ÇİVİ YAZILI BELGELER IŞIĞINDA YUKARI FIRAT HAVZASINDAKİ YEREL POLİTİK GÜÇ: MELİD KRALLIĞI

Anadolu coğrafyasında yaşanan kargaşa sonucunda Hititlerin tarih sahnesinden çekilmesiyle Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerinin yanı sıra Doğu Akdeniz Bölgesinde ve Kuzey Suriye coğrafyalarında yerel politik güçler ortaya çıkmıştır. Literatüre “Geç Hitit Beylikleri” ya da “Geç Hitit Krallıkları” olarak geçen bu yerel politik güçler, Demir Çağ’ında Anadolu ve Kuzey Suriye coğrafyalarındaki askeri, siyasi ve ekonomik olayları yönlendiren önemli aktörlerden olmuştur. Bu yerel politik güçlerden biri olan Melid Krallığı’na dair bilgilerimiz, bölgeye seferler düzenleyen Asur ve Urartu krallarına ait sefer kayıtlarının yanı sıra bölgede ele geçirilen hiyeroglif yazıtlara dayanmıştır. Söz konusu kaynaklara göre Melid, sahip olduğu hammadde kaynakları ve konumu ile bölgedeki politikaların yönlendirilmesinde aktif rol oynamıştır. Doğu Anadolu’nun batısı olarak tanımladığımız Malatya coğrafyasında kurulup gelişen Melid Krallığı tarihi boyunca, dönemin Yakın Doğu coğrafyasındaki iki önemli askerî ve politik güç olan Asur ve Urartu Krallıkları ile sürekli olarak askerî, siyasi ve ekonomik ilişkiler geliştirmek zorunda kalmıştır. Çünkü Melid Krallığı’nın sahip olduğu hammadde kaynakları ve stratejik konumu, Asur ve Urartu gibi Yakın Doğu coğrafyasındaki iki önemli gücün sürekli olarak bu bölgeye yönelik yayılım faaliyetleri gerçekleştirmesine neden olmuştur. Melid ülkesinin yöneten krallarının neredeyse tamamı bu sıkışmışlığı aşmak ve varlıklarını sürdürmek için Asur ve Urartu Krallıklarına vergi ödemek zorunda kalmıştır. Politik ve askeri konuların yanı sıra Demir Çağ’ında Doğu Anadolu’nun batısı olarak tanımladığımız Malatya ve çevresindeki sosyal ve kültürel hayatın şekillenmesinde de Melid Krallığının önemli katkısı olmuştur.

LOCAL POLITICAL POWER IN THE EUPHRATES RIVER BASIN IN THE LIGHT OF CUNEIFORM SCRIPTS: MELID KINGDOM

As a result of the turmoil in the Anatolian geography, local political forces emerged in the Eastern and South Eastern Anatolia Regions as well as in the Eastern Mediterranean Region and Northern Syria as the Hittites went out of the existence. These local political powers, known as “Late Hittite Principalities” or “Late Hittite Kingdoms”, became the significant actors leading the military, political and economic events in Anatolia and Northern Syria in the Iron Age. The data about the Kingdom of Melid, which was one of these local powers, were obtained from the records of the Assyrian and Urartian kings, who arranged flights to the region, as well as hieroglyphic inscriptions captured in the region. According to the abovementioned sources, Melid played an active role in directing the policies in the region with its raw material resources and location. Melid Kingdom which develops by being set up in Malatya geograph described as west of Eastern Anatolia during its history, has consistently to develop to military, political and economic relationships with Assyrian and Urartian kingdom which are two significant military and political power in the near east geography. Therefore, the raw material sources of Melid Kingdom and its strategic location lead to realize to the dissemination activities towards that religion of like Assyrian and Urartian kingdom which are two significant power in the Near East geography. The almost all of the kings who manage to the country of Melid, get rid of these problems and has to pay tax to Assyrian and Urartian kingdom in order to continue their existences. In addition to political and military issues, in the Iron Age, the Kingdom of Melid also made a significant contribution to shaping the social and cultural life in Malatya and its surroundings, defined as the west of Eastern Anatolia.

___

  • Akkuş Mutlu, S. (2015) “Kummuh Ülkesi’nin Asur Devleti Açısından Önemi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt:2, Sayı:7, Aralık.
  • Akkuş Mutlu, S. (2011) Tabal Krallığı. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, 7. Cilt: 257-267, Nevşehir Üniversitesi Yayınları, Nevşehir.
  • Brandau, B., Schickert, H. (2004) Hititler: Bilinmeyen Bir Dünya İmparatorluğu, Arkadaş Yayınevi, Ankara.
  • Bryce, T. (2005) The Kingdom of The Hittites, Oxford Universty Press, New York.
  • Bryce, T. (2011) The Peoples and Places of Ancient Western Asia, Routledge, Oxon.
  • Bryce, T. (2012) The World of the Neo-Hittite Kingdoms: A political and Military History, Oxford Universty Press.
  • Cancik Kırschbaum, E. (2004) Asurlular: Tarih, Toplum, Kültür, Çeviren: Aslı Yarbaş, İlya İzmir Yayınevi, İzmir.
  • Çifçi, A. (2012) “Urartu’nun Batı Sınırı: Fırat Kıyısında Urartu”, Aktüel Arkeoloji, Sayı 30, Kasım – Aralık 2012.
  • Çilingiroğlu, A. (1994) Urartu Tarihi, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir.
  • Diakov, V., Kovalev, S. (2010) İlkçağ Tarihi: Ortadoğu-Uzakdoğu-Eski Yunan, Fransızcadan Çeviren Özdemir İnce, Cilt 1, Yordam Kitap, Ankara.
  • Drews, R. (2014) Tunç Çağı’nın Sonu, Çevirenler: Tolga Ersoy – Gürkan Ergin, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • Duymuş Florioti, H. H. (2016) Eski Yakındoğu Üzerine Notlar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Duymuş, H. H. (2011) “Asur Kaynaklarına Göre Demirçağı’nda Tabal Krallığı”, ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2 Sayı: 3.
  • Gurney, O. R. (1981) The Hittites, Penguin Books, New York.
  • Hawkins, J. D. (1974) “Assyrians and Hittites”, Iraq, Vol. 36, No. 1/2.
  • Işıklı, M. (1998) Yeni Asur Döneminde Asur Devleti’nin Kuzey Yayılımı ve Bu Yayılımın Siyasi ve Ekonomik Nedenleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T. C. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı.
  • Kaya, M. A. (2011) Türkiye’nin Eski Çağ Tarihi ve Uygarlıkları: Demir Çağı Pers Hâkimiyetine Kadar, İlya İzmir Yayınevi.
  • Grayson A. K. (1976) Assyrian Royal Inscriptions, Volume II, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
  • Konyar, E. (2010) “İlk Tunç Çağı’ndan Orta Demir Çağı’na Kahramanmaraş”, Dağların Gazeli Maraş, Hazırlayan Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • Konyar, E. (2008) “M.Ö. I. Binyılda Kahramanmaraş: Gurgum Krallığı”, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı 180, Cilt 30, İstanbul.
  • Köroğlu, K. (2012) “Demir Çağında Önasya ve Urartu Krallığı”, Aktüel Arkeoloji, Sayı 30, Kasım – Aralık.
  • Köroğlu, K. (2011) Eski Mezopotamya Tarihi: Başlangıcından Perslere Kadar, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Kuhrt, A. (2010) Eski Çağ’da Yakındoğu: M.Ö. 3000-330, Cilt II, Çeviren: Dilek Şendil, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
  • Kurt, M. (2007) Yazılı Kaynaklara Göre M.Ö. I. Binde Mezopotamya-Anadolu İlişkileri, Murat Kitabevi, Ankara.
  • Latacz, J., Starke, F. (2006) “M.Ö. 2. Binyılın İkinci Yarısında Doğu Akdeniz Bölgesi’nin Politik Coğrafyası”, Uluburun Gemisi: 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Editör: Ünsal Yalçın, Cemal Pulak & Rainer Slotta, Türkçe Yayına Hazırlayan: Ünsal Yalçın, Deutsches Bergbau-Museum Bochum Yayınları, Bochum.
  • Lloyd, S. (2007) Türkiye’nin Tarihi: Bir Gezginin Gözüyle Anadolu Uygarlıkları, Çeviren: Ender Varinlioğlu, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara.
  • Luckenbill, D. D. (1926) Ancient Record of Assyrian and Babylonia, I. Volume, Chicago: The Universty of Chicago Press.
  • Mcevedy, C. (2010) İlkçağ Tarih Atlası, Sabancı Üniversitesi, Çeviren: Ayşe Anadol, İstanbul.
  • Memiş, E. (2011) Eskiçağ Türkiye Tarihi: En Eski Devirlerden Pers İstilasına Kadar, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
  • Özkan, S. (1993) “Kummuh/Kumaha”, Tarih İncelemeleri Dergisi. S. VIII, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
  • Özyar, A. (2011) “Demir Çağı Geç Hitit Krallıkları”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A. Ş. İstanbul.
  • Payne, M. R. (2006) Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Radner, K. (2012) “Assurlular Urartular”, Aktüel Arkeoloji, Sayı 30, Kasım – Aralık 2012.
  • Radner, K. (2012) “Between a rock and hard place: Muşaşir, Kumme, Ukku and Şubria – the buffer states between Assyria and Urartu”, Edited By S. Kroll - C. Gruber - U. Hellwag - M. Roaf - P. Zımansky, Acta İranica, Peeters, Belgium.
  • Radner, K. (2015) Ancient Assyria: A Very Short Introduction, Oxford Universty Press, New York.
  • Reyhan, E., Cengiz, T. B. (2015) Eski Çağ Tarihi ve Uygarlığı, Grafiker Yayınları, Ankara.
  • Roaf, M. (1996) Mezopotamya ve Eski Yakındoğu, Çeviren: Zülal Kılıç, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi 9, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • Saggs, H. W. F. (1984) The Might That Was Assyria, Sidgwick & Jackson, London.
  • Sagona, A., Zımansky, P. (2015) Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri: MÖ 1.000.000 – 550, Çeviri Kurulu: Nezih Başgelen-Sim İris Belik-Margaret Payne-Harun Taşkıran, Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Salvini, M. (2006) Urartu Tarihi ve Kültürü, Çeviren: Belgin Aksoy, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Schachner, A. (2013) “Hattuşa, Hitit İmparatorluğu’nun Başkenti”, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu, Hazırlayanlar: Meltem Doğan Alparslan-Metin Alparslan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • Sevin, V. (2011) “Demir Çağı Urartu Devleti”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon Sayısı, Cilt I, Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A. Ş., İstanbul.
  • Sevin, V. (2003) Anadolu Arkeolojisi, Der Yayınları, İstanbul.
  • Tiryaki, S. (2014) Asur Urartu İlişkilerinde Yerel Beylikler ve Onların Rolü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  • Uzun, C. (2018) “Osmanlı Döneminde Palu Çevresinde Çıkartılan Maden Kaynakları”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Sayı XXXV, Ağustos, Yıl 11.
  • Ünal, A., Girginer, K. S. (2007) Kilikya-Çukurova: İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemi’ne Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji, Homer Kitabevi, İstanbul.
  • Ünal, A. (2002) Hititler Devrinde Anadolu, Cilt I, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Van De Mieroop, M. (2006) Antik Yakındoğu’nun Tarihi: İÖ 3000-323, Çeviren: Sinem Gül, Dost Kitabevi, Ankara.
  • Van Den Hout, T. P. J. (2013) “Hitit Krallığı ve İmparatorluğu’nun Kısa Tarihi”, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu, Hazırlayanlar: Meltem Doğan Alparslan-Metin Alparslan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • Zımansky, P. (2011) “Urartu ve Çağdaşları”, Urartu: Doğu’da Değişim, Hazırlayanlar: Kemalettin Köroğlu – Erkan Konyar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.