DÂVET ADAMLIĞINDAN DEVLET ADAMLIĞINA: SÂBİT DÂMOLLA

Doğu Türkistan halkının yakın tarihinde meydana gelen önemli olaylardan biri de, bölgede Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kurulması olmuştur. Modern yapı üzerine kurulmuş bu devlet, aynı zaman da bölge halkının uzun bir aradan sonra sahip oldukları ilk devlet tecrübesi olarak kabul edilebilir. Bu devletin kurulmasında birçok ilim adamı aktif görevler üstlenmiştir. Sâbit Dâmolla da bunlardan birisidir. Küçük yaşta başladığı eğitimini Kaşgar ve Buhara gibi ilim merkezlerinde mükemmel derecede tamamlayan Sâbit Dâmolla, ömrünün büyük bir kısmını bağımsız bir vatan için adamıştır. Bu amaçla ilk önce Doğu Türkistan'ın çeşitli bölgelerinde gözlemlerde bulunmuştur. Daha sonra önemli gördüğü merkezlerden Orta Asya'nın çeşitli şehirleri, İstanbul, Kahire, Hicaz ve Hindistan gibi merkezlerde durum yoklamasında bulunmuştur. Yurda dönüşünde yürüttüğü yoğun siyasi mücadeleler sonucunda Kaşgar'da Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasını sağlamıştır. Ne yazık ki, bu cumhuriyet, çok geçmeden bölgesel yabancı güçler tarafından yıkılmıştır. Ancak Sâbit Dâmolla ve ekibinin başını çektiği bu mücadele, Doğu Türkistan halkı için birçok yönüyle ilham kaynağı olmuştur. İleride bahsedileceği üzere, Sâbit Dâmolla, hayatı boyunca İslamî ilimlerin, tefsir, kelam, fıkıh, hadis, tarih ve edebiyat gibi alanlarıyla da ilgilenmiş, eserler vermiş ve sözlü davetlerde bulunmuştur. O, bu yönüyle büyük bir İslam davetçisidir. Hayatının sonlarında yürüttüğü siyasi çalışmaları ise onun bir devlet adamı kimliğini açıkça ortaya koymaktadır

FORM BEING AN INVITER TO BE A STATESMAN: SAÂBİT DÂMOLLA

One of the important events that occurred in the recent history of East Turkestan is setting up of Republic of Islamic Eastern Turkestan. This government, which founded according to modernism, is also expected first government experience of community after long time. Many scientists had active role in foundation of the government. Sâbit Dâmolla is the most important scientist in this area. Sâbit Dâmolla, who began his education at early age in Kasgar and Bukhara science department in a good degree, spent his whole time for the independent country. For this purpose first of all he made observation in various regions of Eastern Turkestan. After then, he made case study in various city of Middle Asia, Istanbul, Cairo, Hedjaz and India. As a result of dense political struggle after returning home, he founded Republic of Eastern Turkestan. Unfortunately, long after this republic was demolished by foreign power. However, this struggle, which leaded by Sâbit Dâmolla and his team, is an inspiration to community of Eastern Turkestan. As we have mentioned at the end of this paper, Sâbit Dâmolla conducted research and published on Islamic science, history and literatures. He is also called people to Islam as he was an eloquent orator. He participated in political works at the end of his life and this solidified his identity as a statesman

PDF

___

ABDULBAKI, Sâbit, Akâid-i cevheriye ve beyanu’s-sünne, 3. Baskı, Mekke 1402/1982.
--------, Akâid-i Cevheriye, Dehli 1351/1932.
--------, Ruşen Beyan Türkî Tefsiri Kur’ân, Gulca 1948.
--------, el-Kasidetu’s-senniye fi’l-akideti’s-sünniyye, 2. Baskı, Cidde 1403/1983.
BUĞRA, Muhammed Emin, Şerkî Türkistan Tarihi, Ankara 1987.
BUĞRA, Muhammed Yakup, “Hoten Kozğilingi Toğrisida Eslime”, Şincang Tarih Materyalliri dergisi, Şincang Helk Neşriyatı, Ürümçi 1986, sayı: 17.
EMIN, Muhammed Kasım, Türkistani’ş-Şerkiyye fi Ehdi Muluki’t-Tavaifi ve fi’l-Vaktı’l-Hadır, 1. Baskı, İstanbul 2000.
HACI, Abdukadir “1933-1937’e Keder Kaşgar, Hoten ve Aksu’da Bulup Ötken Vekeler”, Şincang Tarih Materyalliri dergisi, Şincang Helk Neşriyatı, Ürümçi 1986, sayı: 17.
Mirahmet Seyit ve Yalkun Rozi, Memeteli Efendi, Urumçi, 1997.
RUZI, Yalkun, “Sâbit Dâmolla Kim”, Şinjiang Tarih-Medeniyiti Dergisi, yıl: 2011, sayı: 45.
SAKÎ, Halik, “Militarist Şing Şi Sai Devride Her Millet Ziyalilirining Sürgün Kılınış Ehvali Toğrisida Eslime”, Şincang Tarih Materyalliri dergisi, Şincang Helk Neşriyatı, Ürümçi 1986, sayı: 17.
ŞEHIDI, Burhan, Şinjangning 50 Yılı, Milletler Neşiryatı 1986.
TOHTİ, Memtimin, “Mâhusen Koşunlirining Hoten Helkige Kilğan Zoravanlık ve Buzğunçilik İşliridin Eslime”, Şincang Tarih Materyalliri dergisi, Şincang Helk Neşriyatı, Ürümçi 1986, sayı: 17.
TURSUN, Nebijan, “Leninning Şerk Sitrategiside Uygur Milli Azadlık Herikiti”, Anayurt Online Dergisi (http://www.anayurtjurnili.com/uploads/files/63603_anayurt-1.pdf), yıl: 2013.
Uygurlarning Kiskiçe Tarihi, (Bir heyet tarafından hazırlanmış), Şinjang Halk Neşiryatı 1995.
Uygur Tilining İzahlık Logiti, Haz: Şinjiang Uygur Aptonum Rayunluk Milletler Til Yeziq Komititi Luget Bölümü, Şinjiang Helk Neşiryatı (Urumçi) 1999, s. 502.