SULTAN II. MUSTAFA SALTANATINDA EDİRNE SARAYI: 1696-1698 HAREM TAMİRÂTLARI

Edirne Sarayı (Saray-ı Cedid-i Âmire) projesine, şehrin kuzeyinde ve Tunca Nehri'nin batısında II. Murad'ın emriyle başlanıldı. Ancak bir yıl sonra Sultan ölünce projenin tamamlanmasını göremedi. Saray'ın tamamlanması ve kullanılmaya başlanması oğlu II. Mehmed döneminde oldu. Bu tarihten sonra eklemelerle genişleyen Saray, son olarak II. Mahmud döneminde 1828 yılında görmüş olduğu onarıma kadar kullanıldı. Aynı yıl Edirne'ye giren Ruslar tarafından Saray yağmalandı. Bu makale II. Murad'ın saltanatı yıllarında inşasına başlanan, daha sonraki süreçte eklemeler ile son haline gelen Edirne Sarayı'nda II. Mustafa'nın saltanatı yıllarında yapılan aylık tamirâtlar üzerine yoğunlaşmaktadır. Amaç, Edirne Sarayı'nın tanıtımını yapmak veya geniş çerçevede Saray'ın tarihsel sürecini ve mimarîsini ayrıntılı olarak vermek değil, II. Mustafa döneminde Saray'da yapılan aylık tamirâtlar -bakım- çerçevesinde, Edirne Sarayı'ndaki değişimleri ve yenileme çalışmalarını değerlendirmektir. Bu bağlamda İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki bir dizi deftere odaklanılmıştır. Elde edilen sonuçların değerlendirilmesi ile Osmanlı hanedan sarayında yapılan aylık tamirâtların maliyetinin ne olduğu, düzenli olarak hangi mekânların onarıldığı, ne tür malzemelerin kullanıldığı, hangi ustaların çalıştığı gibi sorulara cevap bulmak amaçlanmıştır. Çalışmanın çerçevesini oluşturan dönem kapsamında ele alınan defterler, Saray'ın harem bölümü tamirâtları ile ilgili kayıtları ihtiva etmektedir. Tamirâtlar, odaların -mekânların- iç kısımları ile üst örtülerinde, ayrıca haremin suyollarında gerçekleştirilmiştir. Bununla birlikte karşılanmasına yönelik bir takım mal ve hizmet alımlarının da yapıldığı anlaşılmaktadır. defterlerden, harem halkının günlük ihtiyaçlarının Sonuç olarak bu makale, Osmanlı sarayında aylık tamirâtlar için yapılan masrafların birbirine yakın olduğunu, kapsamlı bir çalışma yapılmadığını, ancak mekânların düzenli olarak tamir edildiğini ortaya koymaktadır

THE EDİRNE PALACE IN THE REIGN OF SULTAN MUSTAFA II: MAINTENANCE WORKS IN THE IMPERIAL HAREM, 1696- 1698

The construction project of the Edirne Palace (Saray-ı Cedid-i Âmire) was started north of the city Edirne and west of Tunca River upon the order of Sultan Murad the IInd. But, the following year Sultan Murad the IInd passed away and thus he was not able to see the completion of the project. The construction of the palace finished and it was in use during the reign of his son Sultan Mehmed the IInd. The palace was enlarged various times and it was used until the renovation realised in 1828 which coincided with the reign of Sultan Mahmud the IInd. The same year the palace was pillaged by Russians who entered Edirne. This article focuses on the monthly maintenance works carried out in the Edirne Palace in the reign of Mustafa II. Built by Murad II, there have been many restorations and renovations on a grandiose scale undertaken in this palace in centuries. Our intention is not to analyse the changes in architecture of the palace throughout history, but rather to review the monthly repairs and particular renovations in this time period by reference to a series of registers kept at the Ottoman Archives, Istanbul. This study reveals the costs and sites of the maintenance works as well as the types of construction materials and professions employed at the undertaking. The registers utilized in this study include data about the repairs done in the Harem section. Most of the maintenance focused on the interiors of Harem chambers and the sewage. Nevertheless, they also provide precious information on the goods and services required by the daily consumption of the Harem populace. Finally, this article suggests that monthly renovations exhibit a similar pattern in terms of the costs involved. While the Edirne Palace was maintained regularly by routine repairs on a monthly basis, no ambitious renovation was attempted

PDF

___

Cevdet Saray (C.SM) 943, 1501, 2353, 2396, 2431, 2693, 3391, 3394, 4607, 4629, 5683, 6809. Hatt-ı Hümayun (HAT) 29095, 29106, 29150, 35466.
Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d.) 842, 848, 862, 874.
Abdurrahman Hibrî, Enîsü’l-Müsâmirîn (Edirne Tarihi 1360-1650), (Çev. Ratip Kazancıgil) Edirne Valiliği Yayınları, İstanbul 1999.
Ahmed Bâdi, Riyâz-ı Belde-i Edirne –Edirne Şehri Bahçeleri– (Edirne Şehri Tarihi), C. 1, (Çev. Ratip Kazancıgil), Edirne Valiliği, İstanbul 2000.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C. III, (Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C. VIII, (Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
Hekim Beşir Çelebi, Karamanlı Hekim Beşir Çelebinin Edirne Tarihçesi ve Çirmen Sancakbeği Karaman Beğ, (Çev. Ali Gülcan), Doğuş Matbaası, Karaman (t.y.)
OSMAN, Tosyavizade Rıfat (t.y.). Edirne Sarayı Hümayunu ve Kasırlar, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Y/732.
TOPAL, Mehmet, Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, Tahlil ve Metin (1106- 1133/1695-1721), (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2001.
ASLANAPA, Oktay, Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri, İstanbul 1949.
AYVERDİ, E. H, İstanbul Mimari Çağının Menşei Osmanlı Mimarisi İlk Devir, C. I, İstanbul, 1999.
BARKAN, Ömer Lütfi, “Edirne Askeri Kassamına Ait Tereke Defterleri, 1545-1659”, Belgeler, C. III, No: 5-6, 1996, s. 1-479.
BEYOĞLU, Süleyman. “Emanetler Mukaddes; Ama Hangileri”. Tarih ve Düşünce, S. 3, 2000, s. 12-19.
CAN, Cemil Cahit ve Ender Bilar, Edirne Bibliyografyası, Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Edirne 2009.
CANTAY, Gönül, “Edirne Sarayı Kazısı 1999 (Matbah-ı Amire Yemek Salonları)”, Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (4: 2000 Van), Van 2000, s. 65-76.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı (Matbah-ı Amire) Kazısı 1999”, Kazı Sonuçları Toplantısı (XXII: 2000 Ankara), C. 2, Ankara 2001, s. 439-448.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazıları 2001”, Yeni Ozan Ağacı Kültür-Sanat-Edebiyat Dergisi, C. 3, S. 27, Edirne 2001, s. 3.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazısı (1999-2000) Keramik Buluntuları”, Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırma Sempozyumu Bildirileri (5: 2001 Ankara), Ankara 2001, s. 145- 160.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazıları 2001 Buluntuları”, Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu Bildirileri (6: 2002 Kayseri), Kayseri 2002, s. 229- 238.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazısı, 2000”, Kazı Sonuçları Toplantısı (XXIII: 2001 Ankara), C. 1, Ankara 2002, s. 29-40.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazısında Bulunan Figürlü Keramikler”, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu (Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan) Bildirileri (2002 İzmir), İzmir 2002, s. 175-179.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazısı 2001”, Uluslararası Kazı Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (XXIV: 2002 Ankara), Ankara 2003, s. 29-38.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazısı Lüle Buluntuları”, Sanat Tarihi Defterleri, S. 7, İstanbul 2003, s. 15-24.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazısı, 2001”, Kazı Sonuçları Toplantısı (XXIII: 2001 Ankara), C. 1, Ankara 2003, s. 29-40.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazısı Lüle Buluntuları”, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, C. 7, S. 1, 2005, s. 108-120.
CANTAY, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı 2002 Yılı Buluntularının Değerlendirilmesi”, Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (7: 2003 İstanbul), İstanbul 2006, s. 57-61, 202-208.
DEMİR, Önder, Belgelerle Saray-ı Cedîd-i Âmire-i Edirne, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 1999.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, İstanbul 1992. ELDEM, S. Hakkı, Köşkler ve Kasırlar, C. I-II, İstanbul 1969-74.
ERTUĞ, Zeynep Tarım, “Osmanlı Devlet Teşrifâtında Hırka-i Şerîf Ziyareti”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 16, 1998, s. 37-45.
FİNKEL, Caroline, Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı, Osmanlı İmparatorluğu’nun Öyküsü 1300- 1923, (Çev. Zülal Kılıç), Timaş Yayınları, İstanbul 2007.
GENÇ, Mehmet, “18. yüzyılda Osmanlı Sanayii”, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, No: 2, 1991, s. 99-124.
GÖKBİLGİN, M. Tayyib, XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası: Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1952.
KALLEK, Cengiz,“Çeki”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, 1993, s. 251.
KALLEK, Cengiz, “Kile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, 2002, s. 568-571
KOCAASLAN, M. ve H. A. Arslantürk, “Padişah İçin Hazırlık: 1067-1068 (1656-58) Yıllarında Edirne Sarayı’nda Onarımlar ve Yeni Mekânlar”, Akademik Araştırmalar Dergisi, C. 14, S. 55, 2012, s. 1-28.
KOLÇAK, Özgür, “Selanik Yünlü Dokumacılığının Tarihsel Gelişimi (1520-1620): Yeni Bulgular Işığında Genel Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştırmaları. S. 31, s. 93-126.
KÜRKMAN, Garo, Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2003.
OSMAN, Rıfat, Edirne Sarayı, (Yay. Ahmet Süheyl Ünver) Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
OSMAN, Rıfat ve Ahmet Süheyl Ünver, “Edirne Sarayı Hakkında”, Yeni Türk Mecmuası, C. 5, S. 57, İstanbul 1937, s. 1114-1127.
ÖZ, Tahsin, “Edirne Yeni Sarayında Kazı ve Araştırmalar”, Edirne: Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 217-222.
ÖZER, Mustafa, “Edirne Yeni Sarayı’nın (Saray-ı Cedid-i Amire) Mevcut Durumu, Sorunları ve Yapılması Gerekenler”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 2, 2011, s. 37-56.
ÖZTÜRK, Said, “I. Ahmed Döneminde Edirne Sarayı Tamiri”, Osmanlı, C. 10, Ankara 1999, s. 435-439.
ÖZTÜRK, Said, “Sultan I. Ahmed Döneminde Edirne Sarayı Tamiri, Edirne Sarayı Sempozyumu (I: 1995 Edirne), Edirne 1999, s. 269-274.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3 cilt, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1983.
PARLATIR, İsmail, Osmanlıca Türkçe Sözlük, Yargı Yayınevi, Ankara 2006.
PEREMECİ, Osman Nuri, Edirne Tarihi, Resimli Ay Matbaası, İstanbul 1939.
SAKAOĞLU, Necdet, “Edirne Sarayı ve Tamir Keşifnamesi”, Tarih ve Toplum, C. 13, S. 78, 1990, s. 26-29.
SEZGİN, İbrahim, “1529 yılında Edirne Sarayında Gerçekleştirilen İnşa ve Tamir Faaliyetleri”, İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı Makaleler, İstanbul 2005, s. 397-407.
SEZGİN, İbrahim, “Edirne Sarayı ile İlgili Osmanlı Arşiv Belgeleri”, Balkan Ülkeleri Arşiv Kaynaklarında Edirne, Uluslararası Sempozyum (Bildiriler), Yay. Haz. Tuba Karatepe, Bahattin Demirelli, Edirne 2010, s. 147-157.
SÖNMEZ, Neslihan, Osmanlı Dönemi Yapı ve Malzeme Terimleri Sözlüğü, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul 1997.
TAŞKIN, Ünal, Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2005.
TUĞRUL, Murat, “Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in Edirne İle İlgili Yayınları”, Yöre Aylık Kültür Dergisi, S. 23, 2002, s. 11-15.
UZUNÇARŞILI, İ. H., Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
ÜNVER, Ahmet Süheyl, “Edirne Sarayı Cedid-i Amiresi”, Yeni Mecmua, S. 85, 1923, s. 389-391.
ÜNVER, Ahmet Süheyl, “Edirne Sarayı”, Yeni Mecmua, S. 86, 1923, s. 409-411.
ÜNVER, Ahmet Süheyl, “Edirne Sarayında Hamamlar”, Yücel, S. 26, 1937, s. 55-59.
ÜNVER, Ahmet Süheyl, “Edirne Sarayında Kum Kasrı”, Arkitekt Aylık Mimarlık, Şehircilik ve Süsleme Sanatları Dergisi, C. 9, S. 11-12, 1940, s. 253-257.
ÜNVER, Ahmet Süheyl, Edirne Sarayında Kum Kasrı, İstanbul 1940.
ÜNVER, Ahmet Süheyl, Edirne’de Fatih’in Cihannüma Kasrı, İstanbul Fetih Derneği, Yayınları, İstanbul 1953.
ÜNVER, Ahmet Süheyl, “Adalet Kasrı”, Hayat Tarih Mecmuası, İstanbul, S. 11, 1966, s. 30-31.