KURTULUŞ SAVAŞI’NDA MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN KARŞISINDAKİLERDEN BİRİ OLARAK ÇERKEZ ETHEM ÜZERİNE BİR İNCELEME

Olağanüstü gelişmelerin yaşandığı Kurtuluş Savaşı, Türklerin tarihinde yeni bir dönemin açılmasını sağlamış, emperyalizm karşıtlığı ve çağdaşlaşma ilkeleri doğrultusunda Cumhuriyet Türkiyesinin kuruluşu ile sonuçlanmıştır. Kurtuluş Savaşı’nın başından itibaren mücadelenin liderliğini üstlenmiş olan Mustafa Kemal Atatürk, içinde bulunduğu tarihsel süreci yine kendi yazdığı Nutuk adlı eserde tüm ayrıntı ve belgeleriyle yorumlamıştır. Nutuk, Mustafa Kemal’in “yaptığı tarihi yazdığı tarihe” dönüştürme işlevi olduğu kadar aynı zamanda 1919-1927 yılları arasında Cumhuriyet’i kuran kadro içinde ortaya çıkan siyasal tutum alışları ve iktidar mücadelelerini yansıtan bir tarihsel belgedir. Bundan dolayıdır ki Nutuk’ta olaylar, iktidar mücadeleleri ve bu mücadelelere paralel olarak, Mustafa Kemal tarafından gerçekleştirilen tasfiyeler, Mustafa Kemal’in bakış açısından değerlendirilmiştir. Nutuk’un sayfaları milli mücadelenin başlangıcından itibaren Atatürk’ün yanında yer almış ama olaylar geliştikçe Atatürk’e karşı muhalefet etmeye başlamış, önemli tarihsel kişilikler hakkında öznel yargılamalarla doludur. Bunlar arasında eski ittihatçılar, işbirlikçiler, halifesiz ve padişahsız kurtuluşun olamayacağını savunanlar, siyasal, askeri ve psikolojik açıdan kişiliklerindeki farklılıklar nedeniyle ayrı düştüğü birçok isimden söz edilebilir. Bu isimler arasında Türk Kurtuluş Savaşı’nın gelişim aşamasında önemli bir yer işgal eden Çerkez Ethem de yer almaktadır. Bu bağlamda makalenin temel amacı, Kurtuluş Savaşı’nın ilk aşamalarında önemli görevler üstlenmiş olan Çerkez Ethem üzerine Mustafa Kemal Atatürk’ün değerlendirmelerini, temelde dönemin hatıratlarıyla ve diğer kaynaklarıyla karşılaştırmalı bir yöntemle analiz etmek olacaktır. Ayrıca Çerkez Ethem’in, sürecin bir aşamasından itibaren neden farklı bir tutum içine girmiş olabileceği üzerine değerlendirmeler yapılacaktır.

A RESEARCH ON ÇERKEZ ETHEM AS ONE OF THE OPPONENTS TO MUSTAFA KEMAL PASHA IN WAR OF TURKISH INDEPENDENCE

The War of Independence, in which extraordinary developments were experienced, resulted in the opening of a new era in the history of the Turks, and resulted in the establishment of the Turkish Republic in the direction of anti-imperialism and modernization principles. Mustafa Kemal Atatürk, who has been leading the process from the beginning of the War of Independence, interpreted this historical process with all the details and documented it in his own work called Nutuk. Nutuk is Mustafa Kemal’s way of converting ‘’history made transferred into written history’’ as well as a historical document reflecting the political attitudes and the struggles for power that emerged within the cadre who established the Republic between 1919 and 1927. For this reason, in Nutuk the events, power struggles and parallel to these struggles, Mustafa Kemal's discharges were evaluated from Mustafa Kemal’s point of view. The pages of the Nutuk are filled with subjective judgments about important historical personalities, whom have taken place next to Atatürk from the beginning of the war of independence, but have begun to oppose Atatürk as events developed. These include many former names from the unionists to collaborators and those who favored no salvation would be possible without khalifa or the sultan, and included many names that fell apart because of differences in political, military and psychological aspects of their personalities. Among these names is Çerkez Ethem, whom occupied an important role in the developmental stage of the Turkish Revolution. In this context, the main purpose of the article will be to analyze Mustafa Kemal Atatürk's evaluations on the Çerkez Ethem, whom had undertaken important tasks in the first stages of the war of independence; and this analysis will be made in a comparative way basically with memories of the period and with other sources of the period. Moreover, evaluations will be made on why Çerkez Ethem may have taken a different attitude from a continuous process.

PDF

___

TBMM Gizli Celse Zabıtları, 29 Kanunuevvel 1336 (1920) (Cilt 7, 125. İn’ikat, 3. ve 4.Celseler, s.273-288).
TBMM Gizli Celse Zabıtları, 30 Kanunuevvel 1336 (1920) (Cilt 7, 126.İn’ikat, 2. ve 3.Celseler, s.295-302).
Türk İstiklâl Harbi İç Ayaklanmalar (1919- 1921), C: VI, (1964). Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi Resmi Yayınları.
Hâkimiyet-i Milliye, 17 Kanun-u Sani (Ocak) 1340 (1924)
Adıvar, H.E. (1989). Dağa Çıkan Kurt, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Akandere, O. (2010). “Çerkez Ethem’in ve Kuva-yı Seyyare’nin Batı Anadolu Cephelerindeki Hizmetleri”, Kuva-yı Milliye’nin 90.Yılında İzmir ve Batı Anadolu, Uluslararası Sempozyum (6-8 Eylül 2009) Bildirileri, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, s.345-369.
Akşin, S. (2010). “Çerkez Ethem Nasıl Hain Olabildi?”, Kuva-yı Milliye’nin 90.Yılında İzmir ve Batı Anadolu, Uluslararası Sempozyum (6-8 Eylül 2009) Bildirileri, İzmir:İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, s.26-37.
Akşin, S. (2010). İç Savaş ve Sevr’de Ölüm, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Ali Çetinkaya’nın Milli Mücadele Dönemi Hatıraları, (1993). Ankara: Cumhuriyetin 70.Yılına Armağan, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Altay, F. (1970). 10 Yıl Savaş ve Sonrası, 1912-1922, Görüp Geçirdiklerim, İstanbul: İnsel Yayınları.
Apak, R. (1942). İstiklal Cephesinde Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, İstanbul: Güven Basımevi.
Atatürk, M.K., (1962a). Nutuk, Cilt.I, (1919-1920), Beşinci Baskı, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, Milli Eğitim Basımevi
Atatürk, M.K., (1962b). Nutuk, Cilt.II, (1920-1927), Beşinci Baskı, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, Milli Eğitim Basımevi.
Atatürk, M.K., (1963). Nutuk, Cilt:III, (Vesikalar), Yedinci Baskı, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, Milli Eğitim Basımevi.
Avcıoğlu, D. (1993). Milli kurtuluş tarihi, C.I, II, III (1838’den 1995’e), İstanbul: Tekin Yayınevi.
Aybars, E. (1995). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, 4.Bası, C.I, Ankara: Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Döner Sermaye İşletmesi Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi.
Cebesoy, A.F. (2005). Bilinmeyen Hatıralar, (Haz: Osman Selim Kocahanoğlu), 2.Baskı, İstanbul: Temel Yayınları.
Çalışlar, İ. (1997). On yıllık Savaşın Günlüğü, Balkan, Birinci Dünya ve İstiklâl Savaşları, (Haz:İsmet Görgülü-İzzeddin Çalışlar), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Çarıklı, H.M. (1967). Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri ve Hacim Muhittin Çarıklı’nın Kuvayı Milliye Hatıraları (1919-1920), Ankara: Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi.
Çerkez Ethem. (1994). Anılarım, İstanbul: Berfin Yayınları.
Ergil, D. (1981). Milli Mücadelenin Sosyal Tarihi, Ankara: Turhan Kitabevi.
Gökdemir, O. (1990). Kurtuluş Savaşı’nda Akhisar, Temmuz Akhisar: Temmuz Ofset.
Hiçyılmaz, E. (1990). Teşkilat-ı Mahsusa’dan Mit’e, İstanbul: Varlık Yayınları.
Hiçyılmaz, E. (1993). Başverenler, Başkaldıranlar, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınları.
Hiçyılmaz, E. (1993). Gizli Belgelerle Çerkes Ethem, İstanbul: Varlık Yayınları.
İlhan Tekeli İ. ve İlkin, S. (1989). Ege’deki Sivil Direnişten Kurtuluş Savaşı’na Geçerken Uşak Heyeti Merkeziyesi ve İbrahim (Tahtakılıç) Bey, Ankara: TTK Basımevi.
İnönü, İ. (2006). Hatıralar, (Yay. Haz. Sabahattin Selek), 2.Bası, Ankara: Bilgi Yayınevi.
Karaosmanoğlu, Y.K. (1980). Vatan Yolunda, İstanbul: Birikim Yayınları.
Kılavuz, N. (2011). “Kahramanlıktan Vatan Hainliğine, Çerkes Ethem, Kuvve-i Seyyare’nin Teşkili ve Tasfiyesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 273-288.
Kurtuluş, B.(1987). Tarihsel Olaylarla Söylev, Ankara: Kurtuluş Yayınları.
Kutay, C. (1977). Çerkez Ethem Dosyası, 2 Cilt, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Miralay Mehmet Arif Bey, (1987). Anadolu İnkılabı, Milli Mücadele Anıları (1919-1923), (Der: H. Bülent Demirbaş), İstanbul: Arba Yayınları.
Mumcu, Uğur, “Kuvayı Milliye Nedir?”, Cumhuriyet, 19 Mayıs 1992.
Orbay, R. (1993). Cehennem Değirmeni Siyasî Hatıralarım-1,İstanbul: Emre Yayınları.
Ökte, S.K. (2015). “Çerkes Ethem Hadisesinin Nutuk Temelli İncelenmesi”, Atatürk Yolu, 56, 61- 111.
Özalp, K. (1998). Milli Mücadele, I,1919-1922, 4.baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Sarıhan, Z. (1984). Çerkez Ethem’in İhaneti, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Sarıhan, Z. (1995). Kurtuluş Savaşı Günlüğü III, Ankara: TTK Yayınevi.
Seyrek, A. (Ed.). (2008). Çerkez Ethem’in Anıları, İstanbul: Nokta Kitap.
Şener, C. (1984). Çerkez Ethem Olayı, İstanbul: Okan Yayınları.
Uzun, H. (2005). “Nutuk’a Göre Mustafa Kemal Paşa’nın Kişilik Özellikleri ve Liderlik Vasıfları”. Atatürk Yolu, 31-32, s.385-401.
Ünal, M. (1996). Kurtuluş Savaşı’nda Çerkeslerin Rolü, İstanbul: Cem Yayınevi.
Yellice, Gürhan. “Birinci Dünya Savaşı ve Yunanistan: Çanakkale’den Milli Bölünmeye”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları, XVI/32, (2016 Bahar), s.205-242.
Yılmaz, M. (1987). Milli Mücadele’de Yeşil Ordu, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.