196103

TÜRK BASININDA ŞEYH AHMED SENUSİ (1918-1924)

Kuzey Afrika’nın çeşitli bölgelerinde emperyal devletlerin (Fransa, İngiltere, İtalya) istilaları karşısında cihad ülküsünü ön plana çıkaran Şeyh Ahmed Senusi (1873-1933), İslam birliği fikrini de taşımaktaydı. Emperyalizme karşı cihad ve ittihad-ı İslam fikirlerini İslam coğrafyasında yaymak üzere Enver Paşa tarafından Osmanlı Padişahı V. Mehmed Reşad adına bir davet almıştı. Önce İstanbul’a daha sonra da çeşitli İslam memleketlerine gidecekti. Fakat olaylar planlandığı gibi gerçekleşmedi. Şeyh Ahmed Senusi İstanbul’a gelmeden Sultan Mehmed Reşad vefat etmiş ve tahta VI. Mehmed Vahdeddin geçmişti. 30 Ağustos 1918’de İstanbul’a ulaşan Şeyh Ahmed Senusi 31 Ağustos 1918’de düzenlenen bir merasimle Sultan Vahdeddin’e kılıç kuşattı. Sultan Vahdeddin’in izin vermemesi üzerine, İslam coğrafyalarını dolaşarak cihad ve İslam birliği fikirlerini yayma projesi akim kaldı. Bir müddet İstanbul’da kalan Şeyh Ahmed Senusi İstanbul’un işgali sonrasında Bursa’ya nakledildi. İki yıl kadar Bursa’da ikamete mecbur kalan Şeyh Senusi Millî Mücadele’ye dahil olmaya karar verdi. Anadolu’nun birçok vilayetini gezdi. Gittiği yerlerde verdiği vaazlarda halka Millî Mücadele’nin haklılığını anlatmaya çalışarak işgalci güçlere karşı cihad çağrısında bulundu. Delibaş İsyanı ve Koçgiri (Kürt) Ayaklanması gibi olayların bastırılmasında önemli bir rol oynadı. Şeyh Ahmed Senusi’nin İstanbul’a gelişinden itibaren Türk basını tarafından yakından takip edildiği görülmektedir. Anadolu seyahati esnasındaki yer değişiklikleri, çeşitli konularda verdiği beyanatlar, zaferler ve özel günler dolayısıyla devlet erkânına gönderdiği telgraflar basında yer almış ve basın aracılığı ile kamuoyu tarafından da ilgiyle takip edilmiştir. Bu çalışmada bazı ulusal gazetelerde yer alan haberler ekseninde, Şeyh Ahmed Senusi’nin Millî Mücadele’deki rolü ve basın tarafından kamuoyunda Şeyh Ahmed Senusi ile ilgili nasıl bir algı yaratıldığı tespit edilmeye çalışılacaktır.

SHEIKH AHMED SENUSSI IN TURKISH PRESS (1918-1924)

Sheikh Ahmad Senussi (1873-1933), who emphasized the ideal of jihad against the invasions of the imperial states (France, England, Italy) in various parts of North Africa, also had the idea of Islamic unity. Sheikh Senussi had received an invitation from Enver Pasha to spread the ideas of jihad and İttihad-ı İslam against imperialism on behalf of the Ottoman Sultan V. Mehmed Reşad. First he would go to Istanbul and then to various Islamic countries. But the events did not happen as planned. Sultan Mehmed Reşad passed away before Sheikh Ahmad Senussi came to Istanbul and VI. Mehmed Vahdeddin had passed the Ottoman throne. On August 30, 1918, Sheikh Ahmad Senussi, who arrived in Istanbul, besieged the sword with Sultan Vahdeddin in a ceremony held on August 31, 1918. As Sultan Vahdeddin did not allow him, he could not realize the project of wandering around the Islamic lands and spreading the ideas of jihad and the Islamic Union. Sheikh Ahmed Senussi was transferred to Bursa after the occupation of Istanbul. Sheikh Senussi, who was forced to live in Bursa for two years, decided to join the National Struggle. He traveled to many Anatolian provinces. In his sermons in places he went, he called for jihad against the occupying forces by trying to explain to the public that the National Struggle was right. He played an important role in suppressing the Delibaş uprising and the Kocgiri (Kurdish) uprising. It is observed that Sheikh Ahmed Senussi has been followed closely by the Turkish press since his arrival in Istanbul. Location changes during Anatolian travel, statements on various subjects, the telegrams that he sent to the government because of the victories and the special days took place in the press and he was followed with interest by the public through the press. In this study will be tried to be determined, in the context of news in some national newspapers, the role of Sheikh Ahmad Senussi in the Turkish National Struggle and what kind of perception was created by the press about Sheikh Ahmed Senussi in the public.

PDF

___

ATASE, BDH, 374-682-1488-001-03; ATASE, ISH, 463/172; ATASE, ISH, 567/91; ATASE, ISH, 653/162aa; ATASE, ISH, 653/162 ab; ATASE, ISH, 661/21; ATASE, ISH, 661/21aa; ATASE, ISH, 1111/7; ATASE, ISH, 1548/21ab.
CA, 01003701-4; CA, 01016467-504; CA, 01019093; CA, 01020028-1; CA. 01020028-13.
BCA.2017.03.28 (1) 0051.
TİTE, Kutu No: 330, Gömlek No: 26, Belge No: 26.
TBMM Gizli Celse Zabıtları, C. 1, 15 Kasım 1920.
Anadolu Hediyesi
Belfast News-Letter
Hakimiyet-i Milliye
İkdam
İleri
Northern Whig
Öğüt
Peyam-ı Sabah
Sabah
Sebilürreşad
Servet-i Fünun
Takvim-i Vekayi
Tanin
Tarsus
Türk Sesi
Vakit
Varlık
Western Daily Press
Yenigün
Artuç, N. (2013). İttihatçı Senusi İlişkileri (1908-1918). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri IV. (1991). Ankara: TTK.
Azamat, N. (2009) Senusi, Ahmed Şerif. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 36, ss. 527- 529), İstanbul.
Davison, R. H. (1990). Essays in Ottoman and Turkish History 1774-1923: the Impact of the West. University of Texas Press.
Demiryürek, M.(1995). Hilafetin Kaldırılmasının Türk Basınındaki Yankıları-III. Toplumsal Tarih, 13, 57-64.
Elemana, N. (2018 Kasım). Milli Mücadele’nin Dini Önderlerinden Şeyh Ahmed Senusi’nin Mersin ve Tarsus’ta İkametleri ve Türkiye’den Ayrılışı. I. Uluslararası Mersin Sempozyumunda Sunulan Bildiri. Mersin Üniversitesi, Mersin.
Elemana, N. (2018). Şeyh Senusi’nin Milli Mücadele Dönemi’nde Anadolu’daki Güzergahı ve Kronolojisi. Eurasian Conference on Language & Social Sciences Proceeding Book, (e-ISBN 978-605-9622-29-5), (ss. 189-203).
Erdaş, S. (2015). Milli Mücadele’de Elcezire Cephesi ve Şeyh Sünusi’nin Bölgedeki Faaliyetleri. Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildiriler. (ss. 671-691). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Ertürk, H. (2016). İki Devrin Perde Arkası, (Röp. Samih Nafiz Tansu), İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
Karakaş, Ö. (2011). Tasvir-i Efkâr Gazetesi’nin Kronolojik Dizini ve Seçilmiş Metinlerin Aktarımı (1 Ağustos 1914-31 Ekim 1918). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). ÇOMÜ, SBE, Çanakkale.
Kutay, C. (1973). Kurtuluşun ve Cumhuriyet’in Manevi Mimarları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Müjdeci, M. (2014). Hakimiyet-i Milliye Gazetesinde Büyük Taarruz. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, Volume 9/1 Winter 2014, p. 387-408, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6454, ANKARA-TURKEY.
Özköse, K. (2000). Muhammed Senusi: Hayatı, Eserleri, Hareketi. İstanbul: İnsan Yayınları.
Sarıkoyuncu, A. (2012). Milli Mücadelede Din Adamları, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Şimşir, B. N. (1990). Lozan Telgrafları I (1922-1923). Ankara: TTK.
Turan, Ö. (1999). Milli Mücadelenin Lehine Kamuoyu Oluşumunda Din Adamları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 15 (45), 821-834.