SÛFÎ TERMİNOLOJİDE MURÂKABE

Bu makalede sûfîlerin üzerinde en fazla durdukları terimlerden biri olan murâkabe kavramı ele alınmıştır. Öncelikle murâkabenin kısa bir kavramsal boyutu ele alındıktan sonra bu terimin ayet ve hadis temelleri üzerinde durulmuştur. Özellikle ilk dönem sûfîlerinin üzerinde sıklıkla durduğu şekliyle, Cibril hadisinde geçen ihsan kavramıyla murâkabe arasındaki ilişki sûfî yorumlarıyla birlikte verilmiştir. Murâkabe kavramının ihsan kavramıyla bir yakınlığı ve paralelliği olduğu gibi muhasebe kavramıyla da yakın mana birlikteliğinin olduğunu görülmüştür. Tasavvuf ilmini izah eden eserlerden klasiklerimizde murâkabe kavramına bazı zahitlerin ve tasavvufunun kuruluş dönemindeki sûfî önderlerinin bakışları verilmeye çalışılmıştır. Makalede öncelikle ilk dönem müellifleri olan Serrâc, Kelâbâzî Mekkî, Kuşeyrî ve Gazâlî gibi mutasavvıfların eserlerinde geçen görüşlerinden ve onların eserlerinde zikrettiği sûfilerin görüşlerinden yararlanılmıştır. Çalışmada Zünnûn-i Mısri, Haris el-Muhasibî, Cüneyd-i Bağdâdî, Muhammed Cerirî gibi tasavvufî düşüncenin temellerinin atan sûfîlerin görüşlerine yer verildiği gibi İbnü’l-Arabî, Mevlânâ, Abdurrahman-i Kâşânî, İbn Kayyim el-Cevzî ve İsmail-i Ankaravî’nin de konuyla ilgili değerlendirmeleri de gündeme taşınmıştır. Makalede sûfîlerin murâkabe kavramını tabi tuttukları derecelendirmeler üzerinde de durulmuştur. İkili veya üçlü tasniflerde bulunan sûfîlerin konuya dair görüşleriyle birlikte murâkabeyi en detaylı şekliyle inceleyip bu terimi yedi derecede ele alan Ebû Tâlib Mekkî’nin de görüşlerine yer verilmiştir.

MURÂKABE IN SUFI TERMINOLOGY

In this article, the notion “murâkabe”, which is one of the most emphasized terms by sufis, is discussed. At first, after the conceptual dimension of murâkabe is briefly discussed, the basis of the term in Qur’an verses and hadiths are discussed. The relationship between the notion “ihsan”, which is mentioned in the hadith of Gabriel, especially in its version that is frequently emphasized by early sufis, and murâkabe are given with interpretations of sufis. It was noted that the notion “murâkabe” does not only have a connection and analogy with the notion “ihsan”, but it also has a close association with “questioning oneself”. In classical works on sufism, opinions of some early ascetics and leading sufis are explained. In the article, first of all the opinions of early Sufis authors such as Serrâc, Kelâbâzî, Mekkî, Al-Qushayri and Al-Ghazali, and the ideas of Sufis they mentioned in their works are harnessed. In the study, the ideas of early sufis such as Dhul-Nun al-Misrî, Harith al- Muhasibi, Junayd of Baghdad and Muhammad ibn Jarîr, who laid the foundations of sufistic thought, on this issue are given together with the assessments of Ibn ‘Arabi, Mevlânâ, Abdurrahman-i Kâşânî, İbn Kayyim el-Cezvî and İsmail-i Ankaravî. In the article, the gradations that sufis subject murâkabe to are also mentioned. The ideas of Ebû Tâlip Mekki, who examined murâkabe thoroughly and discussed this term in seven grades, are also given along with the ideas of sufis, who made dual and triple classifications, on this concept.

PDF

___

Abdullah Sarı Efendi (h.1287), Cevâhîr-i Bevâhir-i Mesnevî, İstanbul.
Ankaravî İsmail (2005), Minhacü’l-Fukarâ (Fakirlerin Yolu), Hazırlayan: Saadettin Ekici, İnsan Yayınları, İstanbul.
Ankaravî İsmail,(h.1289) Mecmûatü’l-Letâif ve Metrûmetü’l-Meârif, İstanbul.
Ardoğan Recep (1998), Kur’ân ve İnsan Psikolojisi, İlkadım Yayınları, Ankara.
Arpaguş Safi /2007), Mevlana ve İslam, Vefa Yayınları, İstanbul.
Ateş Süleyman (Trhz), İslam Tasavvufu, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul.
Attâr Feridüddîn-i (1984), Tezkiretü’l-Evliya, Hazırlayan: Süleyman Uludağ, İlim ve Kültür Yayınları, İstanbul.
Buhari Muhammed Said, Cemerâtü’ş-Şevk, Gencbahş Ktp., Nu: 12528.
Cebecioğlu, Ethem (2005), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul.
Cevziyye İbn Kayyım (1993), Medâricü’s-Sâlikîn, Tahkik: İmar Âmir, Dâru’l-Hadîs, I-III, Kahire..
Cevziyye İbn Kayyım, (1994) Medâricu’s-Sâlikîn, Kur’ânî Tasavvufun Esasları, Çevirenler: Ali Ataç ve diğerleri, İnsan Yayınları, İstanbul.
Cürcânî, Seyyid Şerif (Trhsz) Kitâbu’t-Ta’rifât, Baskı Yeri Yok. Çağrıcı Mustafa (2000), “İhsan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXI, ss.545-546, İstanbul.
Çatak Âdem (2012), “Şeyh İslam’ın Mu‘înü’l-Mürîd Adlı Eserindeki Bazı Tasavvufi Kavramlar”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, VII/II, ss.279-303.
Demirdaş Öncel (2012), Kösec Ahmed Trabzonî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
Eraydın Selçuk (2001), Tasavvuf ve Tarikatlar, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
Erten Mevlüt, “Kur’an’da İnsan Yetiştirme Düzeni Olarak Murâkabe”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVIII/II, ss.319-348.
Erten Mevlüt, “Kur’ân’da Murâkabe ve Münafıklar”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, XIX/XI, ss.207-231.
Gazâlî (1993), İhyau Ulûmiddîn, Tercüme: Mehmed A. Müftüoğlu, Hazırlayan: A. Fikri Yavuz, Tuğra Neşriyat, I-IV, İstanbul.
Gazâlî , (2004) Kimyâ-yı Saâdet (Mutluluğun Formülü), Tercüme: Ali Arslan, Yenişafak Yayınları, İstanbul.
Gazâlî , (2004) Ravdatü’t-Tâlibin ve Umdetü’s-Sâlikîn (Hak Yolunun Esasları), Çeviren: Dilaver Selvi, Semerkand Yayınları, İstanbul.
Göztepe Yüksel 2012), Tasavvufta Temel Kavramlar “Haller ve Makamlar”, -Kuşeyrî Örneği-, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas.
Hâfî Zeynüddin, Menhecü’r-Reşâd, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, Nu: 002829.
Hâfî Zeynüddin, Âdâbün fi’s-Sülûk, Süleymaniye Ktp., Murad Buharî Kol., Nu:210.
Haksever Ahmet Cahid (2009), Ya‘kûb-i Çerhî, Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı, İnsan yayınları, İstanbul.
Hânî Abdullah (2004), el-Behcetü’s-Seniyye (Sûfiyye Adabı), Çeviren: Mehmet Talha Odabaşı, Mavi Yayıncılık, İstanbul.
Herevî Muhammed el-Ensarî (1996), Menâzilü’s-Sâirîn ile’l-Hakkı azze şe’nuh, Matbaatü Mustafa el-Bâbî Kahire.
Isfehânî Rağıb (1997), el-Müfredât elfâzu’l-Kur’ân, Takik: Safvan Adnan Davudî, Dâru’l-Kalem, Dimeşk.
İbnü’l-Arabî (Tahsz), el-Fütuhâtü’l-Mekkiyye, Tahkik: Osman Yahya, el-Hey’etü’l-Mısriyye, I-IV, Kahire.
İz Mahir (2000), Tasavvuf, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Kâşânî Abdürrezzak (1992), Istalahâtu’s-Sûfiyye, Tahkik: Abdülâl Şahin, Dâru’l-Menâd, Kahire.
Kâşânî Abdürrezzak (2004) Letâifu’l-a’lâm fî işârâtı ehli’l-ilhâm, (Tasavvuf Sözlüğü), Çeviren: Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul.
Kayıklık Hasan (2011), Tasavvuf Psikolojisi, Akçağ Yayınları, Ankara.
Kelâbâzî (1992), et-Taarruf li-Mezhebi ehli’t-Tasavvuf, Hazırlayan: Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Köle Bekir (2011), Zeynüddîn Hâfî ve Tasavvufî Görüşleri, İnsan Yayınları, İstanbul.
Kuşeyrî(1999), Risâle (Tasavvuf İlmine Dair), Hazırlayan: Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Kuşeyrî, (Trhsz) Risâle, Beyrut.
Kuşeyrî, (h.1318) Risâle, Matbaatü Âmireti’ş-Şerefiyye, Mısır.
Kuşeyrî, (1999) et-Tahbîr fi’t-tezkîr şerhu esmâillahi’l-hüsnâ, Tahkik: Abdulvâris Muhammed Ali, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut. Kuşeyrî, (200) Letâifü’l-İşârât, Tahkik: İbrahim Besyûnî, el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, Kahire.
Kuşeyrî, Mensûru’l-hitâb fî meşhûri’l-ebvâb, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr.4128,
Kübrâ Necmüddîn (1996), Tasavvufî Hayat (Usûl-i Aşere, Risâle ile’l-Hâim, Fevâihü’l-Cemâl), Hazırlayan: Mustafa Kara, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Mekkî, Ebu Talip (2004), Kûtu’l-Kulûb, Kalplerin Azığı, Çevirenler: Yakup Çiçek, Dilaver Selvi, Umran Yayınları, I-IV, İstanbul.
Muhâsibî Hâris (1999), er-Riâye li-hukûkillâh, Tahkik: Abdurrahman Abdülhamid Berr, Dâru’l- Yakîn, Mısır.
Öztürk Yaşar Nuri (1989), Kur’ân-ı Kerim ve Sünnet’e Göre Tasavvuf: İslam’da Ruhi Hayat, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Rasim Seyyid Mustafa Efendi (2008), Istalahât-ı İnsân-ı Kâmil, Hazırlayan: İhsan Kara, İnsan Yayınları, İstanbul.
Rifâî Kenan (1973), Şerhli Mesnevî-i Şerif, İstanbul.
Sayın Esma (2017), “Tasavvufî Kavramların Anlaşılmasında Hayvan Sembollerinin Önemi”, Turkish S tudies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, XII/X, ss.277-290.
Schimmel Annemarie (1982), Tasavvufun Boyutları, Çeviren: Ender Gürol, Adam yayınları, İstanbul.
Seccâdî Seyyid Şerif (2007), Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü, Çeviri: Hakkı Uygur, Ensar Neşriyat, İstanbul.
Sühreverdî Şihabüddin (1990), Avârifü’l-Maârif, Çevirenler: H. Kamil Yılmaz, İrfan Gündüz, Erkam Yayınları, İstanbul.
Şeker Necmettin (2012), “Hadislerle Temellendirilen Tasavvufî Hâller”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, II, ss.119-147, Iğdır.
Tâhirü’l-Mevlevî (Trhsz), Şerh-i Mesnevî, Hazırlayan: Şefik Can, Şamil Yayınevi, İstanbul.
Tânevî Eşref Ali (1994), Hadislerle Tasavvuf, Çevirenler: H. Zaferullah Davudî, Ahmet Yıldırım, Umran Yayınları, İstanbul.
Tehanevî (1984), Keşşâfü ıstılâtı’l-fünûn, Dâru Kahraman, İstanbul.
Tek Abdürrezzak (2008), Tasavvufî Mertebeler: Hâce Abdullah el-Ensârî el-Herevî Örneği, Emin Yayınları, Bursa.
Tosun Necdet (2003), Bahâeddîn Nakşbend, Hayatı, Görüşleri, Tarikatı, İnsan yayınları, İstanbul.
Tûsî Ebû Nasr Serrâc (1988), el-Lüm’a fi’t-Tasavvuf, Tahkik: Abdülhalim Mahmud, Abdulbaki Surur, Dâru’l-Cinân, Beyrut.
Uludağ, Süleyman (2007), “Murâkabe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIV, s.204, İstanbul.
Yapıcı Asım (1997), İslam’da Tevbe ve Dinî Yaşayıştaki Rolü, Beyan Yayınları, İstanbul.
Yılmaz H. Kamil (2011), Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul.
Yılmaz, Ömer (2014), Alman Mistik Düşüncesi, İnsan Yayınları, İstanbul.
Yılmaz, Ömer, (2015) Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar, Akçağ Yayınları, Ankara.