BALKANLAR’DAN ANAYURDA YAPILAN GÖÇLER VE TÜRKİYE AÇISINDAN SONUÇLARI (1912-1925)

Osmanlı Devleti son yüzyılında savaşlarda aldığı yenilgiler sonrasında Balkanlardan yoğun göç hareketiyle karşı karşıya kaldı. Bu durum, Osmanlı’nın Balkanlaşma politikasını ve Balkanlardaki varlığını da sona erdirdi. Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı sonrasında Anadolu’ya gelen Müslüman Türkler, Türkiye’nin nüfus yapısını homojenleştirdiler ve ulus-devlet inşa sürecine önemli katkı sağladılar. Böylece göçlerle birlikte Anadolu nüfusunda meydana gelen yeni durum; sosyal, kültürel ve ekonomik yapıyı da büyük oranda etkiledi. Değişimin taşıyıcı öğesi olan göçmenler, Türkiye’nin büyük oranda alt yapısını oluşturdu. Modern Türkiye olarak dünyadaki yerini alan bu yeni oluşum ile çok uluslu imparatorluk yapısı, yerini tek uluslu yapıya ve nihayet milli devlete bırakmış oluyordu. Bu çalışmada, Balkanlardan Anadolu’ya yapılan göçlerin Türkiye Cumhuriyetini, siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan nasıl etkilediği ele alınmıştır. Balkan muhacirlerine yönelik izlenen siyaset ve uygulanan sosyal ve ekonomik politikalar, yaşanan aksaklıklar, detaylı şekilde incelenmiştir. Muhacirlerin Osmanlı topraklarındaki ekonomik faaliyetleri ve sosyal yaşam tarzları, Türk modernleşmesindeki rolü veya etkisi çok yönlü ele alınmıştır. Ticaret, sanat ve zanaatta mahir olan bu muhacirlerin Anadolu’nun sosyal, ekonomik ve kültürel yapısını nasıl değiştirdiği ele alınarak ulus-devlet inşa sürecinde bu nüfusun etkisi veya katkısı sorgulanmıştır. Göçler sonrası Anadolu’nun yeni homojen nüfus yapısı batılılaşma ve modernleşme olgusunun yeniden tanımlanmasına neden olmuştur. Bu yeni tanımlama incelenerek Cumhuriyet Türkiye’sinde ön plana çıkan milliyetçiliğin siyasi, sosyal ve ekonomik yansımaları ve sonuçları açıklanmaya çalışılmıştır.

IMMIGRATIONS FROM THE BALKANS TO THE MOTHERLAND AND THEIR EFFECTS ON TURKEY (1912-1925)

The Ottoman Empire faced a massive immigration movement from the Balkans after the defeats that took place during her last century. This situation put an end to Ottoman Empire’s policy of Balkanization and her existence in the Balkans. Muslim Turks, who immigrated to Anatolia after the Balkan Wars and the First World War, homogenized the population of Turkey and contributed to the process of nation building. Thus, the new situation of Anatolian population that emerged with immigrations largely affected the social, cultural and economic structure. Immigrants (muhacir), who were carrying the change, formed the infrastructure of Turkey. With this new entity, which placed itself as modern Turkey in the world, multi-national empire transformed into a single nation and finally a nation state. In this study, how immigrations from the Balkans to Anatolia affected the Turkish Republic in political, social and economic domains is analyzed. The policy pursued towards the Balkan immigrants, social and economic policies applied and troubles faced are examined in detail. Economic activities of immigrants in Ottoman territories and their social life styles as well as their role or impact on Turkish modernization is handled from different perspectives. By examining how these immigrants who were expert on trade, art and handcraft changed the social, economic and cultural structure of Anatolia, this paper questions the impact or contribution of this population to nation building process. The new homogeneous population structure of post-immigrations Anatolia resulted in the redefinition of westernization and modernization. By examining this new definition, the political, social and economic repercussions and consequences of the nationalism which came into prominence in the Republican Turkey have been tried to explain.

PDF

___

BOA, Dahiliye, Siyasi Kısım Fonu.
BOA, Dahiliye, Şifre Kalemi Fonu.
BOA, Meclis-i Vükela Mazbataları Fonu.
BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası Fonu.
BCA, Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu.
BCA, Toprak İskân Genel Müdürlüğü Kataloğu (Muhacirin Fonu).
DÜSTÛR, II. Tertip, C: VIII Evkaf Matbaası, İstanbul, 1928.
MAZC, C. I, İçtima: 16, 3 Kanun-i Sani 1334 (3 Ocak 1918).
Castellon, Georges, Balkanların Tarihi, (Çev: Ayşegül Yaraman-Başbuğa), Milliyet Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1993.
Cumhuriyet Halk Partisi: On beşinci Yıl Kitabı, Yer ve Tarih Yok. Halaçoğlu, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli’den Türk Göçleri (1912-1913), TTK Yayınları, Ankara, 2014.
İpek, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, TTK Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1999.
Karal Akgün, Seçil - Uluğtekin, Murat, Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, TDV Yay. Mat. Tic. İşl, Ankara, 2002, s. 125.
Karpat, Kemal H., Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, (Çev: Recep Boztemur), İmge Kitabevi Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 2004.
Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1880-1914), (Çev: Bahar Tırnakçı) Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
Karpat, Kemal H., Osmanlı’da Milliyetçiliğin Toplumsal Temelleri, Timaş Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2017.
Karpat, Kemal H., Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, (Çev: Dilek Özdemir), İmge Kitabevi Yayınları, 1. Baskı, Ankara 2006.
Rumeli’den Türk Göçleri, (Hazırlayan: Bilal N. Şimşir), C: I, (Doksanüç Muhacereti 1877-1878), TTK Yayınları, Ankara, 1989.
Akgündüz, Ahmet, “Osmanlı İmparatorluğu ve Dış Göçler, 1783–1922”, Toplum ve Bilim, S: 80, Bahar 1999, s. 144–179.
Baran, Tülay, “Balkan Harbinden Sonra İzmir’e Yönelik Göçler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. I, S: 1, (1991), s. 201-220.
Çapa, Mesut, “Balkan Savaşı’nda Kızılay (Osmanlı Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, S: 1, Ankara, 1990, s. 89-115.
Çapa, Mesut, “Osmanlı Hilal-i Ahmer (Kızılay) Cemiyeti”, Osmanlı, C. V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 129-143.
Erdal, İbrahim, “Erken Cumhuriyet Döneminde Yozgat’ta Mübâdil ve Mültecilerin İskânı Uygulamaları (1923-1938)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 59, (Güz 2016), s. 73-87.
Erdal, İbrahim, “Muhacirlerin İskanında Türk Ordusu ve Hilali Ahmerin Yardım Faaliyetleri”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 5, S: 10, (Ağustos 2007), s. 163-171.
Erdal, İbrahim, “Mübadil Göçmenlerin Taşınması Meselesi ve Türk Vapurları ile Yapılan Nakil Sözleşmesi, Atatürk Yolu, S: 31-32, (Mayıs-Kasım 2003), s. 313-332.
Erdal, İbrahim, “Türk-Yunan Nüfus Değişiminde Mübadillerin Uyum Süreci ve Sosyal-İktisadi Değişimdeki Rolleri”, 38. ICANAS International Congress of Asian and North African Studies, (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), C. III, Ankara, 2012, s. 1263-1278.
Erkan, Süleyman, “XIX. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Devleti’nin Göçmenleri İskân Politikasına Yabancı Ülkelerin Müdâhaleleri”, Osmanlı, C. IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 612-631.
Halaçoğlu, Ahmet, “Balkanlar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler”, Türkler, C. XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 887-895.
İpek, Nedim, “Göçmen Köylerine Dair”, Tarih ve Toplum, C. XXV, S: 150 (Haziran 1996), s. 15- 21.
İpek, Nedim, “Muhaceret”, Osmanlı, C. IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 661-668.
Kara, Adem, “XIX. Yüzyılda Çorum’da Göçmenlerin Yerleştirilmesi ve Yaşanan Sorunlar/ Placement of Çorum and the Problems of immigrants”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-ISSN: 1308- 2140, Volume 8/6 Spring 2013, http://www.turkishstudies.net, Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.4609, p. 333-344.
Karadoğan, Umut C., “İşgal Döneminde İstanbul ve Gelibolu’da Bolşevik Aleyhtarı Wrangel Ordusu”, Bilig, S: 57, Bahar 2011, s. 135-157.
Kocacık, Faruk, “Rumeli’den Anadolu’ya Yönelik Göçler ve Sonuçları”, Osmanlı, C. IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 655-660.
Köse, Osman, “Balkanlarda Rus Konsolosluklarının Kuruluşu ve Faaliyetleri/ The Foundation Of The Russian Consulates In The Balkans And Their Acitivities”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN: 1308-2140, Volume 1/2 Fall 2006, http://www.turkishstudies.net, Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.26, p. 259-302.
Okay, Cüneyd, “Osmanlı Dönemi Hümaye-i Etfal Cemiyeti Üzerine Belgeler/Notlar”, Toplumsal Tarih, S: 21, (Nisan 1998), s. 21-31.
Sarıcaoğlu, Mehmet Esat, “İskan-ı Muhâcirin İ’âne Pulları (Osmanlı Devleti’nin Göçmen Harcamalarında Uyguladığı Bir Finansman Yöntemi”, Osmanlı, C. IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 603-611.
Tekeli, İlhan, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskân Sorunu”, Toplum ve Bilim, S: 50, (Yaz 1990), s. 49-71.
Yıldırım, Seyfi, “Balkan Savaşları ve Sonrasındaki Göçlerin Türkiye Nüfusuna Etkileri”, CTAD, Yıl: 8, S: 16, (Güz 2012), s. 75-92.
Yıldırım, Seyfi, “Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikaları Çerçevesinde Göç ve Göç Politikaları (1921-1960)”, Türkiyat Araştırmaları, Yıl: 13, S: 24 (Bahar 2016), s. 273-302.
Arslan, Sezer, Balkan Savaşları Sonrası Rumeli’den Türk Göçleri ve Osmanlı Devleti’nde İskanları, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne, 2008.