İKİ TÜRK HANEDANLIĞINDA ÖZELLEŞTİRMENİN SERÜVENİ: OSMANLI DEVLETİ’NDE VE KAÇARLAR’DA TÜTÜN İMTİYAZI VE TEPKİLER

Avrupa Kapitalizmi, XIX. yüzyılda başta Osmanlı Devleti olmak üzere Türk Dünyasını derinden etkilemiştir. Başlangıçta alt yapı yatırım işletmeleri ile başlayıp borçlanma safhasına kadar uzanan kapitalizm, özellikle batı Türk Dünyası ekonomisinin bağımsızlığına büyük zarar vermiştir. Avrupa Kapitalizmi'nin Türk Dünyasına uzanan kollarından biri de Tütün tarımı ve işletmesinin özelleştirilmesidir. Osmanlı Devleti tütünü işletilmek üzere 1883 yılında otuz yıl süre ile Avrupalı üç ortaklı bir şirkete verildi. 1913 yılında bu süre, karşılıklı mutabakat ile 15 yıl daha uzatıldı. Fakat Türkiye Cumhuriyeti tarafından 1925 yılında devlet tekeli haline getirildi. Bu özelleştirme hareketine çeşitli direnişler olsa da sistem devam etti. Çok uluslu bir yönetime sahip Reji İdaresi'nin birden fazla ulusa mensup çalışanları da vardı. Osmanlı Döneminde Reji İdaresine karşı yapılan tütün çiftçi, işçi ve esnaf direnişi emek tarihi açısından da oldukça önemlidir. İran'daki Kaçar Hanedanlığı, benzer bir şekilde ülkesindeki tütün işletme hakkını 1890 yılında on beş yıllığına bir İngiliz şirketine verdi. Bu özelleştirme ülkedeki ulemanın önderliğinde tütün tüccarı ve tütün çiftçisinden oluşan ittifakın direnmesiyle 1891 yılında iptal edildi. Bundan dolayı İngiliz şirketine yüklü miktarda tazminat ödendi. Bu makale, Başbakanlık Osmanlı Arşivlerindeki defter ve belgeler başta olmak üzere konu ile ilgili temel literatür incelenerek hazırlanmıştır. Tütünün yabancı bir şirket tarafından işletilmesi Osmanlı Devleti'nde kırk iki yıl, Kaçar Hanedanlığı'nda bir yıl devam etmesinin en önemli nedeni iki Türk Hanedanlığındaki din-devlet ilişkisi anlayışından kaynaklanmaktadır

PDF

___

BELASCO, Warren and Philip SCRANTON, eds.Food Nation: Selling Taste in Consumer Societies. NewYork: Routledge, 2002 ve Breen, William J.Uncle Sam at Home: Civilian Mobilization,Wartime Federalism, and the Council of National Defense, 1917-1919. Westport, Connecticut: Greenwood Press, 1984.
Children’s Bureau, Seventh Annual Report of The Chief, Children’s Bureau to The Secretary of Labor,Washington, Goverment Printing Office, 1919.
DOĞAN, Ġsmail, Akıllı Küçük Çocuk Kültürü ve Çocuk Hakları Üzerine Sosyo – Kültürel Bir Ġnceleme. Ġstanbul, Sistem Yayıncılık, 2000.
DOMENACH, Jean Marie, Politika ve Propaganda, Çev: Tahsin Yücel, Ġstanbul, Varlık Yayınları, 1969.
EREN, Hasan, Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, C:II Ankara, TDK Yayınları, 1988.
http://www.iwm.org.uk/
http://www.loc.gov/index.html
http://www.usgovernmentspending.com/total_spending_1918USmn.
JUSTĠN, Mc Carthy, I. Dünya SavaĢı’nda Ġngiliz Propagandası ve Bryce Raporu, Ermeni Sorunu I, No:37, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001, s.474-483.
KĠMBLE, James J., Mobilizing The Home Front: War Bonds And Domestic Propaganda, Texas, A&M University Press, 2006.
KÖROĞLU, Erol, Ottoman Propaganda and Turkish Identity, London, Tauris Publications, 2007.
MCCARTHY, Justin, Ġngiliz Propagandası, Wellington Evi ve Türkler, Türkler Ansiklopedisi, C.XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.469-481.
RIZVANOĞLU, Kerem, Propaganda AfiĢlerinin Tarihsel GeliĢimi, Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisan Tezi, 2001.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih, Ġlkçağlardan 1918’e. Ankara, Ġmge Kitabevi, 1989.