199125

ATATÜRK DÖNEMİNDE TRABZON-TEBRİZ TRANSİT YOLU (1923-1938)

Osmanlı Devleti için ticari olarak önemli olan Trabzon-Erzurum- Tebriz yolu, zaman içerisinde farklı sebeplerle önemini kaybetmeye başlamıştır. Bu durumdan hem Osmanlı Devleti hem de İran ekonomik olarak zarar görmeye başlamıştır. Ancak art arda yaşanan savaşlar, tedbir alınmasını engellemiştir. Türkiye’de Cumhuriyet dönemiyle birlikte bu yol yeniden gündeme gelmiştir. İran halılarının dünya pazarlarına naklinde İstanbul’un merkez olabilmesi ve Gürbulak-Tebriz yolundan yapılan ticaretin düzenli yapılması için Trabzon’dan İran’a ulaşan yolun canlandırılması ve Trabzon-Erzurum karayolu ve bu güzergâhta bir demiryolunun yapılması gerekmiştir. Bununla birlikte 1930’lu yılların dünya siyasi şartları ve Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik durum sebebiyle istenilen sonuçlar alınamamıştır. 1931 yılında Trabzon-İran transit yolunun yapımı ve onarımını Bayındırlık Bakanlığı üzerine almış, 1932 yılında yapım çalışmaları başlayan transit yol için 1933 yılında 3 milyon 250 bin lira ödenek ayrılmıştır. Söz konusu yol siyasi olarak da önemlidir. Zira 1932 yılında Tevfik Rüştü Aras’ın, İran Şahını ziyaretinde bu yolun gündeme getirilmiş olmasından hareketle, İran-Türkiye siyasi ilişiklerinde de önemli bir gündem konusu olduğunu söylemek mümkündür. Trabzon-Tebriz ticari yolu, 1936 yılında tamamlanmış ve transit nakliyatta kolaylıklar sağlamak amacı ile İran hükümeti ile 14 Mart 1937 tarihinde bir anlaşma imzalamıştır. Bu araştırma ile 1923- 1938 yılları arasında Trabzon-Tebriz transit yolu üzerinde Cumhuriyet döneminde yapılan çalışmalara yer verilerek bu yolun, Türkiye-İran siyasi ve ekonomik ilişkileri içindeki önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada, başta Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi (TBMM) olmak üzere konuyla ilgili rapor, kanun ve kararlardan, dönem basını ile ilgili tetkik ve telif eserlerden yararlanılmıştır.

TRABZON-TABRIZ TRANSIT ROUTE IN ATATURK ERA (1923- 1938)

The Trabzon-Erzurum-Tabriz road, which was commercially important for the Ottoman Empire, began to lose its significance over time because of some different reasons. In that situation, both the Ottoman Empire and Iran began to suffer economically. However, wars that occurred in successive times prevented taking precautions. With the Republican era in Turkey, this road came up again. To make Istanbul the centre in the process of transporting the Iran carpet to the World markets, and to carry out the trade from Gürbulak-Tabriz road regularly, it was necessary to make the road from Trabzon to Iran more active. Also, it was necessary to build Trabzon-Erzurum road and a railway line. Nevertheless, due to the world political conditions in 1930s and the economic situation in Turkey, the desired results weren’t achieved. In 1931, the construction and repair of the Trabzon-Iran transit road were taken over by the Ministry of Public Works. In 1933, 3 million 250 thousand TL was allocated for the transit road for which construction works started in 1932.The road was also politically important. It is possible to say that it was an important agenda issue in the Iranian- Turkish political relations with the move of Tevfik Rüştü Aras in the year 1932 when he visited the Iranian Shah. Trabzon-Tabriz commercial road was completed in 1936 and an agreement signed with the Iranian government on 14 March 1937 with the aim of providing facilities for transit transportation. With this research, it was tried to put forward the importance of Turkey-Iran political and economic relations by including the work carried out during the Republican period on the Trabzon-Tabriz transit road between 1923 and 1938. In the study, the related reports, laws and decisions, including the Prime Minister's Republican Archives (BCA) and the Turkish Grand National Assembly Archive (TBMM), were utilized for the periodicals and audits.

PDF

___

TBMM Zabıt Ceridesi, İ: 53, C:1, 18.05.1933.
TBMM Zabıt Ceridesi, İ:70, C:20, 18.06.1934.
TBMM Zabıt Ceridesi, İ: 78, C: 2, 05.07.1934.
TBMM Zabıt Ceridesi, İ: 72, C:1, 07.06.1937.
T.C. Başvekalet Kararlar Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti ile Iran Devleti Şehinşahisi arasında imza edilmiş olan transit anlaşmasının tasdiki hakkında kanun layihası ve Hariciye, Gümrük ve inhisarlar ve iktisad encümenleri mazbataları, Sayı: 6/1782, 22.05.1937.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 3636, 21.06.1937.
Akşam
Kurun
Ulus
Vakit
Akgül, L.Hilal, "Rıza Han'ın (Rıza Şah Pehlevi) Türkiye'yi Ziyareti", Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı: 7, 2005.
Arslan, Zehra, Demokrat Parti Döneminde Trabzon (1950-1960), KTU Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Kasım 2011.
Arslan, Zehra, "Cumhuriyet Döneminde Trabzon Limanı'nın Gelişimine Bağlı Olarak Trabzon'a Demiryolu Yapma Girişimleri", Türkiye Cumhuriyeti'nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Sempozyumu, Cilt II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2017.
Aydın, Abdürrauf, “Rıza Şah Döneminde Türkiye ve İran Arasında Ulaştırma Altyapısının Geliştirilmesi Bağlamında Trabzon-Tebriz Transit Ticaret Yoluna İşlerlik Kazandırma Çabaları (1925-1941)”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2012, Cilt: 11, Sayı:34.
Bekdemir, Ünak, İbrahim Fevzi Şahin; Yahya Kadıoğlu, “Trabzon Limanı’ndan İran’a Yapılan Transit Ticaretin Gelişmesi, Sorunları ve Geleceği”, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 5.
Dai, Masume, İran-Osmanlı Ticari İlişkileri (1900-1923), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Anabilim Dalı, 2011.
Kaleli, Hüseyin, “19.yüzyılda İran Transit Yolu İçin Osmanlı-Rus Rekabeti”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:9, 2003.
Küçükuurlu, Murat, “Meşrutiyet Devrinde Trabzon-Erzurum Demiryolu Teşebbüsleri”, Osmanlı Araştırmaları XXXII, 2008.
Öksüz; Usta; İnan, Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Tarihi (1884-1950), Trabzon 2009, TEB, s. 60.
Özgiray,Ahmet, “İngiliz Belgeleri Işığında Türk-İran Siyasi İlişkileri (1920-1938)”, atam.gov.tr/dergi/sayi-33.