DİN, GELENEK VE DEĞİŞİM: XIX. YÜZYILDA KÂŞGAR KADINI

XIX. yüzyılda sanayi devriminin yaşanması, emperyalizm ve sosyalizm gibi kavramların yükselmesiyle Kâşgar, Doğu’dan ve Batı’dan, başta İngiltere, Amerika, Rusya ve Çin olmak üzere birçok küresel devletin ilgisini çekmiştir. Bu sebeplerle bölge seyyahlar, haritacılar, arkeologlar, oryantalistler ve misyonerlerin akınına uğramıştır. Bunların kayda aldıkları seyahatnameler, günlükler, coğrafya kitapları veya anılarda Kâşgar’la ilgili coğrafi, siyasi, dini ve sosyal bilgiler verilmiştir. Bu bilgiler arasında Kâşgar toplumunun yaşamı ve kadının sosyal hayatına dair bilgiler de bulunmaktadır. Türkler çok eski devirlerden beri aile kurumuna önem vermiştir. Kadını ise ailenin temel taşı olarak görmüş, aileyi kadının otoritesine emanet etmiştir. Eski Türklerde kadın sadece ailede değil, devlet yönetiminde yer alan, milletler arası antlaşmalara imza atan, beylik yapan, miras ve boşanma haklarına sahip olan, hem resmi hem de sosyal hayatta kendine yer bulan bir hüviyete sahipti. Biz de bu çalışmanın konusu olarak belirlediğimiz XIX. yüzyıl Kâşgar kadınlarını o dönemin şartlarını ve sosyal yaşantısını incelemek bakımından önemsiyoruz. Kadınların aile hayatları, karşı cinsle ilişkileri, evlilikleri, doğumları, misafirperverlikleri, eğlence hayatları, giyim-kuşam ve kişisel bakımları, inanışları, sağlıkla ilgili tutumları açısından inceleyeceğiz. Bunu özellikle yabancı bakış açılarından takip edecek ve Kâşgar’a seyahatte bulunan yabancı seyyahların seyahatnamelerinden ve yabancı yazarların günlüklerinde Kâşgar kadınlarından nasıl bahsedildiğini, haklarında ne tür bilgiler verildiğini anlatarak XIX. yüzyıl Kâşgar kadınına ve sosyal yaşantısına ışık tutmaya çalışacağız.

RELIGION, TRADITION AND CHANGE: KASHGAR WOMEN IN 19th CENTURY

Kashgar attracted the attention of many global states, especially Britain, USA, Russia and China, from the East and the West through industrial revolution and rise of concepts such as imperialism and socialism in the nineteenth century. For that reason, the region was flooded by travellers, cartographers, archaeologists, orientalists and missionaries. Travel books, diaries, geography books or memoirs, which was written by them, involve geographical, political, religious and social information about Kashgar. There is also information on the life of the Kashgar community and the social life of Kashgar women. The Turks have given importance to the institution of family since the ancient times. In Turkish society, the woman is the headstone of the family, and the family is entrusted with the authority of the woman. In ancient Turks, women had an important place not only in the family but also in the state administration, Turkish women signed international agreements and took over the responsibilities of state management, they had the right to inheritance and divorce and played important roles in both formal and social life. The subject of this study is to examine the social life and status of the Kashqar women in the nineteenth century. In addition, give information on women's family life, relations with the opposite sex, marriages, births, hospitality, leisure life, clothes and personal cares, beliefs, health-related behaviours. To sum up, the aim of this study is to illuminate the social life of Kashgar woman in the nineteenth century based on the travel books of foreign travellers and the diaries of foreign writers who visited Kashgar.

PDF

___

“Seyahatname” Maddesi. TDK Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bilimsanat&arama=kelime&guid=TDK. GTS.5be170fc34cea9.99088784, (E. T. 06.11.2018).
Alpargu, Mehmet (2002). Türkistan Hanlıkları. Türkler Ansiklopedisi Cilt 8. Ankara: Yeni Türkiye Yay.
Baykuzu, T. D. (2015). “Turfandan Kâşgar’a İpek Yolu Üzerindeki Vaha Şehirleri”, İpekyolu, İstanbul: Pelikan Basım, 59-85.
Baykuzu, T. D. (2013). “İslam Öncesi Orta Asya Türklerinde Kur ve Kurluk”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53, 1, 221-250.
Bellew, H. W. (1875). Kashmir and Kashghar-A Narrative of The Journey of the Embassy to Kashgar in 1873-74. London: Trübner and Company.
Bruce, Major C. D. (1907). Chinese Turkestan. London: Proceedings of the Central Asian Society.
Crosby, Oscar Terry (1905). Tibet and Turkestan. New York: The Knickerbocker Press.
Çelik, M. Bilal (2013). Yarkend Hanlığı’nın Siyasi Tarihi, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Çolakoğlu Sarı, Gözde (2014). “Asya’dan Avrupa’ya Yaylı Çalgılar Tel Üzerinde Ses Elde Etme Tekniğine Göre Sınıflandırma”, The Journal of Academic Social Science Studies, 25/1, 35-50.
Deasy, Captain H. P. (1901). In Tibet and Chinese Turkestan. London: T. Fisher Unwin Paternoster Square.
Dillon, Michael (2001). Sinkiang (Doğu Türkistan): Çin Orta Asya’sında Etnik Ayrımcılık ve Kontrol, Çev. Hayati Aktaş, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul.
Doğan Orhan & Erdoğan Aysel (2016). XIX. Yüzyılda Türkistan (Orta Asya) Türk Topluluklarında Kölelik ve Köle Ticareti. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 15 (3), 971-986.
Downie Mary Alice & Errington Elizabet Jane, (2010). Early Voices-Portraits of Canada by Women Writers, 1639-1914. Canada: Published by Natural Haritage Books.
Duranlı, Muvaffak (2014). Mihail Vasilyeviç Pevtsov ve Doğu Türkistan Araştırmalarına Katkısı. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (3), 203-214.
Ercilasun, Konuralp (2013). Tarihin Derinliklerinden 19. Yüzyıla Kâşgar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Fedorov, D. Y. (1903). Podpolkovnik Generalnogo Ştaba. Opıt Voenno-Statistiçeskogo Opisaniya İliskogo Kraya. Taşkent: İzdatelstvo Taşkent Tipografiya Ştaba Turkestanskogo Voennogo Okruga. https://rus-turk.livejournal.com/161086.html (E. T.: 12.10.2018).
Fraser, David (1918). The Marches of Hindustan, The Record of a Journey in Thibet, Trans-Himalayan India, Chinese Turkestan, Russian Turkestan and Persia. London: William Blackwood and Sons.
Gömeç, Saadettin Yağmur (1998). “Doğu Türkistan’da Yakub Han Dönemi ve Osmanlı Devleti İle İlişkileri”, OTAM, Cilt 9, Sayı 9, 149-153.
Hedin, Sven (1903). Central Asia and Tibet, Vol. 1. London: Printed by Kelly’s Directories Limited.
Hitchins, Keith (2002). Kâşgar. İslam Ansiklopedisi (Cilt 25, ss 7-9). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
Hopkirk, Peter (1985). An English Lady in Chinese Turkestan Lady Macartney. Oxford: Hong Kong Oxford University Press.
Kim, Hodong (2004). Holy War in China: the Muslim Rebellion and State in Chinese Central Asia, 1864-1877, Stanford, California: Stanford University Press.
Kolesnikov, Aleksandr (2010). Rus Seyyahların Gözüyle Kâşgar: XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı XX. Yüzyılın Başı. (Rakhat Abdieva, Çev.) (İlyas Kamalov, Yay. Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Bas.
Kuşelevskiy, V. I. (1891). Materialı Dlya Medicinskoy Geografiy i Sanitarnogo Opisaniya Ferganskoy Oblastı (Tom II). Noviy Margelan. https://rus-turk.livejournal.com/154509.html (E. T.: 11.10.2018)
Lansdell, Henry (1887). Through Central Asia-Diplomacy and Delimitation of the Russo-Afghan Frontier. London: Printed by Hazel, Watson and Viney, Ld.
Lansdell, Henry (1893). Chinese Central Asia-A Ride to Little Tibet, Vol. I. London: Sampson Low, Marston and Company Limited.
Merzbacher, Gottfried (1995). The Central Tian-Shan Mountains. London: Printed by Hazel, Watson and Viney, Ld.
Ortaylı, İlber (1992). 19. Asırdan Zamanımıza Hindistan Üzerine Türk Seyahatnameleri. Ankara Üniversitesi Siyasall Bilimler Fakültesi Dergisi, 47 (3-4), 271-277.
Özkan, Murat (2017). “Kaşgar’da Bir İngiliz Ailesi: Macartney”, Asia Minor Studies, Cilt 5, Sayı 10, 74-86.
Rezvan, Efim (2016). Turkestan I. Petersburg: Moi Mir İslama.
Saray, Mehmet (1997). Doğu Türkistan Türkleri Tarihi (I), İstanbul: Bayrak Matbaacılık.
Sykes, Miss Ella (1920). Through Deserts and Oases of Central Asia. London: Macmillian and Company.
Stein, M. Aurel (1901). Archeological and Topographical Exploration en Chinese Turkestan. London: Printed by Eyre and Spottiswoode.
Stein, M. Aurel (1904). Sand-Buried Ruins of Khotan. London: Hurst and Blackett Limited.
Taşağıl, Ahmet (1994). Doğu Türkistan. İslam Ansiklopedisi (Cilt 9, ss. 556-560). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
Taylor, Bayard (1892). Central Asia - Cashmere, Little Thibet and Central Asia. New York: Throw Directory Printing and Bookbinding.
Tuna, Amine (2012). Doğu Türkistan’da Asimilasyon ve Ayrımcılık, İstanbul: İHH Kitap.
Ünal, Fatih (2008). “Kazak Türklerinde Defin Merasimi ve Aş Verme Geleneği”, Bilig, Sayı 45, 103- 130.
Valihanov, Çokan (1985). Sobraniye Soçineniye v Pyati Tomah, Tom 3, Glavnaya Radaktsiya Kazahskoy Sovetskoy Entsiklopedii, Alma Ata.
Vurgun Yılmaz, Seda (2015). “XIX. Yüzyılın İlk Yarısından XX. Yüzyılın İlk Yarısına Kadar Türkistan’da Kadın”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 214, 1-14.
Vurgun Yılmaz, Seda (2018). “1850-1950 Yılları Arasında Seyahatnamelerin Işığı Altında Doğu Türkistan Şehirleri”, Asia Minor Studies, Cilt 6, Sayı 11, 120-133.
Yalçınkaya, Alâeddin (1997). Sömürgecilik ve Panislamizm Işığında Türkistan. İstanbul: Timaş Yay.
Yazici Serkan & Çelik M. Bilal, (2008). Türk Tarihinde Bir Rus General: Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin (1848-1925). Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, 10 (1), 233-245.
Yücel, Mualla Uydu, Yâkub Beg, İslam Ansiklopedisi (Cilt 43, ss. 277-278). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
Zeland, N. L. (1888). Kaşgariya i Perevaly Tyan-Şanya. Putevıya Zapiski. Omsk: Zapiski Zapadno- Sibirskogo Otdela İmperatorskogo Russkogo Geografiçeskogo Obşestva. Knizka IX.