from the point of conventional idjâzet-nâme forms will be tried to be found out. What’s more, by means of idjâzet-nâme, we will try to do our best not only to establish a sound basis for the efforts to make up a firm link with the past, but also to set forth its value as a historical resource. Finally, for the sake of understanding the period when the idjâzet-nâme was granted, the procedure of this practice in the Ottoman Educational System will be studied predominantly

PDF

___

İstanbul Şer’iyye Sicilleri Arşivi (MŞH. SAİD) Numara (nr): 30/14; 36/19; 121/3; 168/8; 235/29.
AKDAĞ, Hasan, “İcâzetnâmeler ve Erzurumda Ahmet Şevki Efendi’ye Verilen Bir Hat İcâzetnâmesi”, Ekev Akademi Dergisi, yıl: 12, sy: 35 (Bahar 2008), ss. 99-112.
AKPINAR, Cemil, “İcâzet”, DİA., İstanbul 2000, XXI, 393-400.
ALBAYRAK, Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali), Zafer Matbaası, İstanbul 1980, III; İstanbul 1981, IV-V.
ALİKILIÇ, Dündar, “Osmanlı Saray Törenlerinin Üsküdar’a Yansıması”, Üsküdar Sempozyumu I, editörler: Zekeriya Kurşun vd., Seçil Ofset, İstanbul 2004, I, 90-96.
______, İmparatorluk Seremonisi: Osmanlı’da Devlet Protokolü ve Törenler, Tarih Düşünce Kitapları, İstanbul 2004.
ARSLAN, Durmuş, “Kıraat İlminde İcâzetnâme Geleneği ve Bir İcâzetnâme Örneği”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII/2 (2003), ss. 291-317.
ATAY, Hüseyin, “Fatih-Süleymaniye Medreseleri Ders Programları ve İcazet-nâmeler”, Vakıflar Dergisi, sy: XIII (1981), ss. 171-235.
AYDIN, Mehmet, Ebû Sâid Muhammed El-Hâdimî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1996 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
BİLGİLİ, İsmail, “Son Dönem Osmanlı İslâm Hukukçularından Şeyhzade Ahmed Ziya Efendinin Hasan Kudsî Efendiden Aldığı İlmî İcazet”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1, (2012), ss. 21-75.
“Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi”, Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi ve Medresetü’l-Kuzât Nizamnâmesi (Ders Programları-Müderrisîn Kadrosu-Medâris Kanunu ve Nizamnâmesi), Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, Şehzâdebaşı 1338/1340, ss. 3-18.
“Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesine Mahsus Talimatnâme”, Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi (Nizamnâme-Ders Cetveli-Sûret-i Tedrîs ve Kitaplar-Talimatnâme), Matbaa-i Ahmed Kamil, İstanbul 1330/1333, ss. 24-35.
“Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesiyle Taşra Medârisi Hakkında Nizamnâme”, Dâru’l-Hilâfeti’lAliyye Medresesi ve Medresetü’l-Kuzât Nizamnâmesi (Ders Programları-Müderrisîn Kadrosu-Medâris Kanunu ve Nizamnâmesi), Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, Şehzâdebaşı 1338/1340, ss. 22-30.
Kadrosu-Medâris Kanunu ve Nizamnâmesi), Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, Şehzâdebaşı 1338/1340, ss. 22-30.
DÜZENLİ, Muhittin, “Hadis Öğretiminde İcazet ve İcazetnâmeler”, Uluslararası Katılımlı Sempozyum: Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dâru’l-Hadisler, editör: Muhittin Düzenli, Çankırı Belediyesi, Samsun 2011, ss. 77-87.
E. HALKIN, Leon, Tarih Tenkidinin Unsurları, çev: Bahaeddin Yediyıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
FATSA, Mehmet, Giresun Yöresinde Osmanlı Vakıfları ve Vakıf Eserler (Dinî-İlmî Hayat ve Sosyal Kurumlar), Giresun Belediyesi Yayınları, Giresun 2008.
GOLDZİHER, I [S. A. Bonebakker], “Idjâza”, The Encyclopaedia of Islam (New Edition), Leiden 1986, vol: III, ss. 1020-1022.
GÖRKAŞ, İrfan, “Bolvadinli Ahmet Fevzi Efendi ve Konyalı Mehmet Vehbi’nin İcazetnamesi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy: 26-Güz, Konya 2009, ss. 247-263.
HATİB BAĞDADÎ, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit, Kitâbü’l-Kifâye fî-İlmi’r-Rivâye, y.y., t.y.
IDRIZ, Mesut, “İslâm Eğitim Yaşamında İcazet Geleneği”, Değerler Eğitimi Dergisi, çev: İbrahim Kapaklıkaya, I/3, ss. 169-188.
______, “Ijâza: Lessons From a Unique Muslim Educational Tradition”, ss. 1-15, http://conference.nie.edu.sg/paper/Converted%20Pdf/ab00110.pdf (23.12.2013).
“Islâh-ı Medâris Nizamnâmesi”, Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi (Nizamnâme-Ders CetveliSûret-i Tedrîs ve Kitaplar-Talimatnâme), Matbaa-i Ahmed Kamil, İstanbul 1330/1333, ss. 9-13.
İBN MANZUR, Ebü’l-Fazl Cemâleddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, Dâru Sadr, Beyrut, t.y., V.
“İcâzetnâme Cemiyeti(Talebelik Aleminden)”, Sebîlürreşâd, İstanbul 8 Mayıs 1330, c. XII, sy: 297, ss. 207-208.
İPŞİRLİ, Mehmet, “Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilâtı”, Osmanlı Devleti Tarihi, editör: Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Gazetecilik, İstanbul 1999, I, 139-279.
İZGİ, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, İz Yayıncılık, İstanbul 1997, I-II.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usûl, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 1997.
“Medâris Kanunu Sûretidir”, Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi ve Medresetü’l-Kuzât Nizamnâmesi (Ders Programları-Müderrisîn Kadrosu-Medâris Kanunu ve Nizamnâmesi), Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, Şehzâdebaşı 1338/1340, ss. 19-21.
NEVEVÎ, İmam Muhyiddin b. Şeref, et-Takrîb ve’t-Teysîr li-Ma‘rifeti Süneni’l-Beşîri’n-Nezîr, thk: Muhammed Osman Haşet, Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, Beyrut 1985.
______, el-Ezkâr min-Kelâmi Seyyidi’l-Ebrâr, Dâru’l-Minhâc, Cidde 2005.
OCAK, Ahmet Yaşar, “Din ve Düşünce”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, editör: Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Gazetecilik, İstanbul 1999, I, 109-219.
SARIKAYA, Yaşar, Medreseler ve Modernleşme, İz Yayıncılık, İstanbul 1997.
SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 2006.
SCHMIDTKE, Sabine, “The ijâza from ‘Abd Allâh Sâlih al-Samâhîjî to Nâsir al-Jârûdî al-Qatîfî: A Source for the Twelver Shi‘i Scholarly Tradition of Bahrayn”, Culture and Memory in Medieval Islam: Essays in Honour of Wilferd Madelung, edited by: Farhad Daftary and Josef W. Meri, I. B. Tauris, London 2003, pp. 64-85.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
ZEBİDÎ, Muhammed Murtaza, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, thk: Terzî, Hicâzî, Tahâvî, Azbâvî, Matbaatü Hükûmeti’l-Kuveyt, y.y. 1975, XV.
ZENGİN, Zeki Salih, “Kurtuluş Savaşı Döneminde ve Cumhuriyet’in Başlarında Türkiye’de Medreseler ve Din Eğitimi”, AÜİFD., c. XLIII (2002), sy: 2, ss. 277-313.
ZERDECİ, Hümeyra, Osmanlı Ulema Biyografilerinin Arşiv Kaynakları, TDV. Yayınları, Ankara 2008.