OSMANLI DEVLETİNDE KÜÇÜK ÖLÇEKLİ VAKIFLAR: SİVAS ÖRNEĞİ

İslam müesseseleri içerisinde vakıfların önemi çok büyüktür. İslamî gelenekte Hz. Peygamber (s.a.v)’le başlayan bu sosyal yardımlaşma kurumu tüm İslam Devletleri’nde üzerinde durulmuş Selçuklu ve bilhassa Osmanlı Devleti ile zirve yapmıştır. Bunun belirgin nişanesi ise sayıları 30 bini aşkın vakfın Osmanlı coğrafyasında kurulmuş olmasıdır. Vakıf kuran kişiler devlet başkanından başlayıp toplumun tüm katmanlarına kadar büyük bir özenle tatbik edilmiştir. İçlerinde miktar itibariyle büyük oranda nakit ve taşınmaz mal vakfedenlerden, 30 kuruş gibi cüz’i gibi görünen ama içerisinde büyük bir anlamı olan vakıfları da görebilmekteyiz. Ekonomik meblağ itibariyle çok az gibi görünen bu vakıfları bu çalışmada konu edindik. Bunu yaparken de Vakıf geleneği içerisinde genelden özele inerek Sivas’ta kurulmuş olan ve adına küçük ölçekli dediğimiz vakıfları esas aldık. Çalışmamızın ana materyalini Devlet Arşivlerinde muhafaza edilen Sivas Şer’iyye Sicillerinden, bizatihi klasik formda tanzim edilmiş sicil defterlerine intikal etmiş vakfiye kaydı bulunan belgelerden yola çıkarak yaptık. Yaklaşık 40 defterde vakfiye kaydına rastladığımız vakıfların listesini çıkarttık ve vakfiye içeriklerini inceledik. Erkek, kadın ve gayrimüslim vakıflarını tablo haline getirdik. Osmanlı Vakıf medeniyeti içerisinde Sivaslı hayırseverlerin toplumsal ve ferdi dayanışmada gayet cömert olduğunu gördük. Bu vakıfların 1779-1895 yılları arasında yaklaşık 128,966,5 gibi önemli bir nakit parayı Sivas ekonomisine kattıkları da bu çalışmada ortaya çıkmış oldu.

SMALL SCALE FOUNDATIONS IN THE OTTOMAN EMPIRE SIVAS EXAMPLE

The importance of foundations (Vaqf) in Islamic institutions is enormous. This social assistance institution, which began with the Prophet (Puh.), has been emphasized in all Islamic States and peaked with the Seljuks and especially with the Ottoman Empire. The obvious sign of this is that more than 30 thousand foundations were established in the Ottoman geography. The founders of the foundation began with a great care from the head of state to all layers of society. In terms of quantity, we can see the foundations which wed with amount of cash and immovable property in large quantities and also wed with 30 kuruş (cent) but which have a great meaning. In this study, we have dealt with these foundations which seem to be very limited in economic terms. In doing so, we took the foundations that were established in Sivas in the foundation tradition and which we call small scale in the name of the foundation. We composed main material of our study from Sivas Sharia Registers which in the form of a record that has been transferred to the registry books arranged in classic form and were kept in the State Archives. We have made a list of foundations that we have seen in the record of foundation in about 40 books and examined the contents of the foundation. We have categorized male, female and non-Muslim foundations into tables. We found that the philanthropists of Sivas were very generous in social and personal solidarity. In this study, it was found out that these foundations added a significant amount of cash which is almost 128,966,5 to the economy of Sivas between the years 1779-1895.

___

  • Akgündüz, A. (1988). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Altıntaş, R. (2009). Kuran Bağlamında Dünyevileşme. Eskiyeni(14), 10-14. http://dergipark.gov.tr/: adresinden alındı
  • Arseven, C. E. (1983). Lüle. Sanat Ansiklopedisi, 3, s. 1245.
  • Berki, A. H. (1962). Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı. Vakıflar Degisi(5), 127-129.
  • Berki, A. H. (1965). Vakıfların Tarihi, Mahiyeti, İnkişafı ve Tekamülü Cemiyet ve Fertlere Sağladığı Faideler. Vakıflar Dergisi(6), 9-13.
  • Bey, A. (1995). Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirler (Cilt 1). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Beydilli, K. (2000). İmam. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22, s. 181-186.
  • Bilget, N. B. (1993). Sivas Evleri. Ankara: kültür Bakanlığı.
  • Bozkurt, A. Ö.-N. (1993). Cami. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 7, s. 46-56.
  • Bozkurt, N. (1994). Deri. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 9, s. 174-175.
  • Bozkurt, N. (2010). Şamdan. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 38, s. 328-330.
  • Cantay, T. (1991). Asma Kandillik. Diyanet İslam Ansiklopedesi, 3, s. 498-499.
  • Çınar, H. (2013). Hüsrev Paşa Vakfı’nın Ayntab’daki Vakıf Boyahaneleri. Vakıflar Dergisi(40), s. 33- 53.
  • Demirel, Ö. (1998). Osmanlı Dönemi Sivas Şehri ve Esnaf Teşkilatı. Sivas: Siivas Belediyesi Kültür Yayınları.
  • Demirel, Ö. (2000). Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü. Ankara: TTK.
  • Denizli, H. (Ty). Sivas tarihi ve Anıtları. Sivas: Özbelsan A.Ş.
  • Döndüren, H. (1998). Günümüzde Vakıf Meseleleri. İstanbul: Erkam yayınları.
  • Engin, N. (2002). Köle. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 26, s. 246-248.
  • Erdem, Y. H. (2004). Osmanlıda Köleliğin Sonu. İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehrindeki Mahalle'nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine. Osmanlı Araştırmaları(4), 69-78.
  • Ergin, O. N. (1977). Türk Maarif Tarihi (Cilt I). İstanbul: Eser Matbaası.
  • Eyice, S. (1997). Hamam. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 15, s. 402-430.
  • Güneri, H. (1971). Vakıf Sular ve Su Vakıfları. Vakıflar Dergisi, IX, s. 67-79.
  • Halaç, H. H. (2012, Summer). 45 Numaralı Konya Şeriyye Sicil Defterindeki Menzil Satışları Işığı Altında Yol ağları ve Kat Sayısına Göre Konut tipolojisi (1714-1715). Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History Turkish or Turkic(7/3), 1437-1448.
  • Hızlı, M. (2008). Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 25-46.
  • Kallek, C. (1992). Batman. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 5, s. 199-200.
  • Kallek, C. (2007). Okka. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 33, s. 338-339.
  • Kara, M. (1999). Din Hayat Sanat Azısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Kazıcı, Z. (2014). Osmanlı'da Eğitim Öğretim. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
  • Kazıcı, Z. (2014). Osmanlıda Toplum Yapısı. İstanbul: Kayıhan.
  • Köprülü, M. F. (2005). İslam ve türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi. Ankara: Akçağ.
  • Köse, S. (2016). İbadetten Kulluk Şuuruna. İstanbul: Erkam-Altınoluk Yayınları.
  • Kuban, D. (1993). Aydınlatma. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1, s. 474-476.
  • Kunter, H. B. (1938). Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd. Vakıflar Dergisi(1), 103- 129.
  • Kurt, İ. (1996). Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat. İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Küçükerman, k. M.-Ö. (2011). Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Martal, A. (1988, Aralık). XVI. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Su-Yolculuk. Belleten, LIII(205), s. 1585-1651.
  • Natanyan, B. (2008). Sivas 1877. (A. Yarman, Dü.) Sivas: Birzamanlar Yayıncılık.
  • Oğuzoğlu, Y. (2005). Osmanlı Devlet Anlayışı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
  • Orman, İ. (2002). Konak. Diyanet İslam ansiklopedisi, 26, s. 159-161.
  • Özcan, T. (2010). Vakıf Medeniyeti ve Para Vakıfları. İstanbul: Ajansfa.
  • Öztürk, M. (tarih yok). Genel Hatlarıyla Osmanlı Para Tarihi. Eylül 24, 2018 tarihinde https://www.tarihtarih.com. adresinden alındı
  • Öztürk, N. (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: TDV.
  • Öztürk, N. (2018, Eylül 14). https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=382185&/Osmanl%C4%B1- D%C3%B6neminde-Vak%C4%B1flar-/-Do%C3%A7.-Dr.-Nazif-%C3%96zt%C3%BCrk-. Eylül 14, 2018 tarihinde https://www.tarihtarih.com. adresinden alındı
  • Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt 2). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
  • Singer, A. (2004). Osmanlı'da Hayırseverlik. (D. Şendil, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Tekin, Z. (1994). Deri. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 9, s. 176-178.
  • Turan, O. (1993). Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
  • Üredi, K. (2006). Bir Şehrin Beş Hali. İstanbul: Ötüken.
  • Üredi, K. (2013). 70 Yıl Evvelki Yukarı Tekke ve Tekke Önü. Hayat Ağacı Dergisi(22).
  • Yaşaroğlu, M. K. (15). Hamam. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 15, s. 433-434.
  • Yavuz, Y. Ş. (1991). Aşura. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 4, s. 24-26.
  • Yediyıldız, B. (14 (1982)). Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü. Vakıflar Dergisi(14), 1-27.
  • Yediyıldız, B. (1984). XVII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi Boyutu. Vakıflar Dergisi, 1-41.
  • Yediyıldız, B. (2012). Vakıf. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 42, s. 479-486.
  • Yerasimos, M. (2007). 500 Yıllık Osmanlı Mutfağı. İstanbul: Boyut.
  • Yılmaz, H. K. (2009). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Yurdakul, İ. (2016). Kudüs Kamame Kilisesi'nde Ermeniler İle Rumların Dini-Siyasi Nüfuz Mücadelesi ve 1740 Tarihli Ferman. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(Ortadoğu Özel Sayısı), 238-262.
  • Yurdaydın, H. G. (1971). İslam Tarihi Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitei İlahiyat Fakültesi Yayınları.