MANTIK- KELÂM İLİŞKİSİNE GENEL BAKIŞ

Sistematik olmamakla birlikte düşünme tarzı, değişik toplumlarda birbirinden farklı şekillerde tarihin her döneminde var olmuştur. Kurallı ve sistemli düşünme şekli olarak nitelendirebileceğimiz “mantık” ise ilk çağ filozoflarda belirgin bir şekilde görülmektedir. Mantık ilminin ilkeleri evrenseldir. Zira hangi alanda düşünülürse düşünülsün, her düşünme alanının bir mantığı mutlaka vardır. Dolayısıyla bir mantığa dayanmayan ne bir bilim ne felsefe ne de inanç sistemi düşünülebilir. Bu yüzden mantık, bütün ilimlerin vazgeçemeyeceği bir ilim dalıdır ve onların ölçüsü konumundadır. İslam düşünce tarihinde sistemli, tutarlı ve kurallı düşünme tüm İslamî disiplinler için önemli bir yetkinlik olarak kabul edilmiştir. Gazzâlî öncesi dönemde daha çok filozofların ilgi alanına giren mantık, Gazzâlî ile birlikte, İslami ilimlerde doğru akıl yürütmenin en önemli aracı haline gelmiştir. Mantık’ın İslami ilimlere özelikle kelâma girişinden sonra İslam dünyasında mantık ilmi aleyhinde bazı fikirler de belirmiştir. Mantığın önemine dair Gazzâlî’nin görüşü, kendisinden sonra gelenler üzerinde büyük etki yapmıştır. Mantık, Gazzâlî ile birlikte, medreselerin ders programlarının ilk sıralarında yer almaya başlamış, dilbilimleri ile birlikte veya onların öğretiminin hemen sonunda okutulmuştur. Bu süreçte mantık, temel eğitimden itibaren tüm İslami ilimlerin öğretiminde önemli oranda yer almış, dinî meselelerin izahında doğru akıl yürütmeyi sağlaması nedeniyle, günümüze kadar temel bir ilim olarak yerini korumuştur. Bu nedenle de mantık ilmi ile ilgili çok önemli çalışmalar yapılmış güzel eserler ortaya çıkmıştır. Bu konuda kimi eserler klasik olarak nitelendirilmiş bu ilimle uğraşanların başucu kaynağı haline gelmiştir. Kimi eserler de zamanın ötesinde bir değeri ifade edecek düzeyde kabul görmüş hala da aşılamamıştır. Mantık ilmi tüm İslamî disiplinlerle ilişkili olduğunu ifade etmiştik. Biz bu çalışmamızda özel olarak “kelam” ilmi ile olan ilişkisi üzerinde duracağız.

A SURVEY ON THE RELATION BETWEEN LOGIC AND QALAM

Different ways of thinking, if not systematical, have been existed in different societies in the course of time. On the other side, logic that can be described as a formal and systematic way of reasoning is explicit in the ancient philosophers. The principles of the logic are universal because of the fact that whatever the area we think in, all thinking activities absolutely have a logic. Hence it is unimaginable to construct scientific, philosophical or belief system without relying on a logic. In the history of Islamic thought, systematic, formal and sound argumentative thinking had been accepted as an important faculty for all the Islamic disciplines. Before Al-Ghazali, logic was mainly an interest for the philosophers. With Al-Ghazali, logic had become the most important tool for reasoning in the Islamic sciences. After logic had been introduced to Islamic sciences especially to “Qalam”, some ideas against of the logic appeared in the Islamic world. Ghazali’s ideas concerning the importance of logic had a great influence upon his successors. Ghazali’s positive contribution on the use of logic rapidly affected the area of education, as well. By the aid of Ghazali’s philosophy, logic had taken a place near the top of the curriculums of madrassahs (Muslim theological schools). It was given as a course with linguistics or after linguistics. In this process, logic had preserved its fundamental position from basic training to education of all the Islamic sciences because of providing the rightful reasoning for getting account for religious matters. For this reason, a considerable amount of works had been done and many vital treatises were written on the science of logic. Some of these works were considered as classics and used as reference book for scholars who worked in this field. Yet, some of the works goes beyond the times which were ahead of their time. As it is said above, Logic is related with all the Islamic sciences. This article will focus on specifically Logic’s relation with “Qalam”.

PDF

___

Abdulhamid, İrfan, (2015). İslâm’da İ’tikadî Mezhepler ve Akaid Esasları, Terc. Mustafa Saim Yeprem, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
Ahmed Cevdet Paşa, (1293). Mi’yâr-ı Sedâd, Matbaai Amire, İstanbul.
Akkanat, Hasan, (2006). Kadı Sirâceddin el-Ürmevî ve Metâliu’l-Envâr (Tahkik, çeviri, inceleme), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
Ali Sedad, (1303). Mîzânu’l-Ukûl fi’l-Mantık ve’l-Usûl, Karabet ve Kasbar Matbaası, İstanbul.
Alper, Ömer Mahir, (2002). “Gazzâli’nin Felsefi Geleneğe Bakışı; O Gerçekten Bir felsefe Karşıtı mıydı?”, İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 4, Yıl: 2001, İstanbul.
Alper, Ömer Mahir, (2008). İbn Sînâ, İsam Yayınları, İstanbul.
Altaş, Eşref, (2014). “Kelâmın Metafizik Olarak İnşası Mümkün Müdür? Gazzâlî’nin Kelâm Tasavvuru”, Uluslararası Modern Çağ ve Gazzâlî Sempozyumu, 12-14 Mayıs 2011, Isparta.
Altunya, Hülya, (2013/ı) “Mantık ve Dînî İlimler İlişikisinin Tarihsel Gelişimi Üzerine Kısa Bir Tahlil”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 30, Isparta.
Ay, Mahmut, (2011). “Kelam’ın Doğuşu, Gelişimi ve İslam Bilimleri İçindeki Yeri”, Sistematik Kelâm, (edt. Ahmet Akbulut), Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Ankara.
Aydın, Ali Arslan, (ty.). İslam İnançları ve Felsefesi (İlm-i Kelâm), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Aydın, İbrahim Hakkı, (2000). Farabi’de Metafizik Düşünce, Bil Yayınları, İstanbul.
Aydın, Mehmet, (1997). Türklerin Felsefe Kültürüne Katkıları, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Aydın, Ömer, (1996). Sadruşşerîa es-Sânî’ye göre İnsan Hürriyeti ve Fiilleri, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
Aydın, Ömer, (2003). “Kelâm-Mantık İlişkisi”, İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 7, İstanbul.
Bayraktar, Mehmet, (2005). İslam Felsefesine Giriş, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Altıncı Baskı, Ankara.
Bilmen, Ömer Nasuhi, (1959). Muvazah İlm-i Kelâm, İstanbul.
Bingöl, Abdulkuddûs, (1993). “Endülüs’lü İbn Hazm’ın Mantığında Dil Konuları” Felsefe Dünyası, Sayı 8, Temmuz, Ankara.
Bingöl, Abdülkuddus, (1991). “İhvanü’s-Safa Risâlelerinden Mantık Konuları”, Türkiye I. Felsefe Mantık Bilim Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (edt. Kenan Gürsoy-Alparslan Açıkgenç), 19- 21 Kasım 1986, Birinci Baskı, Ankara.
Bingöl, Abdülkuddüs, (1993). Gelenbevî’nin Mantık Anlayışı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
Bingöl, Abdülkuddüs, (2001). “Türklerde Mantık”, Türk Düşünce Tarihi, (edt. Hüseyin Gazi Topdemir), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, s. 75, Ankara.
Bolay, M. Naci, (1990). Fârâbî ve İbni Sînâ’da Kavram Anlayışı, İstanbul.
Bulut, İsmail, (2016). “Zeydî Kelamcı Kâsım B. İbrâhim er-Ressî’nin Hıristiyanlık Eleştirisi”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, 2016 ss. 62-83.
Câbirî, Muhammed Âbid, (2001). Arap-İslâm Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba, Kitabevi, 3. Baskı, İstanbul.
Çağrıcı, Mustafa, (1994). “Gazali” md., DİA, C. 13, İstanbul.
Çaldak, Hüseyin, (1999). “Necmeddin Ali b. Ömer el-Katibi el-Kazvini’nin Hayatı, Eserleri ve Şemsiyyesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 3, ss. 491-508, Sivas.
Çapak İbrahim, (2012/2). “Cürcani’nin er-Risaletü’l-Kübra fi’l-Mantık Adlı Risalesi ile Halidi’nin Kifayetü’l-Mübtedi et-Tahkik fi Fenni İlmi’l Mantık Adlı Risalesinin Karşılaştırılması”, Felsefe Dünyası, Sayı: 56, s. 56-57, Ankara.
Çapak, İbrahim, (2004). “İslâm Dünyasındaki İlk Mantık Çalışmalarına Genel Bakış”, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 9, Sakarya
Çapak, İbrahim, (2005). “Fahreddin Râzi’nin İslam Mantık Tarihindeki Önemi ve Bazı Mantık Konuları Hakkındaki Görüşleri”, Dini Araştırmalar, Cilt: 8, s. 23, ss. 111-126, Ankara.
Çapak, İbrahim, (2005). Gazzâli’nin Mantık Anlayışı, Elis Yayınları, Ankara.
Çapak, İbrahim, (2007). “İbn Hazm’ın Mantık Anlayışı”, Usûl İslam Araştırmaları, Sayı: 8, Temmuz-Aralık, Sakarya.
Çapak, İbrahim, (2009). “Seyfuddîn Âmidî'nin Mantık Anlayışı”, Uluslararası Seyfuddin Amidi Sempozyumu Bildirileri, 1. Basım, ss. 347-364, İstanbul.
Çapak, İbrahim, (2012). Anahatlarıyla Mantık, Ensar Neşriyat, İstanbul.
Çelebi, İlyas-Güdekli, Hayrettin N., (2014). “Kelâm İlminin Teşekkülü...”, İslami İlimlerde Metodoloji/Usül-V, Temel İslam İlimlerinin Ortaya Çıkışı ve Birbirleriyle İlişkileri, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı, 18 - 19 Ocak 2014, İstanbul.
Çıkar, Mehmet Şirin, (2009). Nahivciler ile Mantıkçılar Arasındaki Tartışmalar, İsam Yayınları, İstanbul.
de Boer, T.J., (1960). İslâmda Felsefe Tarihi, çev. Yaşar Kutluay, Ankara.
Demenhûrî, Ahmed, (1996). Risâletün fi’l-Mantık, (İzâhu’l-Mübhem fî Meâni’s-Süllem), Beyrut.
Dumitriu, Anton, (1977). History of Logic, C. II, Kent.
Durusoy, Ali, (1997). “İbn Sînâ’nın ‘el-Mûcezü’s-Sağîr fi’l-Mantık’ Adlı Risâlesi”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 13-14-15, Yıl: 1995-1996-1997, s. 145, İstanbul.
Durusoy, Ali, (2000). “Gazzâlî’de Mantık Biliminin Yeri ve Önemi”, İslâmî Araştırmalar, C. 13, Sayı: 3-4. Ankara.
Durusoy, Ali, (2003). “İbn Sînâ’nın Klasik Mantığa Katkıları”, İslâm Felsefesinin Sorunları (edt. Mehmet Vural), Elis yayınları, Ankara.
Durusoy, Ali, (2011). Örnek Çeviri ve Metinlerle Mantık İlmine Giriş (Kindî, Fârâbî ve İbn Sînâ’da), Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
Ebherî, Esîrüddin Mufaddal b. Ömer, (1998). Keşfu’l-Hakâik fî-Tahrîri’d-Dekâik, Tenkidli Metin ve İnceleme: Hüseyin Sarıoğlu İstanbul.
Ece, Muhammet Nasih, (2014). “Cürcânî ve er-Risâletü’l-Kübra fi’l-Mantık Adlı Eseri, İslâmi İlimler Dergisi, Yı1: 9, Cilt: 9, Sayı: 2, Güz s. 154-155, Ankara.
el- Melevî, (ty.). eş-Şerh ale’s-Süllem (el-Mantıku’l-Munazzam içinde), 2. Baskı, Mısır. Emiroğlu, İbrahim, (2004). Klasik Mantığa Giriş, Elis Yayınları, İkinci Basım, Ankara.
en-Nedîm, Muhammed b. İshâk, (2017). el-Fihrist, Çev. Mehmet Yolcu-Ayşe Tokay, Çıra Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
en-Nesefî, Ebü’l-Muîn, (2010). Kitâbü’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd (Tevhidin Esasları), Çev. Hülya Alper, İz Yayıncılık, İstanbul.
es-Suyûtî, Celâleddin, (2007). Savnu’l-Mantık ve’l-Kelâm an Fenni’l-Mantık ve’l-Kelâm, Tahkik: Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut.
Eş’ari, Ebü’l-Hasan, (2016). el-Lüma’ fi’r-Red alâ Elhi’z-Zeyğ ve’l-Bida’ (Eş’arî Kelâmı), Tercüme: Kılıç Aslan Mavil, Hikmet Yağlı Mavil, İz Yayıncılık, İstanbul.
Fârâbî, (1990). İhsâ’ül-Ulûm (İlimlerin Sayımı), çev. Ahmet Ateş, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
Fârâbî, (1990). Tavti’atu fi’l-Mantık, (Nşr. Mübahat Türker-Küyel), Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri içinde, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, s. [19]/(27), Ankara.
Gazâlî, (2002). Düşünmede Doğru Yöntem (Mihakkü’n-Nazar), Çev. Ahmet Kayacık, Ahsen Yayınları, İstanbul.
Gazâlî, (1329). Mi’yârul’l-İlim fî Fenni’l-Mantık, nşr. Muhyiddin Sabrî el-Kurdî, Mısır.
Gazâlî, (1971). el-Kıstâsü’l-Müstakîm, çev. Yaman Arıkan, Ekin Matbaası, İstanbul.
Gazâli, (1990). el-Munkızu min-ad-Dalâl, Çev. Hilmi Güngör, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
Gazâlî, (2001). Felsefenin Temel İlkeleri (Makâsıdu’l-Felâsife), Çev. Cemaleddin Erdemci, Vadi Yayınları, 1. Basım, Ankara.
Gazâlî, (1994). İslam Hukukunda Deliller ve Yorum Medolojisi (el-Mustasfâ), Tercüme: Yunus Apaydın, C. I, Kayseri.
Gümüş, Sadreddin, (1984). Seyyid Şerif Cürcânî ve Arap Dilindeki Yeri, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı, İstanbul.
Günaltay, Şemsettin, (1926). “Kadim Felsefe İslam Âlemine Nasıl ve Hangi Yol ile Girdi”, Darü’l- Fünûn İlahiyât Fakültesi Mecmuâsı, Mart C. II.
Hasırcı, Nazım, (2010). İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirisi, Araştırma Yayınları, Ankara.
Hasırcı, Nazım, (2015). Klasik Mantık El Kitabı, Araştırma Yayınları, Ankara.
Heimsoeth, Heinz, (1986). Felsefenin Temel Disiplinleri, çev. Takiyettin Mengüşoğlu, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Hızlı, Mefail, (2008). “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, ss. 39, Bursa.
İbn Haldun, (1989). Mukaddime, çev. Z. K. Ugan, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, C. II, İstanbul. İ Karakaya, Resul, (2003). Adudud’din El-Îcî’nin Hayatı, Eserleri ve Kelâmî Görüşleri, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
Karlığa, Bekir, (1997). “İslam’da Tercüme Hareketleri”, Uluslararası İslam Düşüncesi Konferansı 2 (25-27 Nisan 1997), İstanbul.
Kaya, Mahmut, (1983). İslam Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi, Ekin Yayınları, İstanbul.
Kayacık, Ahmet, (1996). Ebherî’nin İsaguci’sinin İlk Şerhleri (xıv.-xvı. yy), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri.
Kayacık, Ahmet, (2010). “İslam Mantık Geleneğinde Fenarinin Yeri” (Fenari Şerhi ve İçeriği Üzerine), İslâmi İlimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 2, Güz ss. 107-112, Ankara.
Kayacık, Ahmet, “Osmanlı Medreselerinde Mantık Eğitimi Üzerine”, http://www.osmanli.org.tr.)
Kaycık, Ahmet, (2004). Bağdat Okulu ve İslam Düşüncesindeki Yeri, Üniversite Kitabevi Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul.
Keklik, Nihat, (1967). “İslam Düşüncesinde Mantık”, İslâm Düşüncesi, Yıl: 1, Sayı: 4, Aralık, s. 218.
Keklik, Nihat, (1969). İslâm Mantık Tarihi ve Fârâbî Mantığı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, C. I, İstanbul.
Kindî, (1994). Felsefî Risâleler, Önsöz, çeviri ve İnceleme, Mahmut Kaya, İz Yayıncılık, İstanbul.
Kufralı, Kasım, (1993). “Gazzâlî” md., İA, C. 4, İstanbul.
Kurt, Osman, (2017). Abdurrahman Ebû Zeyd el-Ahdarî Hayatı Eserleri ve Mantık Manzûmesi es- Süllemü’l-Münevrak fî İlmi’l-Mantık, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Küçük, Hasan, (1988). İslamda ve Batıda Mantık, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Leaman, Oliver, (1992). Ortaçağ İslam Felsefesine Giriş, Çev. Turan Koç, Rey Yayıncılık, Kayseri.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr, (2014). Kitâbü’t-Tevhîd, tercüme: Bekir Topaloğlu, Altıncı Basım, Ankara.
Medkur, İbrahim, (2011/2). “Müslüman Kelâmcılara Göre Aristo Mantığı”, Çeviri: Galip Türcan, Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 27, Isparta.
Mutçalı, Serdar, (1995). Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul.
Neşşar, A. Sami, (1947). Menahicü’l-Bahs inde Mütefekiri’l-İslam, İskenderiye.
Öner, Necati, (1967). Tanzimattan Sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
Öner, Necati, (1991). Klasik Mantık, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Altıncı Baskı, Ankara.
Özlem, Doğan, (1999). Mantık, Klasik/Sembolik Mantık, Mantık Felsefesi, İnkılâp, 6. Baskı, İstanbul.
Özler, Mevlüt, (2012). “Kelam Tarihi”, Kelam El Kitabı, (edt. Şaban Ali Düzgün), Grafiker Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
Özpilavcı, Ferruh, (2012). “Gazzâli’nin Mantik İlmini Meşrulaştırmasının Mantık Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”, 900. Vefat Yılında İmam Gazzâli, Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantıbn 07-09 Ekim 2011, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, ss. 715- 728, İstanbul.
Pezdevî, Ebû Yusr Muhammed, (1988). Ehl-i Sünnet Akâidi, Çev. Şerafeddin Gölcük, Kayıhan Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
Râzi, Fahreddîn, (1978). Kelam’a Giriş (el-Muhassal), Çev. Hüseyin Atay, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
Rescher, Nicholas, (1964). The Development of Arabic Logic, University of Pittsburgh Press, London.
Rescher, Nicholas, (2013). Studies in The History of Arabic Logic (İslâm Mantık Tarihi Üzerine Araştırmalar), Çev. Ahmet Kayacık, Kayseri.
Rescher, Nicholas, (2013). Studies in The History of Arabic Logic (İslâm Mantık Tarihi Üzerine Araştırmalar), Çev. Nazım Hasırcı, Kayseri,
Sarıkavak, Kazım, (1997). Düşünce Tarihinde Urfa ve Harran, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
Sarıkavak, Kazım, (1997). Yanyalı Esad Efendi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Taylan, Necip, (1996). Mantık Tarihçisi Problemleri, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
Tiryaki, Mehmet Zahit, (2012/1). “Sa’deddin Taftazânînin Tehzîbü’l-Mantık isimli Eseri Sunuş, Tahkik, Tercüme”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 32, İstanbul.
Topaloğlu, Bekir, (2013). Kelâm İlmine Giriş, Damla Yayınevi, İstanbul.
Türker-Küyel, Mübahat, (1990). Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
Türker, Ömer, (2013). “Kelâm ve Felsefe Tarihinde Fahreddin er-Râzî”, İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, editör. Ömer Türker-Osman Demir, Ankara.
Ülken, Hilmi Ziya, (1942). Mantık Tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlarından: Edebiyat Fakültesi Felsefe Zümresi Neşriyatı, İstanbul.
Ülken, Hilmi Ziya, (1993). “İbn Sînâ” md., İA, C. 5/2, İstanbul.
Yavuz, Yusuf Şevki, (1994). “Delil”, DİA, C. 9. İstanbul
Yazıcıoğlu, M. Sait, (1987). Kelâm Ders Notları, Ankara.
Yüksel, Emrullah, (1986). Kelâm Dersleri (İlâhiyat ve Nübüvvet), Ankara.
Yüksel, Emrullah, (2012). Sistematik Kelâm, İz Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul.