HÜSEYİN B. ALÎ ES-SAYMERÎ VE DÖNEMİN EMİR-NEHİY TARTIŞMALARINDAKİ DURUŞU

Fıkıh usûlünün temel amacı, ictihad faaliyetinin yöntemine ilişkin genel geçer kurallar (turuku’l-istinbât) tesis etmektir. Aynı zamanda bu disiplin, bütün şer’î ilimler için ortak bir yöntembilim ortaya koymaktadır. Ebû Hanîfe ve öğrencileri de, hukukun kaynakları/yöntemleri ile ilgili genel kuramlar tesis etmeye önem vermişlerdir. Ancak Hanefî hukuk metodolojisiyle ilgili elimizdeki en eski çalışma Ebû Bekir el-Cessâs’a (ö.370/980) aittir. Hüseyin b. Alî es- Saymerî (ö.436/1045) de mezhebin usûl anlayışını Cessâs’tan sonra bize nakleden ilk müelliflerdendir. Saymerî, Hanefî mezhebi Irak ekolünün en önemli temsilcilerinden birisidir. Hayatı hakkında detaylı bilgi bulunmasa da, yaşamını çoğunlukla Bağdat’ta geçirdiği ve orada vefat ettiği bilinmektedir. Medâin ve Kerh kadılığı yapmıştır. Ölümüne kadar da bu görevi sürdürmüştür. Onun “Mesâilü’l-hilâf fî usûli’l-fıkh” adlı kitabı ise, fıkıh usûlü ihtilaflarını karşılaştırmalı olarak inceleyen ilk eserdir. Eser, ilk dönem Irak-Hanefî ekolün düşünce dünyasına yeterli ölçüde ışık tutmaktadır. Bir münazara ustası olarak müellif, bu eserde, mezhebin metodik duruşunu kararlılıkla savunmaktadır. Diğer mezheplerin konuyla ilgili görüşlerini vermeyi de ihmal etmemektedir. O güne kadar tartışmaya neden olmuş bütün fıkıh usûlü konularını belli bir sistematik içinde sunmaktadır. Kitapta 133 farklı tartışmaya değinmektedir. Yazıldığı çağın en hararetli münakaşalarının önemli oranda emir ve nehiy kavramları etrafında cereyan ettiği de bir gerçektir. Makalede, Hüseyn b. Alî es-Saymerî’nin emir-nehiy tartışmalarındaki genel eğilimini ve bu eğilime dayanak teşkil eden delilleri ele almaya çalışacağız.

HUSSEIN B. ʿALĪ AL-SAYMARĪ AND HIS POSITION IN THE AL- AMR WA AL-NAYH DISCUSSIONS OF THE PERIOD

The main aim of the usūl al-fiqh is to establish general transitional rules (turuk al-istinbāt) concerning the method of ijtihad activity. At the same time, this discipline provides a common methodology for all sharia sciences. Abū Hanīfa and his students have attached importance to establish general theories about the sources/methods of law. However, the oldest study on Hanafī law methodology belongs to Abū Bakr al- Cassās. Also Hussein b. ʿAlī al-Saymarī is one of the first authors to convey the understanding of the sectarian method to us after Cassās. Saymarī is one of the most important representatives of Hanafī sect Iraqī school. Although there is no detailed information about life, it is known that he mostly spent his life in Baghdad and died there. He was a judge in Madâin and Karkh. Until his death, he continued his duty. His book “Masāʾil al-Khilāf fī Usūl al-Fiqh” is the first work to compare comparatively the disputes of Islamic law principles. The work gives sufficient light to the world of thought in the early period of Iraq-Hanafī school. As a debate master, the author defends the methodical stance of the sect with determination. It does not neglect to give opinions of other sects about the subject. It presents all the legal aspects of usūl al-fiqh that have caused the debate until that time in a certain systematic way. It refers to 133 different discussions in the book. It is also true that the most heated controversies of the era have been made around al-amr wa al-nahy concepts in significant quantities. In this article, we will try to address the general tendency of Hussein b. ʿAlī in the al-amr wa al-nahy debates and the proofs that constitute the basis of this tendency.

PDF

___

Abdülazîz el-Buhârî, Alâuddîn Abdülazîz b. Ahmed (ts.). Keşfü’l-esrâr şerhu usûli’l-Pezdevî (I-IV). byy.: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî.
Âlü İbn Teymiyye, Mecdüddîn Abdüsselâm b. Teymiyye, Abdülhalîm b. Abdüsselâm b. Teymiyye ve Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm b. Abdüsselâm b. Teymiyye (ts.). el-Müsevvede fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. byy.: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî.
Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed (ts.). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: el- Mektebü’l-İslâmî.
Apaydın, Yunus (2017). İslâm Hukuk Usulü. Ankara: Bilay Yayınları.
Apaydın, Yunus (2002). “Kerhî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XXV, ss. 285-287.
Bağdatlı İsmail Paşa (1951). Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn (I-II). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Başoğlu, Tuncay (2009). “Saymerî, Hüseyin b. Alî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XXXVI, ss. 215-216.
Başoğlu, Tuncay (2003). “Saymerî’nin Usûlü ve Usûl Görüşleri Hakkında Bazı Tespitler”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. c. II, ss. 273-277.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (1414/1994). el-Fusûl fi’l-usûl (I-IV). Kuveyt: Vizâratü’l- evkâf.
Cüveynî, Ebû’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh (ts.). et-Telhîs fî usûli’l-fıkh (I-III). Thk. Abdullah Ceylem en-Nebâlî ve Beşîr Ahmed el-‘Umerî. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye.
Demir, Halis (2016). “İslam Hukukunda Hudûd ve Istılah Edebiyatı”, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature History of Turkish or Turkic Volume 11/5 Winter 2016, p. 199-226, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9119, ANKARA/TURKEY.
Duman, Soner (2012). “Usûlü’l-Fıkh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XLII, ss. 218- 220.
Durmuş, İsmail (2010). “Tağlîb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XXXIX, ss. 70-71.
Ebû’l-Hüseyn Basrî, Muhammed b. Alî b. Tayyib (1403). el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh (I-II). Thk. Halil el-Meyyis. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ, Muhammed b. el-Hüseyn (1410/1990). el-‘Udde fi usûli’l-fıkh (I-V). Thk. Ahmed b. Alî el-Mübârekî. Riyad: Muhammed b. Suud Üniversitesi Yayınları.
Güman, Osman (2012). “Hanefî Fıkıh Usulü Literatüründeki Lafızlar Taksiminde Mantıksal Tutarlılık Problemi: Pezdevî Örneği”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi. c. XVII, sy. 33, ss. 103-132.
Güngör, Mevlüt (1993). “Cessâs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c.7, ss. 427-428.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Alî b. Sâbit (1422/2002). Târîhu Bağdâd (I-XVI). Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî.
Heysem Abdülhamîd (2006). Tetavvuru’l-fikri’l-usûliyyi’l-Hanefî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
İbn ‘Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh (1415/1995). Târîhu Dımaşk (I-LXXX). Thk. Amr b. Ğarâme al-‘Amrâvî. byy.: Dâru’l-fikr.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd (ts.). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm (I-VIII). Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-âfâkı’l-cedîde.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer (1407/1986). el-Bidâye ve’n-nihâye (I- XV). byy.: Dâru’l-fikr.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed (1403/2002). Ravzatü’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır. byy.: Müessesetü’r-reyyân.
İbn Kutluboğâ, Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kâsım (1413/1992). Tâcü’t-terâcim. Thk. Muhammed Hayr Ramadân. Dımaşk: Dâru’l-kalem.
İbnü’l-‘Adîm, Kemâlüddîn Ebü’l-Kâsım Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh (ts.). Buğyetü’t-taleb fî târîhi’l-Haleb (I-XII). byy.: Dâru’l-fikr.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî (1412/1992). el-Muntazam fî târîhi’l- ümem ve’l-mülûk (I-XIX). Thk. Muhammed Abdulkâdir ‘Atâ ve Mustafa Abdulkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
İltaş, Davut (2010). “Tahâvî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. XXXIX, ss. 385-388.
Karâfî, Şihâbüddîn Ebû’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs (ts.). Envâru’l-burûk fî envâ’i’l-furûk (I-IV). byy.: Âlemü’l-kütüb.
Kuraşî, Muhyiddîn Abdulkâdir b. Muhammed (ts.). el-Cevâhiru’l-mudıyye fî tabakâti’l-Hanefîyye (I-II). Karaçi: Mîr Muhammed Kütüphâne.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz (1432/2011). Mir’âtü’l-usûl Şerhu Mirkâti’l-vusûl. Thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru Sâdır.
Nemle, Abdülkerîm b. Alî (1420/1999). el-Mühezzeb fî ilmi usûli’l-fıkhi’l-mukâran (I-V). Riyad: Mektebetü’r-rüşd.
Ömer b. Rızâ el-Kehhâle (ts.). Mu’cemu’l-müellifîn (I-XIII). Beyrut: Mektebetü’l-müsennâ.
Râzî, Fahreddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer (1418/1997). el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh (I- VI). Thk. Tâhâ Câbir el-‘Alvânî. byy.: Müessesetü’r-risâle.
Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg (1420/2000). el-Vâfî bi’l-vefeyât (I-XXIX). Thk. Ahmed el-Arnâvûd ve Türkî Mustafâ. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâs.
Sava Paşa (2017). İslâm Hukuku Nazariyâtı Hakkında Hakkında Bir Etüd (I-II). Çev. Baha Arıkan. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed (1991). Mesâilü’l-hilâf fî usûli’l-fıkh (Kitab Masail al-Hilaf fi Usul al-Fiqh, Les problemes de divergences en methodologie juridique de Husayn b. ‘Alî al-Saymarî). Thk. Abdulvâhid Cehdânî. Marseille: Universite de Provence.
Sem’ânî, Ebû’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed (1418/1999). Kavâtı’u’l-edille fi’l-usûl (I-II). Thk. Muhammed Hasen Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
Serahsî, Şemsü’l-eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed (ts.). el-Usûl (I-II). Beyrut: Dâru’l-ma’rife.
Sübkî, Takıyyüddîn Ebû’l-Hasen Alî b. Abdilkâfî es-Sübkî ve Tâcüddîn Ebû Nasr Abdülvahhâb b. Alî es-Sübkî (1416/1995). el-İbhâc Şerhu’l-Minhâc (I-III). Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî (1424/2003). el-Lüma’ fi usûli’l-fıkh. byy.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî (1970). Tabakâtü’l-fukahâ. Thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’r- râidi’l-Arabî.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî (1403). et-Tebsıra fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhammed Hasen Heytô. Dımaşk: Dâru’l-fikr.
Teftazânî, Sa’düddîn Mes’ûd b. Ömer (ts.). et-Telvîh ale’t-tavdîh (I-II). Mısır: Mektebetü Subeyh. Tûfî, Necmüddîn Süleymân b. Abdülkavî (1407/1987). Şerhu Muhtasari’r-ravda (I-III). Thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî. byy.: Müessesetü’r-risâle.
Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed (1427/2006). Siyeru a’lâmi’n- nübelâ (I-XXV). Thk. Komisyon. Kahire: Dâru’l-hadîs.
Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed (1413/1993). Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm (I-LII). Thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. Beyrut: Dâru’l- kitâbi’l-Arabî.
Zerkeşî, Bedruddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh (1414/1994). el-Bahru’l-muhît fî usûli’l- fıkh (I-VIII). byy.: Dâru’l-kütübî.
Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd (2002). el-A’lâm (I-VIII). byy.: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn,.