HAREKETLİ İÇİCİDEN HAREKETSİZ İÇİCİYE: OSMANLI İMPARATORLUĞUNDA NARGİLE ALIŞKANLIĞININ TERKİBİ

Bu makale Osmanlı İmparatorluğunda nargile alışkanlığının terkibini iki evrede inceleyecektir. Birinci evrede; tütünün hareket halindeki insanla bütünleşmesi çubuk kullanımıyla gerçekleşmiştir. Böylece; tütün kullanımı, gündelik aktivitelerin tekrarı ile süreklilik kazanmıştır. Merkezi otoritenin yasaklamalarına rağmen -özellikle Sultan IV. Murad dönemindeki-, bu alışkanlık bahsi geçen süreklilik içinde hayatiyetini sürdürmüştür. Çünkü mobil içicinin nerede olduğunun tam zamanını öngörmek mümkün olmadığından, bu içici çubuk içiminden menedilememiştir. Zira; spesifik bir mekandaki durağanlık çubuk içimi için zorunlu bir şart değildir. Özellikle bu, böyle bir alışkanlığın hayatiyetinin hareketli içiciye dayandığı anlamına geliyordu. Çünkü hareketlilik çubuk içimi gayesi için yeterli şartı sağlıyordu. İkinci evrede; çubuğun ortadan kaybolması ile, nargile hem kamusal hem de özel alana entegre olmuştur. Bu ikili entegrasyon özellikle Sultan II. Mahmud döneminde kahvehanelerin yasaklanma ve kapatılmalarına rağmen koruyucu bir duvar hizmetini ifa etmiştir. Dahası; nargile, bahsi geçen kısıtlamalar döneminde kamusal alandaki kullanım sahasının daralması dolayısiyle hayatiyetini özellikle özel alanda sürdürmüştür. Bu ikili mekânsal dağılımın genişliği hareketsiz içicinin tam olarak nerede olduğunu öngörmeyi imkânsız kılmıştır. Bunun için nazari olarak herhangi bir yasaklayıcı tasarruf nargile kullanımını önleyemezdi. Dolayısıyla; nargile kullanımı da tavla ve satranç gibi mekân temelli aktivitelerin tekrarı ile süreklilik kazanmıştır. Bu açıdan; makale, Osmanlıda nargile alışkanlığının nasıl terkip ettiğini açıklamaya çalışırken; hareketli içiciden hareketsiz içiciye geçiş ekseninde çubuğun fonksiyonunu nargileye terk ettiğini iddia edecektir. Sonuç olarak; makale, mekânın nargile içimi için zorunlu şart olduğunu savunacaktır

FROM MOBILE TO IMMOBILE SMOKER: CONSTITUTION OF WATER PIPE HABITUALITY IN THE OTTOMAN EMPIRE

This article predicts that there were two phases in the constitution of water pipe habituality in the Ottoman Empire. In the first phase, tobacco was tried to integrate with man in motion, which was realized with the usage of pipe. Thus, its usage gained a continuum in the repetition of daily motions. In spite of the prohibitions of the central authority, especially in the era of the Sultan Murad IV, this habit survived in the mentioned continuum because it was not possible to predict the exact time of where mobile smoker was to debar him from smoking pipe. For, stability in a specific space was not a necessary condition for it. Specifically this meant that survivability of such a habit was based on the mobile man because mobility was a sufficient condition in order to smoke pipe. In the second phase, water pipe after disappearance of pipe was integrated into both public and private spheres. This dual integration served as a firewall against the prohibitions and closures of coffeehouses that were naturel spaces for smoking water pipe especially in the era of Sultan Mahmud II. Further, the water pipe continued its survivability especially in the private sphere due to narrowing space of its usage in the public sphere in the period of the mentioned restrictions. The enlargement of this dual spatial distribution made the prediction of the exact point of where immobile smoker was impossible. This was why any banning implementation could not theoretically prevent the usage of water pipe. Hence, smoking water pipe acquired a continuum in the repetition of the space-based activities such backgammon and chess. In this perspective, the article seeks to explicate how the water pipe habituality constituted in the Ottoman Empire by arguing that smoking pipe left its function to smoking water pipe at the transitive axis from mobile smoker of pipe to immobile smoker of water pipe. At the end, it advocates that space was a necessary condition for smoking water pipe

PDF

___

BaĢbakanlık ArĢivi (Archives of the Prime Ministry (BBA)), Istanbul
Bab-I Ali Evrak Odası Sadaret Evrakı
Divan-I Hümayun Kalemi
Müteferrik Belgeler
Mektubi Kalemi, Deavi
Mektubi Kalemi, Umum Vilayat
Cevdet Tasnifi
Cevdet, Ġktisat
Cevdet, Zaptiye
Cevdet, Evkaf
Dahiliye Nezareti
Mektubi Kalemi
Muhaberat-I Umumiye Ġdaresi Belgeler
Dâhiliye Nezareti Tesri’-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Hariciye Nezareti Evrakı
Hukuk MüĢavirliği ĠstiĢare Odası Belgeleri
Hatt-I Hümayun Tasnifi
İrade Tasnifi
Ġrade Adliye ve Mezahib
Ġrade Defter-I Hakani
Ġrade, Evkaf
Ġrade Meclis-I Vala
Ġrade ġehremaneti
Zabtiye Nezareti Evrakı
Abdülaziz Bey. 2002. Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri, ed. Kazım Arısan-Duygy Arısan
Günay, Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Ahmed Cevdet PaĢa. 1976. Tarih-i Cevdet, vol. 1, Istanbul: Üçdal NeĢriyat.
Ali Bey. Lehçetü’l-Hakayık, trans. ġemsettin Kutlu, Istanbul: Tercüman Gazetesi.
AMICIS, Edmondo de. 1986. Istanbul, trans. Beynun AkyavaĢ, Ankara : Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Balıkhane Nazırı Ali Rıza. Bir Zamanlar Ġstanbul, ed. Niyazi Ahmet Banoğlu, Istanbul: Tercüman Gazetesi.
BERNARD, Lewis. 1995. The Middle East, London: Weidenfeld & Nicolson.
D’OHSSON, J. Mouradgea. XVIII. Yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Adetler, trans. Zerhan Yüksel, Istanbul: Tercüman Gazetesi.
EMIROĞLU, Kudret. 2002. Gündelik Hayatımızın Tarihi, Ankara: Dost Yayınevi.
Gelibolulu Mustafa Ali. 1978. Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyafet Sofraları (Mevaidü’nNefais fi Kavaidi’l-Mecalis), trans. Orhan ġaik Gökyay, Istanbul.
GÖKYAY, Orhan. ġaik Katib Çelebi: Hayatı, KiĢiliği ve Eserlerinden Seçmeler, Türkiye ĠĢ Bankası Kültür Yayınları.
Ġbrahim Peçevi. 1283. Peçevi Tarihi, vol. 1, Istanbul: Matbaa-i Amire.
Katib Çelebi. 1972. Mizanü’l-Hakk fi Ġhtiyari’i-Ehakk, trans. Orhan ġaik Gökyay, Istanbul: Milli Eğitim Basımevi.
KILIÇ, Mehmet. 2008. The Importation of Ottoman Tonbaku from Iran and Its Socio-Cultural Implications: 1891-1914, Unpublished MA Thesis, Boğaziçi University.
LECOMTE, Pretextat. Türkiyede Sanatlar ve Zeneatlar: Ondokuzuncu Y.Y. Sonu, trans. Ayda Düz, Istanbul : Tercüman Gazetesi.
MIRANDA, Francisco. 1965. Venezualla’lı General Miranda'nın Türkiye'ye Dair Hatıratı, trans. Fuad Carım, Berksoy Matbaası.
NEAVE, Dorina L. 1978. Eski Istanbul’da Hayat, trans. Osman ÖndeĢ, Istanbul: Tercuman Gazetesi.
NERVAL, Gerard De. 1984. Doğuya Seyahat, trans. Muharrem TaĢcıoğlu, Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Mehmed Halife, Tarih-i Gılmani, trans. Ömer Karayumak, Istanbul: Tercüman Gazetesi.
MONTAGUE, Mary. 1939. 1717-1718’De Türkiye, trans. ReĢat Ekrem Koçu, Istanbul : Çığır Kitabevi.
Muhammed Izzet b. Abdülhadi b. DerviĢ Derveze. 1993. Müzekkiratu Muhammed Izzet Derveze, Vol. 1, Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-Ġslâmî.
Mustafa Naima. 1280. Tarih-i Naima: Ravzate’l-Hüseyn fi Hulasat Ahbare’l-Hafıkeyn, vol. 3, Istanbul: Matbaa-i Amire.
Müsahipzade Celal. 1992. Eski Ġstanbul YaĢayıĢı, Istanbul: ĠletiĢim Yayınları.
SARICAOĞLU, Fikret. 2001. Kendi Kaleminden Bir PadiĢahın Portresi: Sultan I. Abdülhamid (1774-1789), Istanbul: Tarih Ve Tabiat Vakfı Yayınları.
SHECHTER, Relli. 2006. Smoking, Culture, and Economy in the Middle East, London and New York: I. B. Tauris & Co. Ltd.
THÉVENOT, Jean. 1978. 1655-1656’da Türkiye, trans. Nuray Yıldız, Istanbul: Tercüman Gazetesi.
TOTT, François Baron De. Türkler ve Tatarlara Dair Hatıralar (Memoires sur les Turcs et les Tartares), trans. Mehmet ReĢat Uzmen, Istanbul: Tercüman Gazetesi. Articles and Chapters
AYAġ, Tuğba. 2011. Bir Heterotopya Örneği: Osmanlı Kahvehaneleri, Civilacademy Jurnal of Social Sciences, Vol. 9, Winter, p. 111-132.
BOZYIĞIT, A. Esat. 2004. “Nargile,” in Fatih Tığlı (ed.) Ehlikeyfin Kitabı, Istanbul: Kitabevi Yayınları.
SEMA, Sadri. 2004. “Nargile,” in Fatih Tığlı (ed.) Ehlikeyfin Kitabı, Istanbul: Kitabevi Yayınları.
TOMARA, M. L. 1971. “Tobacco and Other Cash Crops 1890s,” in Charles Issawi (ed.) the Economic History of Iran, Chicago and London: the University of Chicago Press.