YAMAN DEDE’NİN TÜRK MÛSİKÎSİNDEKİ YERİ

Türk mûsikîsi tarihi boyunca mûsikî repertuarına katkı sağlayan yüzlerce mutasavvıf şâir, güfte yazarı gelip geçmiştir. Bunlar içerisinde tek bir güfte ile asırlar boyunca dillerden düşmeyen eserlere imza atanlar olduğu gibi, birden çok şiiri bestelenip kaynak kişiler vasıtasıyla, yazılı metinler (mecmua) ve arşivlerdeki kayıtlar yoluyla intikal ederek varlığını sürdürebilen yüzlerce eser sahipleri de mevcuttur. Yunus Emre, Mevlânâ, Ahmed Yesevî, Niyâzî-i Mısrî gibi isimler bu alanda öne çıkan önemli mutasavvıf şairlerdendir. Mûsikî ve edebiyat literatüründe öne çıkan kimi şâirler ve bestekârlar vardır ki, adeta tek bir eseri vücuda getirmek için dünyaya gelmiştir. Mevlânâ’nın Mesnevî’si, Itrî’nin Segâh Tekbîr’i, Nâyî Osman Dede’nin Mi’râciyyesi, Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-necât’ı (Mevlîd), Hacı Arif Bey’in Kürdîlihicazkâr şarkısı (Gurûb etti güneş), Mevlevî şâir Yaman Dede’nin Na’t’i ve daha niceleri bu cümledendir. Yaman Dede, Osmanlı tebâsına mensup Rum Ortodoks bir ailenin “Diyamandî” isimli çocuğudur. Mevlânâ sevgisi ile başlayan hidayet sürecini 1942 yılında tamamlayarak müslüman olmuş ve Yaman Dede”ye dönüşmüştür. Yazdığı şiirler, edebî mektuplar ve yaptığı konferanslarla hem edebiyatçıların hem de mûsikîşinasların dikkatini üzerine çekmiştir. Biz bu makalemizde, Yaman Dede’nin az bilinen hayat öyküsüne dair önemli safhaları ve bu süreçle eş zamanlı olarak olgunlaşan edebî kişiliğini, sanata dair yaklaşımları ile birlikte Türk mûsikîsindeki yerini inceleyeceğiz.

YAMAN DEDE'S PLACE IN TURKISH MUSIC

Throughout the history of Turkish music, hundreds of Sufi poets and writers of lyrics (lyricist) who have contributed to the music repertoire lived. As there are those who produced works that did not fall from languages with only one lyrics, there are also those who have hundreds of works, were composed their poems, and reached us through some persons, written texts (majmu’a) and records in the archives. Yunus Emre, Mawlānā, Ahmad Yasawi, Niyazī Misrī are the most important sufistic poets in this area. There are some poets and composers who have became prominent in the literature and music, almost they have come to the world to bring a single work. Mawlānā’s Mathnawi, Itrī’s Segāh Takbir, Nayi Osman Dede’s Mi’rāciyya, Suleyman Celebi’s Vasilet al-Nacat (Mawlid), Haci Arif Bey’s the song of Kurdīlihicazkār (Sun is down), the Mawlawī poet Yaman Dede's Na’t and more are among these. Yaman Dede is a child of a Greek Orthodox family from the Ottoman folk, named “Diamandi”. After he completed the guidance process that started with the love of Mawlana in 1942, he became a Muslim and transformed into Yaman Dede. With his poems, literary letters and conferences he has drawn attention to both literati and musical people. In this article, we will examine the important stages of Yaman Dede's little known life story and matured the literary personality simultaneously with this process, as well as his approaches to art and his place in Turkish music.

PDF

___

Altınoğlu A,.(1993). “Hafif Usûlünün Divan Edebiyatındaki Arûz Vezinleriyle İlgisi Ve Usûl-Güfte Uyuşumu”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İ.T.Ü Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aydın S,.(1963). “Mehmed Kadir Keçeoğlu (Yaman Dede)”, İstanbul: İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü Dergisi, I/1, s. V,
Ayverdi İ,.(2011).“Kubbealtı Lügatı; Misalli Büyük Türkçe Sözlük”, İstanbul: Kubbealtı Yay., I-III, II., s. 1618.
Barkçin Ş.S,.(2011). “40 Makam 40 Anlam”, Ankara: T.C. Merkez Bankası.
Başak İ,.(2003). “Klâsik Türk Mûsıkîsi 5 ile 10 Zamanlı Usûllerde Usûl-Arûz Vezni İlişkisi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İ.T.Ü. Sosyal Bilimler.
Beyatlı Y.K,.(1971). “Edebiyata Dâir”, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
Çetinok N,.(1999).“Yaman Dede Kimdir”, Erciyes Dergisi, c. 22, Şubat 1999.
Demirci M,.(2016). “Yaman Dede; Aşkın Bedeli”, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
Işık E, (2015). “Aşkı Meşk Etmek”, İstanbul: Sufi Yay.
İnal İ.M.K,.(1969). “Son asır Türk Şairleri”, Ankara:Milli Eğitim Bakanlığı, (I-IV), IV., s. 1997- 1998.
İnançer Ö.T,; A, Özhan.(2007).” Şarkılar Seni Söyler”, İstanbul: Sufi Yay.
“İngilizce-Türkçe Redhause Sözlüğü”.(1986). İstanbul: Redhouse Yayınevi.
Kaplan M,.(1987). “Yahya Kemal ve Şiir Sanatı”, İstanbul: Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar II.
Kılıç M.E,.(2004). “Sûfî ve Şiir (Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası)”, İstanbul: İnsan Yay. Mevlevî-Tahirül, Şerh-i Mesnevi, İstanbul: Şamil Yay., (tarihsiz), I-XIV).
Oğuzbaşaran A,.(1981).“Yaman Dede”, Erciyes Dergisi c. 4.
Özcan N,.(2006).“Na’t”, İstanbul: DİA, XXXII, s. 437.
Özcan N,.(2012). “Türk Din Mûsikisi, İslâm Sanatları Tarihi”, Ed., Prof. Dr. Muhittin Serin, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, Ünite 10.
Özdamar M,.(1994). “Yaman Dede”, İstanbul: Marifet Yay.
Özönder H,.(2004). “Mevlânâ’nın Yörüngesinde Bir Ortodoks: Diyamendi”, İpekyolu Dergisi, Aralık, 2004.
Öztuna Y,.(2000). “Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi”, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 245.
Özulu Y.E,.(1981). “Yaman Dede” Erciyes Dergisi, c. 4, Ekim 1981; c. 3.
Satoğlu A,.(1962). “Başlangıçtan Bugüne Kadar Kayseri Şairleri”, Kayseri: Filiz Yay.
Subaşı M.İ,.(2003). “Aşkta Yanan Dede” , İstanbul: Nesil Yay.
Subaşı M.İ,.(2005). “İki Mevlevî Remzi Dede-Yaman Dede”, İstanbul: Nesil Yay.
Şahin H,.(2013).“Yaman Dede”, İstanbul: DİA, XXXXIII, s. 311-312.
Şener M.B,.(2001). “İki-On Zamanlı Usûllerde Arûz-Usûl Uyuşumu”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uludağ S,.(2005). “İslam Açısından Müzik ve Semâ”, İstanbul: Kabalcı Yay.
Uludağ S,.(1991). “Tasavvuf Terimleri Sözlüğü”, İstanbul: Marifet Yay.
Yalsızuçanla S,.(2015). “Diyamandi”, İstanbul: h Yay.
Yetkin Ö,.(1990). “Geleneksel Türk Mûsıkîsi’nde Arûz-Usûl İlişkisi”, Doktora Tezi; İzmir: D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
https://www.youtube.com/watch?v=gecRFO7yhjs, (01/05/2018);
https://www.youtube.com/watch?v=-x5yKMEl3Wk (05/05/2018).
https://www.youtube.com/watch?v=a5ovQcR08nQ (15/05/ 2018)
https://www.youtube.com/watch?v=-KSMg1FGyEc (07/06/2018)