TOKAT SANCAĞINDA ERMENİ OLAYLARI (1890-1900)

Yüzyıllardır Osmanlı idaresinde yaşamış olan Ermeniler, Osmanlı toplumunun önemli bir parçasını oluşturmuşlardı. Osmanlı'da "Tebaa-i Sadıka" olarak bilinen Ermeniler, 18. ve 19. yüzyıllarda mimari, edebiyat ve ticaretle uğraşarak zenginleşen önemli bir zümre durumuna gelmişti. Hiç şüphesiz birçok etken Ermeni Olaylarının çıkışında etkili olmuştur. Ancak temelde Osmanlı toplumundaki diğer unsurlar gibi Ermeniler de milliyetçilik akımının etkisinde kalmışlardır. Bu bağlamda Ermeni toplumu Rusya, İngiltere ve Fransa'nın da teşvikleri ile mevcut otoriteye karşı isyan hadiselerine başlamışlardır. 1878 Berlin Kongresi ile Ermeni Meselesi ilk kez uluslararası gündeme taşınmış oldu. Berlin Kongresinde imzalanan antlaşmanın 61. maddesinde yer alan Ermeniler Osmanlı Devleti'nin önemli bir meselesi haline gelmiştir. Nitekim Berlin Kongresini takiben bazı dernekler kurarak Osmanlı Devleti'nin bulunmuşlardır. Ermenilerin isyan hadiseleri çıkarttığı bölgelerden birisi de Tokat Sancağı olmuştur. Tokat Sancak Merkezi ile kazalarında yerleşik İslam ahalisine saldıran Ermenilerle çıkan çatışmalar Bab-ı Ali tarafından önlenmeye çalışılmıştır. 19. yüzyılın sonlarında yoğunlaşan Ermeni Olayları Batılı devletlerin de müdahalesi ile Osmanlı Devleti'nin zor bir dönemden geçtiği II. Abdülhamit Dönemi sonrasında da giderek artmıştır. Bu çalışmada Ermeni Olaylarının nedenleri ve batılı devletlerin Osmanlı Devleti üzerinde uygulamış oldukları siyaset üzerinde durulmuş, Sivas Vilayetine bağlı bir sancak olan Tokat'ta 1890-1900 tarihleri arasında meydana gelen Ermeni Olayları incelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca 19. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar Osmanlı Devleti'nin birçok noktasında meydana gelen Ermeni Olaylarının bir bütün halinde incelenmesine katkıda bulunmak amaçlanmıştır

ARMENIAN EVENTS IN THE SANJAK OF TOKAT (1890-1900)

Armenians, who lived under Ottoman rule for centuries, formed an important part of Ottoman society. Armenians, known as “Loyal Citizens” in the Ottoman, engaged in architecture, literature and trade, and became a significant class that prospered gradually in the 18th and 19th centuries. No doubt a number of factors were effective at the output of the Armenian events. But basically Armenians, like other factors in Ottoman society, were affected by the nationalist movements. In addition to this, they began to rebel against the current authority with the incentives of Russia, Britain and France. The Armenian Question was moved to the international agenda for the first time with the Berlin Congress of 1878.Armenians, who were mentioned in the Article 61st of the treaty signed at the Berlin Congress, became an important issue for the Ottoman Empire. So, following the Congress of Berlin, Armenians established some associations and did some acts that violated the public order in various regions of the Ottoman Empire. The Sanjak of Tokat was one of the regions in which Armenians began to rebel. Armenians attacked the built-Islam people in the Sanjak of Tokat and its townships, and the conflicts were tried to prevent by Bab-ı Ali. Even after the reign of II. Abdul Hamid, through which the Ottoman Empire passed a difficult period, Armenian events that intensified at the end of the 19th century increased with the intervention of the Western powers. This study focused on the causes of the Armenian events and the politics that the Western States performed over the Ottoman Empire. It also sought to analyze the Armenian events that occured in Tokat, a sanjak of Sivas, between the years of 1890 and 1900. In addition, this study aimed to contribute to analyze the Armenian events as a whole that occured in many points of the Ottoman Empire from the 19th century to the beginning of the 20th century

PDF

___

BOA., A.MKT.MHM, 496/44, 5 Mart 1304 (M. 17 Mart 1888), Sivas Vilayetinden Sadaret Makamına gönderilen telgrafnamedir.
BOA., A.MKT.MHM., 540/6, 24 Şubat 1312, (M. 8 Mart 1897), Hariciye Nazırı Turhan Paşa imzalı belge suretidir.
BOA., A.MKT.MHM. 724/10, 21 Kânunusani 1310 (M. 2 Şubat 1895, Sivas Vilayetinden Sadaret Makamına gönderilen telgrafnamedir.
BOA., DH.MKT, 1875/64, 25 Eylül 1307 (M. 7 Ekim 1891), Dahiliye Nezaretinden Sivas Vilayetine gönderilen telgrafnamedir.
BOA., DH.MKT, 303/40, 20 Eylül 1310 (2 Ekim 1894), Sadaret Makamından Dahiliye Nezaretine gönderilen telgrafnamedir.
BOA., HR.SYS, 2853/37, 25 Eylül 1894, Londra Büyükelçiliğinden Hariciye Nezaretine gönderilen telgrafnamedir.
BOA., HR.SYS. 2853/33, 26 Eylül 1894, Paris Büyükelçiliğinden Hariciye Nezaretine gönderilen tahrirattır.
BOA., HR.SYS. 2853/47, 3 Teşrinievvel 1310 (M. 15 Ekim 1894), Hariciye Nezaretine ait telgrafnamedir.
BOA., YA.HUS. 329/46, 16 Mayıs 1311 (M. 28 Mayıs 1895), Sadaret Makamına ait belgedir.
BOA., YA.RES. 549, 16 Temmuz 1313-28 (M. Temmuz 1897), Yıldız Sarayı Hümayununa ait belgenin suretidir.
BOA., Y.PRK.BŞK, 45/33, 6 Şevval 1311 (M. 12 Nisan 1894), Sivas Vilayetinden Yıldız Sarayına gönderilen şifreli telgrafnamedir.
BOA., Y.PRK.BŞK. 52/31, 4 Mayıs 1313 (M. 16 Mayıs 1897), Tokat Mahkemesinden Yıldız Sarayı Hümayunu Başkitabet Dairesine gönderilen belgedir.
BOA., Y.PRK.BŞK. 52/68, Tarihsiz, Yıldız Sarayı Hümayununa ait belgedir
BOA., Y.PRK.EŞA. 26/85, 23 Mart 1897, Yıldız Sarayı Hümayununa ait belgedir.
BOA., Y.PRK.HR. 24/1, 22 Mart 313 (M. 3 Nisan 1897), Hariciye Nezaretinden Sadaret Makamına gönderilen telgrafnamedir.
BOA., Y.PRK.HR 23/96, 14 Mart 1313 (M. 26 Mart 1897), Hariciye Nezaretinden Sadaret Makamına gönderilen telgrafnamedir.
BOA., Y.MTV. 157/78, 19 Zilhicce 1319 (M. 29 Mart 1902), Seraskerlik Makamından Yılduız Sarayı Hümayununa gönderilen telgrafnamedir.
BOA., Y.PRK.UM, 29/61, 26 Şubat 1309 (M. 10 Mart 1894), Sivas Vilayetinden Yıldız Sarayına gönderilen telgrafnamedir.
BOA., Y.PRK.UM, 30/58, 30 Ağustos 1310 (M. 11 Eylül 1894), Sivas Vilayetinden Yıldız Sarayına gönderilen telgrafnamedir.
BOA., Y.PRK.UM. 15/86, Rebiülevvel 1307 (M. Kasım 1889), Sivas Vilayetinden Yıldız Sarayı Hümayununa gönderilen telgrafnamedir.
AKGÜN, Seçil “Amerikalı Misyonerlerin Ermeni Meselesinde Rolü”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM), Ankara, 1988, C.1, S.1.
ALKAN, Necmettin, “Alman Worwarts Gazetesi’nin gözüyle Ermeni Olayları ve Rusya-İngiltereFransa İttifakı’nın Rolü”, Türk Dünyası Araştırmaları, 2002, S. 140.
ARSLAN, Ali, “Eçmiziyan Katogigosluğun’da Statü Değişimi ve Türk-Rus-Ermeni İlişkilerindeki rolü”, Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri Sempozyumu, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2001.
AYDIN, Dündar, “Ermeni Meselesi’nin Ortaya Çıkmasında Fransa’nın Rolü”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 1984.
ERCAN, Yavuz, “Tarihi Belgelerin Işığında Ermeni İddiaları”, Tarih boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 1984.
ERYILMAZ, Bilal, “Osmanlı Devleti’nde Ermeni Sorunu”, Yeni Türkiye(Özel sayısı), Ankara, 2001, C. 7, S. 37.
GÖKSEL, Burhan, “Meşrutiyet öncesi ve Sonrasına Ait Resmi Devlet Yayınlarına Göre Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 1985.
GÖYÜNÇ, Nejat, Türkler ve Ermeniler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2005.
GÜRÜN, Kamuran, Ermeni Dosyası, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2005.
HÜSEYİN NAZIM PAŞA, Ermeni Olayları Tarihi II, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, No: 15, Ankara, 1993.
KARACA, Ali, “Tehcire Giden Yolda Ermeni Meselesi’ne bir çözüm projesi ve reform müfettişliği (1878-1895)”, Ermeni Meselesi Üzerine Araştırmalar, Tatav Yayınları, İstanbul, 2001.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1983, c. VIII.
KODAMAN, Bayram, “Abdülhamit ve Paul Terziyan”, Ermeni Meselesi Üzerine Araştırmalar, Tatav Yayınları, İstanbul, 2001.
KONUKÇU, Enver, “Osmanlılar ve Millet-i Sadıkadan Ermeniler”, Yeni Türkiye(Özel sayısı), Ankara, 2001, C.7, S. 37.
KOPAR, Metin, “Ermeni Meselesinde Rusya’nın Genel Politikası (1683-1918)”, Türk Dünyası Araştırmaları, Özrenk Matbaa, İstanbul, 2005.
KURAN, Ercüment, “Osmanlı Rus İlişkileri Çerçevesinde Ermeni Sorunu (1912-1914)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM), Ankara, 1994, S. 5.
KURAT, Yuluğ Tekin, “Doğu Anadolu’da Ermeni Sorunu”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle ilişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984.
METİN, Halil, Türkiye’nin Siyasi Tarihinde Ermeniler ve Ermeni Olayları, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1992.
OĞUZOĞLU, Yusuf, “XVII. Yüzyılda Türklerin Ermeni Toplumu İle ilişkileri Hakkında Bazı Bilgiler”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle ilişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984.
ÖZCAN, Tuğrul, II. Abdülhamit Döneminde Orta ve Doğu Karadeniz’de Meydana Gelen Ermeni Olayları, Akis Yayınları, İstanbul, 2007.
ÖZKAYA, Yücel, “Arşiv Belgelerine Gore XVIII. Yüzyıl ve XIX. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilerin Durumu”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile ilişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984.
SARAY, Mehmet, “Çarlık Rusyası’nın Ermeni Siyaseti”, Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri Sempozyumu, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2001.
SARAY, Mehmet, “Türk-Sovyet Münasebetleri ve Ermeni Meselesi”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 1984.
ŞAŞMAZ, Musa, “Application Of The Reforms Regarding The Armenians 1895-1897”, The Great Otoman, Ankara, 2004, C. 3.
ŞİMŞİR, Bilal, “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle ilişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984.
URAS, Kemal, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul, 1976.