LİTVANYA TRAKAİ’DA YAŞAYAN GÜNÜMÜZ MUSEVİ KARAY TÜRKLERİ VE KÜLTÜREL MİRASLARI

Türkler tarihleri boyunca dini bakımdan Gök Tanrı Dini, Budizm, Maniheizm, kısmen Ortodoks Hıristiyanlığı, Karaim Museviliği ve geniş ölçüde İslam dinini kabul etmiş bir millettir. Türkler, VIII. yüzyılda Müslümanların hâkim olduğu coğrafyada, Yahudiliğin Talmudcu anlayışına muhalefet eden, başını Anan bin David’in çektiği, önce Anâniyye adıyla ortaya çıkan, IX. yüzyılın ilk yarısında ise Karaîm ismini alan yeni bir dini hareketin taraftarlarının baskılar sonucu Bizans, İran, Ermenistan ve Kafkasya’ya dağılarak propaganda yapmaları sonucu Musevilikle tanışmışlardır. Karâîliğin ilk filizlendiği yerler de İran, Ermenistan ve Kafkasya bölgeleridir. Hazarların Museviliği kabul etmesi ile Kırım ve Güney Rusya’da yaşayan Türklerin Museviliğe girişlerinin VIII. yüzyılın ortalarından X. yüzyıla uzanan tarih aralığında, Bizans’tan sürülen Musevi göçmenleri vasıtasıyla olduğu ileri sürülmüştür. Hazar Hakanı Bulan’a Karâîliği kabul ettiren İshak Sangari’nin önce Hazar ülkesinde faaliyet gösterdiği, ardından Kırım’a geçerek oraya yerleştiği belirtilmektedir. Karâîlik, Hazar ülkesinde ve Kırım’da muhtemelen aynı anda yayılmış, XIV. yüzyılda da Litvanya ve Polonya’ya kadar ulaşmıştır. Aynı dönemde Kırım Karaylarından bir kısmı Litvanya ve Polonya’ya göç etmiş, bugünkü Doğu Avrupa Karaim cemaatinin temellerini atmıştır. Karay veya çoğulu ile Karaim şeklinde adlandırılan Musevilerin dünya genelindeki nüfusu 50 bin civarındadır. Bunlardan dünyanın farklı coğrafyalarına yayılmış Türk kökenli olanların sayısı ise 2 bin kadardır. Bunlar da ağırlıklı olarak Kırım, Ukrayna, Polonya ve Litvanya gibi ülkelerde, Rusya’nın çeşitli yerlerinde ve ABD’de ve çok azı da Avustralya’da yaşamaktadır. Günümüzde sayıları giderek azalan Musevi Karaim Türklerinden çok az bir kısmı Litvanya’nın başkenti Vilnius yakınlarında bulunan Trakai kasabasına yaşamaktadırlar. 2017 yılının Ağustos ayında Trakai’a yaptığımız ziyarette burada yaşayan 60 kadar Karay Türk’ü bulunduğunu ve Karay Türkçesi konuşan az sayıda yaşlı kimse bulunduğunu öğrendik. Bu çalışmada Tevrat’tan başka kutsal kitap tanımayan ve Türk olmayan Musevilerce heretik kabul edilen Trakai’ın Türk asıllı Karaim Musevileri hakkında elde ettiğimiz bilgilere yer vereceğiz.

CONTEMPORARY JEWISH KARAY TURKS LIVING IN TRAKAI, LITHUANIA AND THEIR CULTURAL HERITAGE

Throughout its history, Turks are a nation that accepts the Thousand Gods Religion, Buddhism, Maniheism, partly Orthodox Christianity, Karim Judaism and Islamic religion to a large extent. Due to the oppression, the religious supporters led by Anan bin David, firstly emerged and called as “Ananiye” and then named after “Karaim” in the first period of 9th century who had been opposing the Talmudist understanding of Judaism spread propaganda to Byzantium, Iran, Armenia and the Caucasus and thus; the Turks, in the 8th century period, in the geographical domain where the Muslims had been ruling, met with Judaism. Iran, Armenia and the Caucasus are the regions where Karāli is first to be harvested. It has been suggested that the first introduction to Judaism of the Turks living in Crimea and Southern Russia and the Khazars accepting Judaism took place by the immigrants expelled from Byzantinum and the Judaism acceptance of Khazars during in the interval from 8th century to 10th century. It is stated that Ishak Sangari, who accepted the Khazar Khan Bulan’s Karâîî, first operated in the Caspian country, then moved to the Crimea and settled there. The Karâîlik spread probably in the Caspian country and in the Crime at the same time In the14th century, it reached to Lithuania and Poland. In the same period, some of the Crimean Karayas were emigrated to Lithuania and Poland, and the foundations of today’s Eastern European Karaim community were built. The Jewish population called Karay or Karad and Karim is about approximately 50 thousand worldwide. The number of those who belongs to Turkish descent that spread over different geographies of the world is 2 thousand. They are predominantly living in countries such as Crimea, Ukraine, Poland and Lithuania, in various parts of Russia, and in the USA and very few in Australia. Only a few of the Jewish Karaim Turks whose numbers are decreasing today live in the town of Trakai, near Lithuania’s capital Vilnius. In our visit to Trakai in August of 2017, we learned that there were 60 or so Karay Turks who lived here and that there were very few elderly people speaking Karay Turkish. In this study we will include information about Trakai’s Turkish-born Karaim Jews who are not heretics and acknowledge the only holy scripture Torah.

PDF

___

Arık, Sabire, (2008), Polonya-Litvanya Tatar Türkleri (Lipkalar), Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5 (3), sayfa 157-158.
Artamanov, M. İ., (2004), Hazar Tarihi, Selenge Yayınları, Çeviren D. Ahsen Batur, İstanbul.
Barthold, W., (1995), Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, İstanbul, ss.57-58.
Besalel, Yusuf, (1999), Osmanlı ve Türk Yahudileri, Gözlem Yayınları, İstanbul.
Besalel, Yusuf, (2000), Yahudi Tarihi, Üniversal Yayınları, İstanbul.
Çulha, Tülay, (2002), Karaylar ve Karayca, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi.
Durgut, Hüseyin, (2016), Karaylar ve Karayca üzerine Türkiye’de yapılan çalışmalara genel bir bakış: geçmiş-bugün-gelecek, Türkiyat Araştırmalarının Güncel Sorunları Kongresi, St. Petersburg, s. 517.
Gülsevin, Sema, (2013), Karay Türkçesinin Kendine Has özellikleri ve Türk lehçeleri Arasındaki Yeri, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, sayı 36, s. 208.
Gülsevin, Sema, (2016), “Polonya’daki Türk Halklarından Karayların Dilinde Yaklaşma Yardımcı Fiili Üzerine”, Jass Studies, Sayı 49.
Jamontaite, Kamile, Akova, Orhan, (2016), Turizm ve Araştırma Dergisi, Litvanya Karay Türklerinin Etnik Turizm Potansiyelinin İncelenmesi, c. 5, sy. 1, s. 39.
Karatay, Osman- Acar, Serkan, (2015), Doğu Avrupa Türk Tarihi, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Kaufmann, Francine – Eisenberg, Josy, (1993),Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilik, Çev. Mehmet Aydın, Din Fenomeni, Din Bilimleri Yayınları, Konya.
Kaya, Perihan, İstanbul’daki Son Karaylar, Tehlikedeki Diller Dergisi, Ankara, 2015, c. 4, sy. 6-7, s. 83.
Kur’an, Neml, 18-40. Ayetler.
Kutluay, Yaşar (2001), İslam ve Yahudi Mezhepleri, Anka Yayınları, İstanbul.
Kuzgun, Şaban, (1985), Hazar ve Karay Türkleri, I. Basım, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
Sinanoğlu, Mustafa, (2001), “Karailik”, DİA, İstanbul, c. 24, s. 424
Türkdoğan, Orhan, (2016), Günümüzde Karamanlılar ve Hazar Türkleri, Çizgi Yayınları, Konya.
Yılmaz, Salih, (2011), Karay Türklerinin İsrail’e Göç Serüveni: Sonun Başlangıcı”, Uluslararası Karay Çalışmaları Sempozyumu Bildirileri, 5-8 Nisan 2010, Bilecik Üniversitesi, Bilecik 2011, s.513
Yücel, Mualla Uydu, (2014), Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, c. 2, s. 446- 447.
http://www.ozu-turk.com/ (erişim: 01.03.2018).
http://daugenis.mch.mii.lt/karaimai/religion.htm (erişim: 26.02.2018)
http://www.karaylarinyasami.estranky.cz/clanky/karay-bilgelerine-gore--avrupal----karaylar--n- kokeni.html (Zeher Çadikim’in Kitabı - Bölüm 3 - Haham Mordekai ben Yosef Sultanski)
http://cadde.milliyet.com.tr/2010/03/30/YazarDetay/1223372/bu_savasta__600_bin_asker_oldu (erişim: 28.01.2018, Yazar; İlber Ortaylı)
http://www.kisailmihal.estranky.cz/clanky/talmudistler-ve-karaylar-aras--ndaki-fark-nedir-.html (erişim: 26.02.2018)
Lithuanian Karaims Culture Community, http://daugenis.mch.mii.lt/karaimai/tradition.htm (erişim: 26.02.2018)
http://qha.com.ua/tr/yasam-olaylar/dunya-kirim-tatar-kongresi-kararlari-aciklandi/161277/ (erişim: 15.01.2018)