ŞEMSÜDDİN MUHAMMED B. EŞREF ES-SEMERKANDÎ’DE NEFİS VE MARİFETULLAH

Şemsüddin Muhammed b. Eşref es-Semerkandî’nin İlmü’l-Afak vel’l-Enfüs adlı eseri mantık, felsefe, kelâm, astronomi, klimatoloji, zooloji, botanik, mineroloji, coğrafya, geometri, anatomi ve tasavvuf konularını içermektedir. Eser, âfâkta (dış âlemde) ve enfüste (insanın iç âleminde) var olan yaratılmışların yapısını hikmet ve sanat yönüyle gözler önüne koymayı hedef almaktadır. Müellif, eseri yazmaktaki amacını tam ve şüphesiz bir imana ulaşmak olarak izah etmektedir. Bu doğrultuda müellifin dikkat çektiği en önemli husus ruh ve beden yapısıyla insanın Allah’ın eşssiz ve hikmet dolu yaratışının bir alameti olduğu fikridir. Bu çalışmanın amacı Semerkandî’nin bu mevzudaki fikirlerine yer verdiği tek eseri olan İlmü’l-Afak vel’l-Enfüs çerçevesinde ruh ve nefis kavramlarını incelemektir. Ayrıca ruhun tanımı, ruhun bedenle ilişkisi, Kur'an'da ruh ve nefis kavramının içerdiği manalar, ruhun tezkiyesi ve riyazet ile terbiyesinin ilkeleri ele alınmıştır. Mesele daha ziyade kelam ve felsefe tarihi açısından Semerkandî’nin yaşadığı döneme ışık tutacak şekilde incelenmiştir. Bu çalışmayla felsefe ile meczedilmiş kelam döneminin Matüridi bir âliminin fikirleri izah edilerek alana bir katkı yapılmıştır. Sonuç olarak marifetullaha ulaşmanın ancak aklî melekeleri azami derecede kullanmak, Kur'anî bir terbiyeye sahip olmak ve nefsi arındırmakla mümkün olabileceği tespit edilmiştir. Semerkandî’ye göre birey, ruhen ve bedenen olgun bir şahsiyet haline gelerek marifetullahın sırrına ulaşabilmektedir.

NAFS AND MARIFETULLAH OF SHAMS AL-DIN MUHAMMAD B. ASHRAF AL-SAMARQANDÎ

The work of Shams Al-din Muhammad ibn al-Ashraf Samarqandi called Ilmü'l-Afaq wahl-Anfus contains the subjects of logic, philosophy, theology, astronomy, climatology, zoology, botany, minerology, geography, geometry, anatomy and mysticism. The work is aimed at revealing the structure of the created creatures in the outer world (afaq) and in the inner world (anfus) of man in terms of wisdom and art. The author explains the purpose of writing the manuscript as a complete and undoubted faith. In this respect, the most important point that the author pays attention to is the idea that man is a mark of the uniquenessful and wise creation of God with soul and body structure. The aim of this study is to investigate the concepts of soul and exhilaration in the frame of Ilm al-Afaq wal- Anfus, which is the only work that Samarkanqi has included in his ideas. In addition, the definition of the soul, the relationship with the soul body, the Qur'an, the spirit and the concept of the nifty concept, the concept of the spirit, and the principles of ryazet and its dicipline were discussed. The issue has been investigated in terms of more widespread kalam and philosophical history, to illuminate the period in which Samarqandi lived. In this work a contribution was made to the field by explaining the ideas of a Maturidian scolar (alümina) of the period of philosophy enforced kalam. As a result, it has been found that it is possible to reach the sacrifice but to use the mental angels at the maximum level, to have a Qur'anic decency and to purify the soul. According to Samarqandi, the individual becomes a mature figure in ruin and body, reaching the mystery of Allah.

PDF

___

Abdulcebbâr, K. (ty. ). el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl. Mısır .
Abdülbâki, M. F. (1982). Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, (“Nefs” md.). İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye.
Aliyyu’l-Kârî. (1971). el-Esrâru'l-merfû‘a fi'l-ahbâri'l-mevzû‘a. (M. b. es-Sabbâğ, Dü.) Beyrut: Dâru’l-Emâne-Müessesetü’r-Risâle.
Aliyyu’l-Kârî. (1978). el-Masnûʻ fî maʻrifeti’l-hadîsi’l-mevzûʻ. (A. E. Gudde, Dü.) Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Altıntaş, H. (1981). Tasavvuf. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 24.
Altıntaş, H. (1986). Tasavvuf Tarihi. Ankara: AÜİFY.
Aristoteles. (2014). Ruh Üzerine. (Z. Özcan, Çev.) Ankara: Birleşik Yayınları.
Atay, H. (1967). İslamda Olgun İnsan. (İnsan-ı Kâmil). AÜİFD, 15.
Ateş, S. (1974). İşârî Tefsir Okulu. Ankara: AÜİFY.
Bağçeci, M. (2005). İnsanın Mahiyeti ve Ruhu. Bilimname, 8(2), 33-50.
Bayraktar, M. (2001). İslâm Felsefesine Giriş. İstanbul : TDV.
Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi.
Cebecioğlu, E. (2010). "Avârifü’l-Ma’ârif”, Tasavvuf Klasikleri içinde. (E. Cebecioğlu, Dü.) İstanbul: Erkam Matbaacılık.
Cibrin, A. b. (1997). el-Mu'cemu’l-Elfaz el-Akide (“ruh” md.). Riyad: Mektebetü Abikan.
Çalışkan, N. (2017). Habenneke ve Nüzûl Sıralı Tefsiri. İstanbul: Şule Yayınları.
Dalkılıç, M. (2012). İslâm Mezheplerinde Ruh. İstanbul: İz Yayıncılık.
el-Cevziyye, İ. (1989). er-Ruh fi’-Kelam ala Ervahi’l-Emvat ve’l-Ehya bi’d-Delail Mine’l-Kitab ve’s-Sünne ve’l-Asar ve Ekvali’l-Ulema. Kahire: yy.
el-Cevziyye, İ. (2006). Tıbbü’l-Kulüb (Nefis Terbiyesi). (O. Arpaçukuru, & vd., Çev.) İstanbul: Polen Yayınları.
el-Cevziyye, İ. K. (2009). Kalbin İlacı. (S. Kocabaş, Çev.) İstanbul: Elif Yayınları.
el-Fîrûzâbâdi, M. (1398/1978). el-Kâmûsu’l-Muhît. Mısır : Hey’et-i Mısriyye.
el-İci, A. ( ty.). el-Mevâkıf Fi İlm-i Kelâm. Beyrut: Alemu’l-Kutub.
el-İsfahânî, R. (2012). Müfredât (Kur’an Kavramları Sölüğü), "rvh” maddesi. (A. Güneş, & M. Yolcu, Çev.) İstanbul: Çıra Yayınları.
Eraydın, S. (1994). Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: İfav.
es-Semerkandî, H. Ş.-D.-H. (2011). İslam İnanç İlkeleri. (İ. Şık, & İ. Yürük, Dü) Ankara: Araştırma Yayınları.
es-Semerkandî, Ş. (ty.). es-Sahâifu’l-İlâhiyye. (A. A. Şerif, Dü.) Kuveyt: Meketebetü’l-Felah.
Etöz, A. (2005). Nefis Terbiyesi İle İlgili Bazı Ayetler. (İ. Canan, Dü.) İslâm'da Aile Ve Çocuk Terbiyesi Sempozyumu-I.
Gâzzâlî. (2005). el-Maznûnu Bihî Alâ Gayri Ehlihî. (M. Esen, Çev.) Ankara: Araştırma Yayınları.
Gazzâlî. (ty.). Kimyâ-yı Saâdet. (A. F. Meyân, Çev.) İstanbul: Bedir Yayınevi.
Groff, P. S., & Leaman, O. (2007). İslâmic Philosophy A-Z. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Güçlü, A., Erkan, U., & vd. (2003). Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Günaltay, Ş. (h. 1339/41). Felsefe-i Ûlâ (İsbat-ı Vacib ve Ruh Nazariyeleri). İstanbul: Evkaf İslamiyye Matbaası.
Hanbel, A. b. (1995-2001). Müsned. (Ş. el-Arnaût, & vd., Dü) Beyrut: Müessesetü’r-Risâle. Hançerlioğlu, O. (2000). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
İbn Arabi. (2008). el-Bulga fi'l-Hikme (Hikmette Son Nokta). (V. İnce, Çev.) İstanbul: Kitsan Basım.
İbn Arabî. (2012). Nefsini Bilen Rabbini Bilir (Varlık, Yokluk ve Nefsin Mertebeleri). İstanbul: Hayy Kitap.
İbn Arabi, M.-i. (2005). İbn'i Arabi'nin Risaleleri. (V. İnce, Çev.) İstanbul: Kitsan Basım Yayın.
İbn Kayyım, Ş. E. (1989). er-Ruh fi’-Kelam ala Ervahi’l-Emvat ve’l-Ehya bi’d-Delail Mine’l- Kitab ve’s-Sünne ve’l-Asar ve Ekvali’l-Ulema. Kahire.
İbn Kuteybe, E. (1999). Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs. (M. el-Esfar, Dü.) Beyrut: el-Mektebetü’l- İslâmî-Müessesetü’l-İşrâk.
İbn Manzur, E.-F.-E. (1990). Lisanü'l-Arab. Beyrut.
İbn Mübârek, E. (ty.). Kitâbü’z-Zühd ve yelîhi er-Rekâik. (H. el-A‘zamî, Dü.) Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye.
İbn Rüşd. (2000). Mevsuat'u Mustalahati İbn Rüşd. (G. Gihami, Dü.) Beyrut: Mektebet-u Lübnan.
İbn Sînâ. (2012). en-Necât. (K. Şenel, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
İlhan, M. (2007). Şah Veliyyullah Dihlevi'nin Kelami Görüşleri. Ankara: Araştırma Yayınları.
İzmirli, İ. H. (2013). Yeni İlmi Kelam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Janet, P., & Séailles, G. (1902). A history of the problems of philosophy (Cilt II). (L. Henry Jones, Dü., & A. Monahan, Çev.) New York: The Macmillan Company.
Karasakal, Ş. (2014). Kur’ân’da Ruh Kavramı. The Journal of Academic Social Science Studies, 28(2), 275-91.
Kaya, M. (2004). Meşşâiyye. T. D. Vakfı içinde, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt 29). Ankara: TDV Yayınları.
Kuşat, A. (2002). Nefis Mertebelerine Psikolojik Bir Yaklaşım. Tasavvuf Dergisi, 3(9).
Kuşeyrî. (1978). Risale-i Kuşeyrî (Tasavvufun İlkeleri). (T. Yazıcı, Çev.) İstanbul: Kervan Kitapçılık.
Macit, M. (2004). Aristoteles ve İbn Sînâ’da Nefs-Beden İlişkisi Problemi. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 59-83.
Marhaba, M. A. (1985). el-Kindî. Beyrut: Daru'l Münşeviratu'l Avidet.
Mâtürîdî. (2004). Te'vîlâtü ehli's-sünne. (F. Y. el-Hamîmî, Dü.) Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
Mütercim Âsım Efendi. (2013). el-Okyânûsu'l-Basît Fî Tercemeti'l-Kâmûsi'l-Muhît. İstanbul: TYEKB.
Nicholson, R. A. (1998). Tasavvufun Kaynağı ve Gelişimi Üzerine Tarihi Bir Araştırma. (A. Kartal, Dü.) Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(7), 689-708.
Öztürk, Y. N. (2003). Kur'an'ın Temel kavramları. İstanbul : Yeni Boyut Yayıncılık.
Pişgin, Y. (2015). Kur’an’da Karakter İnşası. Ankara: İlahiyat Yayınları.
Platon. (1989). Phaidon. (S. K.-H. Atademir, Çev.) İstanbul: MEB Yayınları.
Sayar, K. (2000). Sufi Psikolojisi . İstanbul: Timaş Yayınları.
Sıcak, A. S. (2013). Kur'ân Tefsirinde Öznellik. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Skirbekk, G., & Gilje, N. (2014). Felsefe Tarihi. (E. Akbaş, & Ş. Mutlu, Dü) İstanbul: Kesit Yayınları.
Sözlük, T. (2011). Ankara: TDK.
Sühreverdî. (1990). Avarifü’l-Meârif (Tasavvufun Esasları). (H. K. Yılmaz, & İ. Gündüz, Çev.) İstanbul: Vefa Yayıncılık.
Sühreverdî. (2012). Hikmetü’l-İşrâk (İşrak Felsefesi). (T. Uluç, Çev.) İstanbul: İz Yayıncılık.
Taslaman, C. (2007). Bedenin ve Ruhun İki Ayrı Cevher Olup Olmadığı Sorununa Karşı Teolojik Agnostik Tavır. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33(2), 41-68.
Tevfik, R. (2015). Kâmûs-ı Felsefe (Felsefe Sözlüğü). (R. Alpyağıl, Dü.) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Tritton, A. S. (1983). İslâm Kelâmı. (M. Dağ, Çev.) Ankara: AÜİFY.
Tritton, A. S. (2015). İnsan, Nefs, Ruh, Akıl. (T. Önal, Dü.) Kelam Araştırmaları, 553-560. Ağustos 30, 2017 tarihinde http://dergipark.gov.tr/kader/issue/19183/203949 adresinden alındı
Ülken, H. Z. (1998). İslâm Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları.
Ülken, H. Z. (2015). İslâm Düşüncesi. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
Vorlander, K. (2004). Felsefe Tarihi. (M. İ.-O. Sadettin, Çev.) İstanbul: İz Yayıncılık.
Yar, E. (2011). Ruh ve Beden İlişkisi Açısından İnsanın Bütünlüğü Sorunu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Yılmaz, H. K. (2004). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat.
Yürük, İ. (1986). İslâm'da Ruh Tasavvuru. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(7), 359-381.
Yürük, İ. (1987). Şemsüddin Muhammed b. Eşref el-Hüseynî es-Semerkandî'nin Belli Başlı Kelâmî Görüşleri (Allah ve İman Anlayışı). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.