ANADOLU’DA KAPIYA KATRAN SÜRME VAK’ALARI: KONYA ŞER’İYE SİCİLLERİ IŞIĞINDA HUKUKÎ, KÜLTÜREL VE TOPLUMSAL BOYUTLARI

XVII.-XVIII. yüzyıla ait Şer'iye Sicilleri incelendiğinde, bazı evlerin sokak kapılarına, gecenin bir yarısı, gizlice katran sürüldüğü anlaşılmaktadır. Genel kabule göre kapıya katran hanedeki kişilerin iffetsizleri sebebiyle sürülmekteydi. Zina hadiselerinin ispatlanmasının çok zor olması, bu suça kayıtsız kalmak istemeyen kişileri, "mahrem" ile "kamusal alan" arasında sınır olan sokak kapısı üzerinden, katran vasıtasıyla yetkililere duyurmaya sevk etmiştir. Toplumsal hafızada zinaya karşı tepki olarak kodlanan kapıya katran sürme geleneği, zaman içinde art niyetli kişiler tarafından "iftira atmak" ve "kara çalmak" için de kullanılır hale gelmiştir. Hatta bir sıbyan mektebinin muallimine mektup gönderilerek, görevinden ayrılması gerektiği, aksi halde mektebinin kapısına katran sürüleceği ve bunu dikkate almazsa evinin de kapısına katran sürülerek "âleme rüsvay" edileceği şeklinde tehditte bulunulmuştur. Muallim ise bu eylemi engellemek ve failini yakalamak için, yanına iki arkadaşını da alarak, pusu kurmak suretiyle, katran üzerinden yapılan bu tehdidi ne kadar ciddiye aldığını göstermiştir. Hadiselerin büyük bir çoğunluğunda olayların failleri bilinmese de, faillerinin ispatlandığı olaylardan, toplum tarafından itibarlı ve güvenilir kabul edilen kişilerin de, kapıya katran sürmek suretiyle yapılan karalama faaliyetlerinin önemli aktörlerinden oldukları görülmüştür. Kapıya katran hangi amaçla sürülmüş olursa olsun, hane sahiplerinin muhakkak suretle mahkemeye gittikleri ve hanelerine isnat edilen suçla yüzleştikleri görülmektedir. Mahkemenin seyri, büyük ölçüde, olayın meydana geldiği mahalle/köy ahalisinin beyanlarına göre şekillenmekteydi. Kapıya katran sürme hadiselerinin hukukî, kültürel ve toplumsal boyutlarını ortaya sunabilme gayesinde olan bu çalışma, büyük ölçüde, 1645-1750 yıllarını kapsayan Konya Şer'iye Sicilleri vasıtasıyla şekillendirilmiştir

INCIDENTS OF SMEARING TAR ON DOORS IN ANATOLIA: JURIDICAL, CULTURAL AND SOCIAL ASPECTS IN THE LIGHT OF KONYA RELIGIOUS COURTS RECORDS (1645-1750)

When the records of religious court records belonging to the 17thand 18th centuries are analyzed, it is observed that some people smeared tar over the exterior door of particular people secretly in the dead of night. Smearing tar on doors was generally on account of defilement of house residents. The fact that incidents of adultery are extremely difficult to be proved, led people who preferred not to be indifferent to this to reveal this sin through the way of smearing tar over the exterior doors which are regarded as the border between the “social” and “private” lives. The tradition of smearing tar on doors which was in society’s memory associated with a reaction to adultery turned out to be, in time, a way of “slandering” and “blackwash” one's reputation by some sinister people. For that matter, a letter was sent to the teacher of an infants’ school saying that he has to quit his job or else one will smear tar on the school’s door and if he does not take this into consideration, there will be tar smeared on his house door too, which means he will lose face. Upon this threat, the teacher proved how serious he regarded the threat by trying to prevent the action and find the perpetrator by laying an ambush with his two friends. Even if perpetrators are not known in many cases, it was seen that even those who were regarded as respected and reliable people were amongst the ones who took these smear campaigns. It is observed that residents definitely informed the court about the incident regardless of the reason why tar was smeared, and faced the slander attributed to them in accordance with the statements of people living in the neighborhood. The course of court was mainly formed according to statements of neighborhood/village residents in which the incident occurred. This study that tries to present juridical, cultural and social aspects of smearing tar on doors is mainly formed via 1645-1750 Konya Religious Courts Records

PDF

___

I-Konya Şer’iyye Sicilleri (KŞS) 6, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 20, 21, 23, 26, 29, 31, 32, 34, 38, 41, 42, 45, 47, 48, 49, 50, 52, 54, 57.
ABACI, Nurcan, Bursa Şehri’nde Osmanlı Hukuku’nun Uygulanması (17. Yüzyıl), Ankara 2001.
_____________, “Bir Tarih Metni Nasıl İnşa Edilir?”, Tarih Nasıl Yazılır? Tarihyazımı İçin Çağdaş Bir Metodoloji, Edit. Ahmet Şimşek, İstanbul 2011, s. 259-279.
ABACI, Zeynep Dörtok, “Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Sulh: 18. Yüzyıl Bursa Kadı Sicillerinden Örnekler ve Düşündürdükleri”, OTAM, 20, Ankara 2006, s. 105-115.
AÇA, Mehmet, “Türk İnanış ve Düşünüş Sistemlerinde Meyve”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, Ed. Gürer Gülsevin-Metin Arıkan, İzmir 2005, s. 11-22.
AKÖZ, Alâaddin - Doğan Yörük, “XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı’ndaki Taşra Görevlileri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, Konya 2004, s. 108-132.
AKÖZ, Alaaddin, Kanuni Devrine Ait 939-941 / 1532-1535 Tarihli Larende (Karaman) Şer'iye Sicili (Özet - Dizin - Tıpkıbasım), Konya 2006.
ALTINAY, Ahmet Refik, Onuncu Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı, Haz. Abdullah Uysal, Ankara 2000.
ALVER, Köksal, Mahalle-Mahallenin Toplumsal ve Mekânsal Portresi-, Ankara 2013.
ARIK, Feda Şamil, “Eski Türk Ceza Hukukuna Dair Notlar –I”, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, XVII / 28, Ankara 1995, s.1-50.
ARTAN, Tülay, “Mahremiyet: Mahrumiyetin Resmi”, Defter,20,İstanbul 1993, s. 91-115.
BARIŞ, Gökhan, 2 No’lu (H. 1299-1304 / M.1883-1888) Yozgat Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2007.
BARKAN, Ömer Lûtfi, XV ve XVI inci asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları, I, İstanbul 1943.
BEYDİLLİ, Kemal, Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü, Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
BLOK, Anton, “Rams and Billy-Goats: A Key to the Mediterranean Cade of Honour”, Man, New Series, Volume 16, 1981, s. 427-440.
ÇAKIR, İbrahim Etem “XVI. Yüzyılda Ayntab’da Toplumsal Kontrol Aracı Olarak Mahalle Halkının Rolü”, Bilig, 62, 2012, s. 31-54.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Yay. Haz. Aydın Sami Güneyçal, Ankara 2001.
DÜZDAĞ, M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebusuûd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İkinci Baskı, İstanbul 1983.
EMİROĞLU, Kudret, Gündelik Hayatımızın Tarihi, Dost Kitabevi, Ankara 2001.
ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001.
EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, II, 1, Haz. Yücel Dağlı- Seyit Ali Kahraman, İstanbul 2008
FARGE, Arlette, “Aileler. Şeref ve gizlilik”, Özel Hayatın Tarihi, III Rönesans’tan Aydınlanma’ya, Haz. Philippe Aries-Georges Duby, Çev. Devrim Çetinkasap, YKY, İstanbul 2007, s. 635-674.
GÖÇEK, Fatma Müge, Burjuvazi’nin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü, Çev. İbrahim Yıldız, Ayraç Yayınevi, Ankara 1999.
GÖKBUĞA, Ferdi, H.1075–1076/M.1665–1666 Tarihli 124 No’lu Manisa Şer‘İyye Sicili Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Manisa 2008.
IMBER, Colin, Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslamî Hukuk, Çev. Murteza Bedir, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2004.
KARAGÖZ, Senem, 1 No’lu Ayıntab Şer’îyye Sicili Defteri Transkripsiyonu, (Muğla Üniversitesi Sosyal Bilmler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla 2012.
__________, “Şer‘îyye Sicillerinin Türk Dili ve Kültürü Açısından Kaynak Değeri”, Yeni Türkiye Dergisi (Türkçe Özel Sayısı) Kasım-Aralık 2013, Yıl 9, S. 55, Ankara 2013, s. 452-460.
KIVRIM, İsmail, “Osmanlı Mahallesinde Gündelik Hayat (17. Yüzyılda Gaziantep Örneği), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, Gaziantep 2009, s. 231-255.
KILIÇ, Rüya, Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler, İstanbul 2005.
KUMRULAR, Özlem, “İspanyol Altınçağı’nda Zina ve Normlardan Sapmalar”, Tarih ve Toplum, 193, İstanbul 2000, s. 6.
KÜÇÜK, Saim, “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı”, Bilig, 54, 2010, s. 185-210.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, Lâle Devri’nde Konya, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya 1989.
MENTEŞ-ZÂDE Abdurrahim Efendi, Fetâvâ-yı Abdurrahim Efendi, I, Dersaâdet 1243.
MUŞMAL, Hüseyin, XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1640- 1650), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2000.
_____________, “1640-1650 Yılları Arasında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayata Dair Bazı Tespitler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16, Konya 2006, s. 201-232.
MUTAF, Abdulmecid, “Osmanlı’da Zina ve Fuhuş Olaylarına Karşı Toplumsal Bir Tepki: Kapıya Katran Sürmek ve Boynuz Asmak”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balıkesir, Ed. Bülent Özdemir-Zübeyde Güneş Yağcı, İstanbul 2007, s. 93-104.
Anadolu’da Kapıya Katran Sürme Vak’aları: Konya Şer’iye Sicilleri Işığında…
_____________, “Amicable Settlement in Ottoman Law: Sulh System”, Turcica, 36, 2004, s. 125- 140.
_____________, “ Teorik ve Pratik Olarak Osmanlı’da Recm Cezası: Bazı Batı Anadolu Şehirlerindeki Uygulamalar”, Turkish Studies, III/4, İzmir 2008, s. 573-597.
OSMANAĞAOĞLU, Cihan, “Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Zina Suçu ve Cezası”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.66, İstanbul 2008, s.109-178.
ÖMER NASUHİ BİLMEN, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, III, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1975.
PEIRCE, Leslie Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, Çev. Ülkün Tansel, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
SAK, İzzet -Cemal Çetin, 45 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1126-1127 / 1714-1715) (Trankripsiyon ve Dizin), Konya 2008.
SAK, İzzet, 37 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1102-1103 / 1691-1692) (Transkiripsiyon ve Dizin), Konya 2010.
SARICIK, Murat, Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşraflık Müessesesi, Ankara 2003.
SARIKAYA, Mahmut, “Nevruza Bağlı Takvimle İlgili Kavram, Deyim ve Terimler (I)”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 5, Ankara 2005, s. 61-87.
SÜLEYMAN NUTKÎ (Derleyen), Kamûs-i Bahrî Deniz Sözlüğü, Yay. Haz. Mustafa Pultar, İşbankası Yay. İstanbul 2011.
TAMDOĞAN, Işık“ Sulh and the 18th Century Ottoman Courts of Üsküdar and Adana”, Islamic Law and Society, 15, 2008, s. 55-83.
TOK, Özden, “Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü (XVII. ve XVIII. Yüzyıllar), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, Kayseri 2005, s. 155-173.
ÜÇEL-AYBET, Gülgün, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530- 1699), İstanbul 2007.
ÜÇOK, Coşkun, “Osmanlı Kanunnamelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler”, AÜ. Hukuk Fakültesi Mecmuası, III/1, İstanbul 1946, s. 48-73.
YAĞCI, Zübeyde Güneş, “Osmanlı Taşrasında Kadına Yönelik Cinsel Suçlarda Adalet Arama Geleneği”, Kadın 2000, Aralık 2005, http://www.thefreelibrary.com/_/print/PrintArticle.aspx?id=193182210, 03.04.2013
YILMAZ, Fikret, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mahremiyetin Sınırlarına Dair”, Toplum ve Bilim, 83, 1999-2000, s. 92-110.
_____________, “Zina ve Fuhuş Arasında Kalanlar Fahişe, Subaşıya Karşı”, Toplumsal Tarih, 220, Nisan 2012, s. 22-31.