192122

OSMANLI DEVLETİ’NİN SON DÖNEMİNDE MÜREBBİYELİK MÜESSESESİ

19. yüzyılda yoğun bir şekilde başlayan Batı merkezli ıslahat çalışmaları, Osmanlı toplumunun da Batılılaşmasına ve Batı etkisine girmesine neden olmuştur. Bu etkiden söz edilirken genel olarak Avrupa kastedilse de Fransa eğitim, devlet teşkilatı, sanat ve diğer alanlarda Osmanlı toplumunu daha çok etkilemiştir. Batılı tarzda eğitim alma isteği bir süre sonra onlar gibi yaşama, giyinme ve konuşma çabası haline dönüşmüştür. Devletin ve halkın bu çabası, toplumda sonradan görmelik olarak algılanmakla birlikte, çocuklarının doğuştan bir Avrupalı gibi yetişme gayretlerinin önüne geçememiştir. Bunu sağlamak için ise belirli bir mali güce ulaşan kişiler küçük yaşlarından itibaren çocuklarını, Avrupalı ve genellikle Fransız bir dadının veya mürebbiyenin eline teslim etmişlerdir. Mürebbiyeler, beyinleri bomboş olan çocukları kendi inanç ve düşüncelerine göre eğitmişler bunun yanında kendi dillerini de kusursuz bir şekilde öğretmişlerdir. İlk bakışta problem gibi görünmeyen bu durum zamanla başta çocuklarda daha sonra ise ailelerinde toplum değerlerinden uzaklaşmalarına neden olmuştur. Bu da o dönemin toplum yapısı düşünüldüğünde bir takım bozulma ya da kopuşlarla sonuçlanmıştır. Dönemin aydınları bu durumu gerek kitaplarında gerek hatıratlarında gerekse roman ve hikâyelerinde işlemişlerdir. Bu açıdan bakan devrin yazarçizerleri yeri geldiğinde mürebbiyeleri eleştirmişlerdir. Birinci Dünya Savaşı'na gelindiğinde mürebbiyeler konusunu devlet ele atmış ve onları zararları ve güvensizlikleri temelinde sıkı takip altına almıştır. Hatta öyle bir zaman gelmiştir ki ülke içinde yer değiştirmelerine, istisnalar dışında, izin dahi verilmemiştir

GOVERNESS INSTITUTION DURING THE LATE OTTOMAN EMPIRE

Starting to be carried out in the 19th century, the occidental reforms also caused Ottoman society to be westernized and get impressed from the West. Even though it was Europe that is mentioned while talking about this effect, France is the primary state that hadinfluence on Ottoman society with regards to education, state organization, art and other areas. After a while, the demand for receiving education in western style turned into an effort of living, dressing and speaking like them. As it was seen as ignorantness this attitude of the government and the community, the efforts for raising children as if they are native Europeans could not be prevented. And for providing this, people with financial power hired European and especially French nannies or governesses for their children by their tender ages. Governesses educated the children who are ready to learn anything, in accordance with their beliefs and notions, and taught their own languages to these children perfectly. Not seeming as if a problem at first; with this, the families and especially the children started to be alienated from the social values. Considering the social structure of that era, this resulted in some social deteriorations and disengagements. The intelligentsia of the period treated this either in their books or in their novels and stories and they criticized the governesses when appropriate. Government handled the subject of governesses and followed them closely with regards to harms they gave and their undependability. Moreover, the government did not even give permission for them to change their places in the country with only some exceptions.

PDF

___

BOA, DH. EUM. 5. Şb. 36/4
BOA, DH. EUM. 5. Şb. 45/24
BOA, DH. EUM. 5. Şb. 48/30
BOA, DH. EUM. 5. Şb. 49/16
BOA, DH. EUM. 5. Şb. 84/48
BOA, DH. EUM. 5. Şb., 31/4
BOA, DH. ŞFR. 79A/133
BOA, HR. HMŞ. İŞO. 77/3-1, lef 5
BOA, HR. SYS 2443/37
BOA, MF. MKT. 1236/74 Tan (1.1.1941).
Ahmet Cevdet Paşa; Tarih-i Cevdet, C.12.
AKKUŞ, Mustafa; Halil Hamit Paşa’nın Hayatı Islahatı ve Islahatına Ulemanın Tavrı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilimdalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2001
AKSEL, Malik; “İstanbul Dükkânlarının Tabela ve İlanları”, Türkiye Folklor Araştırmaları Dergisi, C. XVII, nr. 326, Eylül 1976, s. 7765-7767.
AKSEL, Malik; İstanbul’un Ortası, (yay. Haz. Beşir Ayvazoğlu), İstanbul 2011.
AKYÜZ, Yahya; Türk Eğitim Tarihi M.Ö 1000-M.S 2012, Pagem Yay., Ankara 2002.
ALUS, Sermed Muhtar; “Enstitütrisler, Mürebbiyeler”, İstanbul Ansiklopedisi, Koçu yay., İstanbul 1968, s. 5127-5129.
AYVERDİ, Sâmiha; “Beyoğlu”, İstanbul Geceleri, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1977.
BAĞIŞ, Ali İlhan; Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler, Turhan Kitabevi, Ankara 1983.
BARAN, Tülay Alim, “Mütareke Yıllarında İstanbul’daki Rus Mültecilerin Yaşamı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 22, Mart-Temmuz,-Kasm 2006, Sayı 64-65-66, s. 119-140.
BATIR, Betül; İkinci Meşrutiyet’ten Tevhid-i Tedrisata Türkiye'de İlköğretim (1908-1924), İ.Ü Atatürk ilkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkerleri ve İnkılâp Tarihi Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2007.
BİLİM, Cahit; “Tercüme Odası”, OTAM, Sayı 1, Ankara, Haziran 1990, s. 29-44.
Cemil Meriç, Bir Facianın Hikayesi, Umran Yay., İstanbul 1981
CERAN, Dilek; “Mürebbiyelik ve Türk Romanında Bazı Mürebbiye Tipleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 12, Konya 2002, s.218-221.
ÇETİN, Atilla; “Maarif Nazırı Ahmed Zühdü Paşa’nın Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yabancı Okullar Hakkında Raporu”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı 10-11, 1982, s. 189-220.
Çocuklara Mahsus Gazete, sayı: 30, 8 Aralık 1896
DAYANÇ, Muharrem- Alan, Selami; “Sâmiha Ayverdi’nin Eserlerinde Konak Hayatı” Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları İncelemeleri Dergisi, Cilt VIII, Sayı 1, Yaz 2008, İzmir, s.77-94.
ERDEMİR, Halil “Batılılaşma Sürecinde Fransa Etkisi”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 14, s. 1146- 1157.
ERGİN, Osman; Türkiye Maarif Tarihi, C.1-2, İstanbul 1977.
ERİŞENLER, Sâtı; “Mürebbiye [Hüseyin Rahmi Gürpınar], (Kitaplar-Tenkit)”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Ekim 1966, C: XVI, Sayı 181, s. 38-47.
ESEN, Nüket; Türk Romanında Aile Kurumu, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, Ankara 1991.
ESEN, Nükhet; Türk Romanında Aile Kurumu, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, Ankara 1991.
FATMA ALİYE; “Ta'lim ve Terbiye-i Benat-ı Osmaniye”, Hanımlara Mahsus Gazete, nr. 37, 20 Receb 1313 / 25 Kanunievvel 1311.
IŞIN, Ekrem; “Tanzimat, Kadın ve Gündelik Hayat”, Tarih ve Toplum, Sayı 51, 1988, s. 22-27.
İMBERT, Paul; Osmanlı İmparatorluğunda Yenileşme Hareketleri-Türkiye’nin Meseleleri, (Çev. Adnan Cemgil), Havas yay., İstanbul 1981.
KANDİYOTİ, Deniz; Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, (Çev. Aksu Bora), Metis Yay., İstanbul 1996.
KARABEKİR, Kazım; Ankara’da Savaş Rüzgârları: II. Dünya Savaşı, Emre Yayınları, İstanbul 1995.
KARAKIŞLA, Yavuz Selim; “Müslüman Osmanlı Evlerinde Avrupalı Mürebbiyeler (1901)”, Toplumsal Tarih, Haziran 2004, C.21, Sayı 126, s. 98-100.
KARAL, Enver Ziya; Osmanlı Tarihi, Cilt 5, Ankara 1994.
KAYRA, Osman Kemal; “Atasözlerinde Anlam Kaymaları Zamana Bağlı Anlam ve Coğrafi Mekan Kayıpları”, Milli Folklor, Cilt 8, Yıl 15, Sayı 60, Kış 2003, s.116-128.
KÜÇÜKGÖRMEN, Gülcan Calayir; Halide Edip Adıvar’ın Romanlarında Kadın ve Kadın Eğitimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Programı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2010.
MERİÇ, Nevin; Osmanlıda Gündelik Hayatın Değişimi Adab-ı Muaşeret, Kaknüs Yay., İstanbul 2000.
MUHLİS, Nezihe; “Terbiye-i İnas Etrafında”, Sırat-ı Müstakim, nr. 146, 18 Cemaziyelahir 1327, 248-249.
MUTLU, Şamil; Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, Gökkubbe yay., İstanbul 2005.
NURDOĞAN, Arzu M; Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretimler (1869 – 1922), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Tarih Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2005.
OKAY, Cüneyd; “Son Dönem Osmanlı Toplumunda Çocuk (1850-1900)”, Türkler, C. 14, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 41-56.
OKAY, Orhan; Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1989.
ORHONLU, Cengiz; "Tercüman", İslam Ansiklopedisi, Cilt 12, s.176-177
ORTAYLI, İlber; Batılılaşma Yolunda, Merkez Kitaplar, İstanbul 2007.
ÖZBEK, Nadir; Cumhuriyet Türkiye’sinde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar, İstanbul 2006.
ÖZKAN, Salih; “Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 19, Konya 2006, s. 211-229
RUNCİMAN, Steven; Haçlı Seferleri Tarihi, C.1, (Çev. Fikret Işıltan), TTK, Ankara 1989.
SAKAOĞLU, Necdet; “Tanzimat Padişahı Abdülmecit’in Hedefi İmparatorluğu Avrupa’ya Taşımak” Popüler Tarih, Haziran 2001, Sayı 13, s. 32-37.
SEVİNÇ, Necdet; Osmanlıdan Günümüze Misyoner Faaliyetleri, Milenyum Yay., İstanbul 2002.
SUNGU, İhsan; “Galatasaray Lisesinin Kuruluşu”, Belleten, (Cumhuriyetin Yirminci Yıldönümü Münasebetiyle-Özel Sayı), Cilt 7, Sayı 28, Ankara 1943, s. 315-347.
ŞİŞMAN, Adnan; XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Atam yay., Ankara 2006
TANPINAR, Ahmet Hamdi; XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul 1967.
UĞURCAN, Sema; “Tanzimat Devrinde Kadının Statüsü”, 150. Yılında Tanzimat, Ankara 1992, 497-510.
YETİŞ, Kâzım;Mehmet Akif ‘in Sanat-Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler, Ankara 1992, s. 84.
YETKİN, Meliha;“Osmanlı Basınında Yüzyıl Önce Bu Ay”, Tarih ve Toplum, Sayı 51, Mart 1988.