GÖK-TÜRK DÖNEMİNDE ULUSLARARASI İLİŞKİLER VE ELÇİLER

Bu çalışma Gök-Türk devletinin temas içerisinde bulunduğu diğer devletlerle olan diplomatik ilişkilerini ve bunu gerçekleştiren karşılıklı elçileri konu edinmektedir. Gök-Türk devleti kurulduğu andan itibaren uluslararası siyasetin ve ticaretin bir parçası olmuştur. Bu nedenle Gök-Türk devletinde uluslararası ilişkilerin tesisi konusunda elçilerin varlığı ve etkin rolleri dikkat çeker. Gök-Türkler sadece askeri açıdan değil iktisaden de güçlü olmak arzusunda oldukları için İpek yolu olarak da bilinen ticari yollar üzerinde hâkim olmaya çalışmışlardır. Bu da onların elçi seçiminde ve taleplerinde iktisadi hususları göz önünde bulundurmalarına neden olmuştur. Gök-Türkler özellikle iktisadi meseleler söz konusu olduğunda kendilerine faydası olabileceğini düşündüğü, ipek yolunun mahir tüccarları olarak bilinen Sogdlu elçileri kullanıyorken, hayati nitelikler taşıyan ve siyasal sonuçlar doğuran meselelerde yönetici Aşina ailesine mensup kimseleri bu işler için daha uygun bulmaktaydılar. Çeşitli maksatlarla Gök-Türkler, Çin’de bulunan devletler ile Juan Juan, Akhun, Sasani ve Bizans gibi dönemin en önemli siyasal güçleriyle ilişkiler kurmuştu. İkinci Gök-Türk Hakanlığı döneminde ise ilişkilerin daha çok Çin ağırlıklı sürdürüldüğü görülmektedir. Bütün bu elçilik faaliyetlerinde kullanılan elçilerin seçimi ve bunların kimliği önemli olduğu gibi, karşılıklı olarak bunlara uygulanan çeşitli protokol kuralları da mevcuttur. Bazı hallerde ise elçilere verilen cezalarla karşılaşmak mümkündür. Elçilerin siyasi ve iktisadi ilişkiler tesis etmek yanında, evlilik talepleri, taziye ve cenaze törenlerine katılım gibi yine siyasal değer ifade eden sosyal konulardaki varlıkları da bilinmektedir. Bazı elçiler ise casusluk faaliyetleri ile ön plana çıkmışlardır.

INTERNATIONAL RELATIONS AND ENVOYS IN THE GOK- TURK PERIOD

The subject of this study is the diplomatic relations of Gokturk State with the other states it is in contact with, and the reciprocal envoys that fulfill this task. Gokturk State had been a part of international politics and commerce starting from the day it was established. For this reason, the presence of envoys and their effectual roles attract the attention in terms of establishment of international relations. Since the Gokturks aimed for being powerful not only in terms of military but also in terms of economy, they tried to dominate the commercial routes also known as the Silkroad. This resulted in them to consider financial aspects while selecting and demanding for envoys. The Göktürks used the Sogd envoys considered to be the skilful merchants of the Silk Road that they thought would be beneficial for them in terms of financial matters; whereas they found members of the ruling Aşina Dynasty more convenient for the matters of life and death and for matters that had political consequences. Gokturks established relations with the Chinese States and the major financial powers of the period such as the Juan Juan, White Hun, Sasanian, and Byzantine Empires for different reasons. On the other hand, it can be observed that the relations were mostly maintained predominantly with the Chinese during the Second Gokturk Khaganate. While the selection of envoys and these envoys' personalities are critical, there also exist various codes of conduct reciprocally applicable to these characters. It is also possible to observe penalties inflicted on envoys under certain circumstances. Along with their role of establishing political and financial relations, the presence of envoys is also known for attendance at social contexts that also hold a diplomatic value such as the marriage proposals, condolence and funeral rituals. Some envoys, on the other hand, stood out with their acts of espionage.

___

  • Baykuzu, Tilla D., (2006) “Çin Topraklarındaki Bazı Türk Soylularının Kurganları (VII-VII. Yüzyıl)” , Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 21, S. 1, s.1-18.
  • Baykuzu, Tilla. D., (2013). An Lu-Shan İsyanı ve Büyük Yen Devleti, Kömen Yayınları, Konya.
  • Beckwith, Christopher I., (2011). İpek Yolu İmparatorlukları, Odtü Yayıncılık, Ankara.
  • Bielenstein, Hans, (2005). Diplomacy and Trade in The Chinese World 589-1276, Brill Academic.
  • Chang, Jên -t’ang, (1968). T’ang Devrindeki Doğu Göktürkleri Hakkında Yeni Belgeler, Taıpei.
  • Chavannes, Edouard, (2007). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, çev: Mustafa Koç, Selenge Yay. İstanbul.
  • De La Vaissiere, Etienne, (2005). Sogdian Traders, Trans. James Ward, Ed. Denis Sinor- Nicola Di Cosmo, Handbook of Oriental Studies- Section Eight Central Asia, Brıll Leıden-Boston.
  • De La Vaissiere, Etienne, (2010). “İlk Türk Hakanlıklarının Tarihi Üzerine Yeni Bilgiler”, Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 yılı (720-2010), 3-5 Aralık, İstanbul BB. Bildiriler, Yay. Haz. Mehmet Ölmez- Erhan Aydın-Peter Zieme- Mustafa S. Kaçalin, s.233-240.
  • Dien Albert E., (1962). “The Sa-pao Problem Re-Examined” ,”Journal of The American Oriental Society, Vol. 82, No: 3 s.335-346.
  • Dromp , Micheal R., (2011). “The Lone Wolf İn İnner Asia”, Journal of The American Oriental Society, Vol.131, No: 4 s.515-526.
  • Eberhard, Wolfram, (2007). Çin Tarihi, TTK. Yayınları, Ankara 2007, s. 253.
  • Ecsedy, Hilda, (1968). “Trade and-war Relations Between The Turks and China in The Second Half of the 6th Century”, Acta Orientelia Academiae Scientiarum Hungarica, Vol. 21. No: 2, s. 131- 180.
  • Ecsedy, Ildiko, (1977). “Tribe Empire Tribe and Society in The Turk Age”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol. 31 No:1, s.3-15.
  • Ekrem, Erkin, (2007). “Gök Türk Hsieh-li Kağan’ın (618-630) Oğlu, A-shih-na P’o-luo-men’in Mezar Kitabesi Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları, Cilt: 4, Sayı: 4, (Aralık 2007),s.7-20.
  • Enokı, Kazuo, (1959). “On the Nationality of the Ephthalits”, Toyo Bunko, 1959, no: 18, s.1-58.
  • Ercilasun, Konuralp, (2016). “Çin Kaynaklarına Göre Yedinci Yüzyılın İlk Yarısında Türk-Kore İlişkileri”, Gök Türk ang Goguryeo: The Inter-Relations History between Ancient Korea and Turkey, Seul, s.105-109.
  • Ergin, Muharrem, (2006). Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
  • Felföldi Szabolcs, (2001). “A Prominent Hephthalite: Katulph and The Fall of The Hephthalite Empire”, Acta Orientalia Academia Scientiarum Hungaricae, Vol 54, No: 2/3, s. 191-2002.
  • Foltz, Richard, (2006). İpek Yolu Dinleri, Medrese Yayınları, İstanbul.
  • Gömeç, Saadettin, (2011). Köktürk Tarihi, Berkan Yayınevi, Ankara.
  • Gömeç, Saadettin Y., (2016). “Bumın Kağan’ın Cenazesine Katılan Kavimler ve Coğrafi Konumları”, Gök Türk ang Goguryeo: The Inter-Relations History between Ancient Korea and Turkey, Seul, s. 43-63.
  • Gumılev, L. N., ( 2004). Eski Türkler, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
  • Grousset, Rene, (2006). Bozkır İmparatorluğu, çev. Reşat Uzmen, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • Harada, Yoshito, (1971). “East and West (II)”, Toyo Bunko, No: 28, Tokyo, s.57-80.
  • Harmatta, Janos, (1995). “Sogdian Inscriptions on Avar Objects”, Acta Orientalia Academiae Scientariarum Hungaricae, Vol. 48,No. 1 / 2, Zsigmond Telegdi Memorial Volume, s.61-65.
  • Harmatta, Janos, (2001). “The Letter Sent by The Turk Qaı’an To The Emperor Mauricius” Acta. Ant. Hung.41, s.109-118.
  • Hırht, Friedrich, (1913). “Mystery of Fu-lin”, Journal of the American Oriental Society, Vol.33, (1913), s.193-208.
  • İzgi, Özkan, (2014). “XI. Yüzyıla Kadar Orta Asya Türk Devletlerinin Çin’le Yaptığı Ticari Münasebetler” Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları, TTK. Yayınları, Ankara, s. 95-114.
  • Kafesoğlu, İbrahim, (1998). Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • Klimkeit, Hans J., (2009) “Türk Orta Asyasında Budizm”, çev. Mehmet T. Berbercan, Türkiyat Araş. Dergisi, S.26, s. 93-108.
  • Klyaştorniy, S.G. - Vladimir A. Livşiç, (1993). “Bugut’taki Sogtça Kitabeye Yeni Bir Bakış”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, AKDTYK. Yay. Ankara, s.201-241.
  • Klyashtorny, S.G.,-T. İ. Sultanov, (2004). Türkün Üç Bin Yılı, çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
  • Ligeti L., (1986). Bilinmeyen İç Asya, çev. Sadrettin Karatay, TTK Yayınları, Ankara.
  • Liu, Xinru, (2011), “A Silk Road Legacy: The Spread of Budhism and İslam”, Journal of World History, Vol.22, No.1, (Mart 2011), s.55-81.
  • Marshak, Borıs, (2002). “Türkler ve Sogdlular”, Türkler Ansiklopedisi, C. 2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
  • Mori, Masao (1984). “Sogdluların Orta-Asya'daki Faaliyetleri”, Belleten, XLVII, sayı 185, s.339-351
  • Orhun, Hüseyin Namık, (1994). Eski Türk Yazıtları, AKDTYK Yayınları, Ankara.
  • Ögel, Bahaeddin, (1971). Türk Kültürünün Gelişme Çağları, C:1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
  • Ögel, Bahaeddin, (2015). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C 2, TTK. Yayınları, Ankara 2015.
  • Roux, Jean Paul, (2014). Orta Asya Tarih ve Uygarlık, çev. Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
  • Sinor, Denis, (2014), “(Kök) Türk İmparatorluğunun Kuruluşu ve Yıkılışı “Erken İç Asya Tarihi, Der. Denis Sinor, İletişim Yayınları, İstanbul, s.383-424.
  • Taşağıl, Ahmet, (2003). Gök-Türkler, Cilt I, TTK. Yayınları, Ankara.
  • Taşağıl, Ahmet, (1999). Gök-Türkler, Cilt II, TTK. Yayınları, Ankara.
  • Taşağıl, Ahmet, (2004). Gök-Türkler, Cilt III, TTK Yayınları, Ankara.
  • Taşağıl, Ahmet, (2015). Kök-Tengri’nin Çocukları, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
  • Togan, İsenbike - Kara, Gülnar – Baysal, Cahide, (2006). Çin Kaynaklarında Türkler Eski T’ang Tarihi, TTK. Yayınları, Ankara.
  • Tsai, Lıu Mau, (2006). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, Çev. Ersel Kayaoğlu-Deniz Banoğlu, Selenge Yayınları, İstanbul 2006.
  • Twitchett D.C., (1956). “The Goverment of T’ang in the Early Eight Century”, Bulletin of The Scholl of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 18,No.2, s.322-330.
  • Yihong, Pan, (1992). “Early Chinese Settlement Policies towards the Nomads”, Asia Major, Third Series, Vol.5. No: 2, s.41-77.