SEYYİD MURAT (SEYDİM SULTAN) ZAVİYESİ’NİN SOSYO- EKONOMİK VE SOSYO-KÜLTÜREL TARİHİ

Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında, dolayısıyla Türk kültürünün bu coğrafyada kökleşmesinde Türkmen babaları, şeyh ve dervişleri ile onların kurumsal yansıması olan tekke ve zaviyelerinin rolü büyük olmuştur. 13 ve 14. yüzyıllarda sosyal ve içtimaî hayatın hemen her alanında aktif rol oynadıkları anlaşılan bu öncü Türk dervişleri aynı zamanda siyasî, askerî ve stratejik meselelerde de önemli misyonlar üstlenmişlerdir. Horasan Erenleri, Türkistan Pirleri de denilen bu şahıslar halk muhayyilesiyle örtüşen güçlü dinî ve manevi yönleri sayesinde dönemin müesses nizamının oluşmasında ve yaygınlaşmasında hayati bir rol oynamışlardır. Anadolu’nun hemen her yerinde olduğu gibi bu asırlarda Çorum’da da Şeyh Zeynuddîn (13. Yüzyıl sonları 14. yüzyıl ortalarına kadar yaşamış olmalıdır), Piri Baba (14. yüzyıl üçüncü çeyreğinde hayattadır), Elvan Çelebi (ö. 760/ 1358-59’dan sonra) gibi zamanında iz bırakmış tarihi şahsiyetler görülmektedir. İşte Seyyid Murat da bu tarihi aktörlerden birisidir. Seyyid Murat, bölgede zaviyesi, imarethanesi, türbesi ve mescidi ile irşat, göçerlerin iskânı, bölgenin ziraata açılması, ulaşım ağının güvenliği, âyende ve revendenin konaklaması, fakir fukaranın doyurulması ve toplumun maneviyatının diri tutulması gibi çok önemli işlevleri yerine getirmiştir. İşte bu makale bir taraftan Seyyid Murat’ın tarihî kimliğini ortaya koymak diğer taraftan da, gerek onun gerek haleflerinin gerekse kurmuş olduğu zaviyenin bölgede üstlendikleri söz konusu işlevleri izah etmek amacıyla hazırlanmıştır. Seydim(Ovacık) gibi Çorum-İskilip-Osmancık kavşağında, stratejik yol ve geçitler üzerinde kurulan söz konusu Seyyid Murat(Seydim Sultan) Zaviyesi’nin hem idari ve sosyo-ekonomik yapısı hem de geçirdiği tarihî süreç ortaya konmaya çalışılmıştır.

SOCIO-ECONOMIC AND SOCIO-CULTURAL HISTORY OF SEYYID MURAT (SEYDIM SULTAN) ZAWIYAH

The role of Turkmen fathers, sheiks and dervishes, and their institutional reflection, the monasteries and zawiyahs had significant roles in the Turkization and Islamization, hence Turkish culture becoming established in Anatolia. Understood to be active players in every aspect of social life during the 13 th and 14 th centuries, these colonialist Turkish dervishes also assumed significant missions in political, military and strategic issues. Such a family, descendants of Veysel Karânî made an appearance in Çorum around the 14 th century. Also called the Saints of Khorasan or Turkistan Patriarchs, these people, thanks to their strong religious and spiritual characteristics conforming to public imagination, played a significant role in forming spreading the established order of the time. As almost in all parts of Anatolia in those centuries, Çorum was the home of some historic figures such as Sheikh Zain al-Din (probably lived between late 13 th century and mid-14 th century), Piri Baba (was alive during third quarter of 14 th century), Elvan Çelebi (d. after 760/ 1358-59). Seyyid Murat is also one of these historic actors. Seyyid Murad was active in Seydim (Ovacık) Village. With his zawiyah, hospice, shrine and small mosque, Seyyit Murad performed highly important duties in the area, such as providing guidance, accommodation to travellers, opening the area to agriculture, safety of transportation network, feeding the needy and maintaining the spirituality of the people. This text has been prepared to reveal the historic identity of Seyyid Murad in one hand, and also to explain the tasks assumed by the zawiyah in the region. It has been aimed to reveal the administrative and socio-economic structure and also the historic process of Seyyid Murad (Seydim Sultan) Zawiyah that has been established in Seydim (Ovacık), at the Çorum-İskilip-Osmancık junction, on strategic roads and passages.

___

  • Cevdet Tasnifi (C. EV.)
  • Evkaf Nezareti Mektûbî Kalemi (EV. MKT.)
  • Evkaf Defteri (EV. d.)
  • Sivaslı Ali Baba Zaviyesi Evrakı (HSDSABZ.)
  • Vakıf Defterleri (VGM.d.)
  • H.984 (M.1576/1577) Tarihli ve TKG.KK.TTd.54 Numaralı Defter-i Mufassal-ı Liva-i Çorum, (1. Cilt, Tıpkıbasım), T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayın No: 8, Ankara 2014. (TKGMA TTd 54).
  • Çorum Belediyesi Kent Arşivi (2008). Çorum Şeriye Sicilleri(ÇŞS), Çorum: Türk Arşivciler Derneği(TAD), Çorum Kent Arşivi
  • Akis, Metin (2008). “16. Yüzyılda Ayıntab Sancağında Zaviyeler ve Mali Kaynakları” Bilig, S. 46, s. 87-102.
  • Alandalı, Murat (2013). “Çorum Ve Çevresinde Faaliyette Bulunan Ali Murteza Nam-I Diğer Kör Dede Çetesi”, Belleten, Cilt: LXXVII-Sayı: 278, s. 183-218.
  • Ali İzzet Efendi (1997), Tezkire-i Makâmât, (Haz. Mahmut Selim Gürsel), Çorum: İstikamet Ofset.
  • Anakök, Tayyar (1950). Çorum Tarihi, Basılmamış bir eser.
  • Aşıkpaşazâde (1992). Aşıkpaşaoğlu Tarihi,(Haz. Nihal Atsız), İstanbul: MEB Yayınları.
  • Barkan, Ömer Lütfi (1942). “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri Ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, II, 279-304.
  • Bulduk, Üçler (1992). “Çorum Sancağının Osmanlı İdari Teşkilatındaki Yeri-1”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 3, s. 129-167.
  • Elvan Çelebi (1995). Menakıbu’l-Kudsiyye fi Menâsibi’l-Ünsiyye, (Haz. İsmail E. Erünsal-Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: TTK Yayınları.
  • Erkoç, Ethem (2015). Çorum’da Sahabe ve Evliya Makamları, Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayını.
  • Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (1998). Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın, Transkripsiyonu, (Haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Eyice, Semavi (1963). “İlk Osmanlı Devrinin Dinî-İçtimaî Bir Müessesesi: Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler”, İFM, XXI, s. 3-80.
  • Gündoğdu, Abdullah (1989). Çorum'un 2 Numaralı Şer’iye Sicili Transkripsiyon ve Değerlendirme (H. 1268-1280, M. 1852-1863), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
  • F.R. Hasluck (2000). Bektaşi Tetkikleri, (Çev. Ragıp Hulusi), Milli Eğitim Basımevi.
  • Haksever, Ahmet Cahit (2008). “Çorum’da Bektaşi Zaviyeleri: Tarihi Süreçler Ve Fonksiyonları”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 36. s. 67-87.
  • Haksever, Ahmet Cahit , (2009). Çorum Tarihi ve Kültüründe Tasavvuf Geleneği, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
  • Ilıca, Ali (2001). Çorum Vakıfları, Uludağ Üniversitesi, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
  • Işık, Zekeriya (2015). “XIX. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Sosyo-Ekonomik Değişim Süreci ve Tarikatlar”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 8, Sayı 2, Aralık 2015, s. 545-574.
  • Işık, Zekeriya, (2017). Tekkedeki İktidar-Osmanlı İmparatorluğu’nda Toplumsal Alanda İktidar Mücadelesi, Konya: Çizgi Kitapevi.
  • İltar, Gazanfer ve Fatsa Mehmet(2017). “Şebikarahisar’da Metruk Bir Mabet: Taş Mescit”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/19, p. 103-126 .
  • Koçak, Halid(1938). “Zirai Bakımdan Çorum”, (Haz. İrfan Yiğit), Çorumlu Dergisi, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 1938, C. 1, Sayı 5, s. 160-162.
  • Korkmaz, Şerif (2003). Çorum’un İdari Sosyal ve Ekonomik Yapısı (Tanzimat-II. Meşrutiyet, Gazi Üniversitesi, SBE, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara.
  • Köprülü, M. Fuad (2005). Anadolu’da İslamiyet, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Köseoğlu, Neşet (2009). “Evliya Çelebiye Göre Çorum ve Havalesi”, (Haz. İrfan Yiğit), Çorumlu Dergisi, Yıl 1938, C. 1, Sayı 11, s. 326-334.
  • Köseoğlu, Neşet, (2009). “Tarihte Çorum Köyleri ve Paşaköy ile Sakız Divanı”, Çorumlu Dergisi, Yıl 1939, Sayı 15, s. 5-13.
  • Lındner, R. Paul (2000). “İlk Dönem Osmanlı Tarihinde İtici Güç ve Meşruiyet”, Söğütten İstanbul’a, (Derleyenler: Oktay Özel ve Mehmet Öz), Ankara: İmge Kitabevi, s. 408-427.
  • Ocak, Ahmet Yaşar (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: TTK Yayınları.
  • Ocak, Ahmet Yaşar, (2011a). Sarı Saltık Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Detanî Öncüsü, Ankara: TTK Yayınları.
  • Ocak, Ahmet Yaşar, (2011b). Babailer İsyanı, İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Sabuncuoğlu, M. İhsan (2015). Çorum Tarihine Ait Derlemelerim&Maarif Hayatımız, (Haz. Abdulkadir Ozulu, İrfan Yiğit), Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
  • Savaş, Saim (1992). Bir Tekkenin Dinî ve Sosyal Tarihi-Sivas Ali Baba Zaviyesi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • Şahin, Kâmil(2006). “Şeyh Murad Seydî”, Osmanlı Döneminde Çorum Sempozyumu(01-03 Ekim 2004), Çorum.
  • Seyyid Ali Sultan Velâyetnâmesi (2007), (Haz. Rıza Yıldırm), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Seyyid Muad ve Seydim Sultan (2004). Seydimliler Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği, (Haz. Heyet), Çorum: Lider Matbaacılık AŞ.
  • Şahin, İlhan (1993). “Çorum”, DİA, Cilt: 8, s. 373-376.
  • Tombuş, Nazmi (2009). “Danişmendname ve Mirkatü’l-cihat”, (Haz. İrfan Yiğit), Çorumlu Dergisi, Yıl 1940, C. 2, Sayı 26, s. 816-817.
  • Uysal, Başak(2012). “Alevi İnanç Sisteminde Adlar ve Dil-Kimlik İlişkisi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 62, s. 237-248.
  • Yakupoğlu, Cevdet (2014). “Kastamonu’da Türk İskânının Gerçekleşmesinde Zaviyelerin Rolüne Bir Örnek: Seydiler’de Şeyh Emre Zaviyesi”, Kastamonu Üniversitesi, II. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Veli Sempozyumu-Kastamonu’nun Manevi Mimarları- 4-6 Mayıs 2014, s. 331-358.
  • Yazıcı, Mehmet (2011). “Kavalcık Köyü Örneğinde Alevilerde İsim Seçme ve Ad Koyma Geleneği”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 51, s. 157-175.
  • Yiğit, İlker(2013). “XVI. Yüzyıl Türkiyesi’nde Ahi Adlı Zaviyelerin Dağılışı” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/5, 2013, p. 959-973.