TÜRK ALP GELENEĞİNİN ORTAÇAĞ ANADOLU TASVİR SANATINA YANSIMALARI

Antik dönemlerden Ortaçağa kadar kullanılan evrensel imgelerin en önemlilerinden biri de, "süvari" tasvirlerinin, görsel malzeme olarak yapılmış olmasıdır. "Sergilenen güç" olarak kabul edebileceğimiz ata binmiş asker ya da kahraman imgesi, karşısındakine hükmetmek kaygısından doğmuş olmalı ki; bunun gerçekte karşılığını, "Ortaçağda çok sayıda ata sahip olmanın siyasi-askeri ve ticari güç göstergesi olarak kabul edilmesinden" anlamaktayız. Erken dönem Türk eserlerinde karşımıza çıkan alp tasvirlerinin, Batı'ya göç evresinde, Anadolu'ya taşındığı bilinmektedir. İslamiyet'ten önceki dönemlerde kahramanlık vasfı ön planda olan Türk alpleri, İslamiyet'in cihad ve Gazâ kahramanına dönüşmüş ve çeşitli tasavvuf tarikatlarının halk arasına yerleşmesiyle de, alp-erenler yani savaşçı dervişler şekline girmişlerdir. Bu çalışma, Türk alp geleneğinin İslamiyet sonrası dönemde, Ortaçağ Anadolu'su'ndaki yansımalarını göstermeyi amaçlamaktadır. Ortaçağ Türk-İslam Anadolu'su'nun süvari imajı, aslında Türklerin İslamiyet öncesi kültür çevrelerinde şekillenmiş ve İslamiyet'le beraber devam etmiş köklü bir geçmişin ürünüdür. Yapılış amacı, dini olsun ya da olmasın bu atlı tasvirler, Türklerin Anadolu'ya gelmeleriyle betaber, fiziksel üstünlük kurma mücadelesi dışında kullanılan ve belki de "izleyiciler" üzerinde psikolojik baskı kuracakları görsel bir silaha da dönüşmüştür. Elbette bu silahın etkili olması için Ortaçağ Anadolu halkının iyi bildiği ve tanıdığı bir imge seçilmiş ve kahramanlık özellikleri ön planda olan süvari tasvirleri, Anadolu halkının imajlar dünyasına hitap eden görsel bir anlatıma dönüşmüştür

REFLECTIONS OF TURKISH ALP TRADITION TO MEDIEVAL ANATOLIAN DEPICTED ART

One of the important emperial images from antic ages till to the middle ages is probably the virtual usage of the “Mounted Troops”. The image of “Mounted Troops” or the hero as a representation of power has probably emerged from the idea of ruling which is realized with having war horses and in turn having military, commercial and political power. It is known that the Alp image in early Turkish Art has also been carried out in Anatolia after the migration to the West. This Turkish Alp taradition, which has been symbolized with heroic characteristics before the acceptance of Islam, has been transformed into Muslim-Turk and Alp-Gazi in accordance with the Islamic understandings of Cihad and Gazâ. This image have also taken the form of Warrior-Derviş with the acceptance various Sufi Sects by the society. This study aims to show the reflections of Turkish Alp Tradition to the Anatolia of Middle Ages after the acceptance of Islam. The “Mounted Troops” of Middle Ages in Anatolia is the product of deep-rooted past which emerges from Turkish Culture before Islam and also continues with Islam. These images, either religious or not, has also been used as tools for sustaining psychological pressure on viewers in the chaotic time periods after Turks come to Anatolia. Of course, since the Middle Age Anatolia people are familiar with the image of “Mounted Troops”, this image has been chosen for sustaining the psychological pressure. So, “Mounted Troops (heroic)” images have been transformed to a virtual richness in various Art products with various materials which appeal to the image world of Anatolian people in middle Age

PDF

___

AHMETBEYOĞLU, A., (1994) “Madara Kaya Kabartması ve Kitabeleri”, Tarih Dergisi, S. 35, s. 35-54.
ARSLAN, M. (1984), Step İmparatorluklarında Sosyal ve Siyasi Yapı, İstanbul.
AYANOĞLU, İ, F. (1974), Ok Meydanı ve Okçuluk Tarihi, İstanbul.
ÇAYCI, A. (2008), Selçuklularda Egemenlik Sembolleri, İz Yayıncılık, İstanbul.
ÇORUHLU, Y. (2006), “Türk Sanatındaki İnsan Figürlerine Ellerinde Tuttukları Nesneler Açısından Bir Bakış”, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri, Prof. Dr Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, Hacette Üniversitesi Yayınları, s. 149-168, Ankara.
DOĞAN, O. (2006), Bozkır Kavimlerinin Kültür ve Mitolojilerinde At, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi (Basılmamış), Ankara.
DURMUŞ, İ. (2002), “İskit Kültürü”, Türkler, C., 4, s. 15-24, Ankara.
EBERHARD, W(1987)., Çin Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
ERKİLETLİOĞLU, H. (1996), ve - Güler, O., “Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri”, Erciyes Üniversitesi Yayınları, No:89, Kayseri.
ESİN, E. (1963), “Selçuklu Devrine Ait Resimli Bir Anadolu Yazması”, Türk Sanatı Tarihi Araştırmaları ve İncelemeleri, Berksoy Matbaası, s. 561-574, İstanbul.
ESİN, E. (1964), “Alp Şahsiyetinin Türk Sanatında görünüşü Görünüşü”, Türk Kültürü, S.34, s. 769-789, Ankara.
ESİN, E. (1978), İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslâm’a Giriş, İstanbul.
ESİN, E. (1995), “Türk Sanatında At”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, s. 54-90, İstanbul.
ESİN, E. (2006), Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
EYİCE, S. (1966), “Kırşehir’de H. 709 (=1310) Tarihli Tasvirli Bir Türk Mezartaşı”, Reşit Rahmeti Arat İçin, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, No:19, s. 208-243, Ankara.
GENÇ, R. (1997), “Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası”, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları 147, Ankara.
GÖKSU, E. (2010), Türkiye Selçuklularında Ordu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
İNALCIK, H. (2009), Devleti-i Aliyye, İş Bankası Yayınları, İstanbul.
İNAN, A. (1998), “Şark Klasik Edebiyatında Türkler ve Türk Ordusu”, Makaleler ve İncelemeler II, TTK Yayınevi, Ankara.
JARDİNE, L ve Brotton(2006), J., Rönesans Sanatı ve Siyaset (çev: Füsun Tayanç, Tunç Tayanç), Kitap Yayınevi, İstanbul.
KAFADAR, C(2010)., İki Cihan Âresinde Osmanlı Devletinin Kuruluşu (çev: Ceren Çıkın), Ankara.
KAFESOĞLU, İ. (1998), Türk Milli Kültürü, İstanbul.
KARAMAĞARALI, B. (1971), “Sivas ve Tokat’taki Figürlü Mezar Taşlarının Mahiyeti Hakkında”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi II, 1970, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
KAYAOĞLU, İ. (1997), “Anadolu’da Onüçüncü Yüzyıl Derviş Tarikatları ve Sosyal Zümreler”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (4-7 Eylül 1989 Ankara), s. 19-27, Ankara.
KESİK, M. (2011), At Üstünde Selçuklular Türkiye Selçukluları’nda Ordu ve Savaş, İstanbul.
KİTAPÇI, Z. (1972), “İslâmın İlk Devirlerinde Arap Şehirlerine Yerleştirilen İlk Türkler”, Türk Kültürü, S. 112 (Şubat 1972), s. 209-221.
KİTAPÇI, Z. (1987), Orta-Doğuda Türk Askeri Varlığının İlk Zuhuru, TDAV Yayınları, İstanbul.
KOCA, S. (2010), Türk Kültürünün Temelleri 2, Ankara.
KÖPRÜLÜ, F. (1950), “Alp”, İslâm Ansiklopedisi, MEB Basımevi, C:1, s. 379-384, İstanbul.
KÖPRÜLÜ, F. (2006), Tarih Araştırmaları I, Akçağ Yayınları, Ankara.
KUEHN, S. (2011), The Dragon in Medieval East Christian and İslamic Art, Brill, Boston.
OTTO-DORN, K., (1997) “Seljuq-Byzantine Relations”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (4-7 Eylül 1989 Ankara), s.183-190, Ankara.
ÖNEY, G. (1969), “İran Selçukluları ile Mukayeseli Olarak Anadolu Selçuklularında Atlı Av Sahneleri”, Anadolu (Anatolia), C. XI, s. 121-138, Ankara.
PINARBAŞI, S.Ö. (2004), Çağlar Boyu Tahtın Simgesel Anlamları Işığında Türk Tahtları, Ankara.
ROUX J.P. (2008), Türklerin Tarihi Pasifikten Akdeniz’e 2000 Yıl, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
ŞEŞEN, R. (2001), İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK Yayınevi, Ankara.
TURAN, O. (2010), “Eski Türkler’de Ok’un Hukuki Bir Sembol Olarak Kullanılması”, Makaleler, s. 117-130, Ankara.
Yusuf Has Hacib., Kutadgu Bilig II, (çev: Reşid Rahmeti Arat), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.