DOĞU’DAN BATI’YA KÜLTÜR VE SANAT ETKİLEŞİMİNDE OSMANLI ÇATMA YASTIK YÜZLERİNİN YERİ VE ÖNEMİ

Osmanlı döneminde sıkça kullanılan çatma kadife yastık yüzleri, Türklerin geleneksel yaşam biçimini yansıtmaktadır. Osmanlı yastık yüzlerinde görülen kompozisyona baktığımızda, yastığın kısa kenarla-rında yer alan nişli bordürlerin, Mısır’daki Memlüklerin yastıklarına çok benzediğini görmekteyiz. Aslında bu nişli kompozisyon, Doğu’daki Budizm’e ait dini kumaş panolarında görülen kompozisyon ile de ol-dukça yakınlık göstermektedir. Bunun sebebinin Osmanlıların kısa sü-reliğine de olsa Tebriz’i ve daha sonra Kahire’yi ele geçirmesiyle birlikte, yerli sanatkâr ve ustaları Osmanlı sarayına getirmesinden kaynaklan-mış olduğu söylenebilir. Saraya getirilen yabancı sanatkârlar ve usta-lar, yaşadıkları yerlerden getirdikleri kültürü ve sanatı, yerleştikleri yerde de yaşatmaya devam etmiş ve orijinal anlamını yitirmiş desenleri ve kompozisyonları bir dekoratif unsur olarak kullanmışlardır. 16. yüz-yıl ortasına gelindiğinde, bu kompozisyonun artık yastık yüzlerini oluşturan bir kalıp haline geldiği ve daha sofistike bir şekilde geliştiği görülür. 17. yüzyılda ise sadece kadifeden değil, halıdan yapılan yastık yüzlerinin de yaygın hâle geldiğini, bugün mevcut olan eserlerden an-lamak mümkündür. Bu makalede, Doğu ile Batı’nın bir sentezi olan çatma yastık yüzlerinde görülen kompozisyon üzerinde durulacaktır.

“THE IMPORTANCE OF OTTOMAN VOIDED-VELVET CUSHION COVERS (YASTIK)IN THE INTERACTION OF CULTURE AND ART BETWEEN THE EAST AND THE WEST”

Ottoman cushion covers (yastık) made with voided velvet (çatma) reflect Turkish traditional life. Thecomposition seen in Ottoman cushion covers, especially the design of niches (lappets) on the short sides of the covers, similar to Mamluk cushion covers. This composition can also be seen in some Esoteric Buddhism textile compositions. These similarities can be explained as a conse-quence of the movement of artisans and craftsmen, whether freely in search of new patronage or by force, taken by conquerors to the capital as captives af-terOttoman capture of Tabriz for a short period of time and their conquest of Cairo. Artisans coming to the Ottoman court continued to practice their cul-ture and art, using the old patterns and colors that were deeply embedded in their memory. These patterns and compositions lost their original religious context and survived in art forms merely as decorative elements. The particu-lar composition of Ottoman cushion covers was first adopted after the middle of the 16th century, and it developed more sophistication over time according to the prevailing fashions. Later, after the 17th century, the same composition moved beyond velvet to Ottoman cushion covers made of rug. This paper will shed light on the development of Ottoman cushion covers, which shows the synthesis of the East and the West.

PDF

___

ATASOY, Nurhan; DENNY, Walter B.; MACKIE, Louise W. ve TEZCAN, Hülya. İpek Osmanlı Dokuma Sanatı. İstanbul: TEB İletişim ve Yayıncılık A.Ş, 2001.
BAĞCI, Serpil; Çağman, Filiz; Renda, Günsel ve Tanındı, Zeren. Osmanlı Resim Sanatı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012.
BAKER, Patricia. Islamic Textiles. London: British Museum Press, 1995.
BAKIR, Abdulhalik. “Ortaçağ İslam Dünyasında Dokuma Sanayi,” Belleten. C. LXIV, S. 241, Ankara: Türk Tarih Kurum Basımevi, 2001,749-826.
BECHERT, Heinz ve GOMBRICH, Richard (ed.). The World of Buddhism. London: Thames and Hudson Ltd, 1998.
BİLGİ, Hülya. Osmanlı İpekli Dokumaları Çatma ve Kemha. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı, Sadberk Hanım Müzesi, 2007.
BRAUEN, Martin. Das Mandala. (çev. Masahide Mori), Tokyo 2002.
CLAVIJO, Ruy Gonzalez de. Timur Devrinde Semerkand’a Seyahat. (çev. Ömer Rıza Doğrul), İstanbul: Nakışlar Yayınevi, 1975.
DEMİR, Ömer. Open Air Museum Göreme Maccan. Ankara 2008.
Dschingis Khan und seine erben - Das Weltreich der Mongolen. (sergi kataloğu) München: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, Hirmer Verlag GmbH, 2005.
ELLIS, Marianne. Embroideries and Samplers from Islamic Egypt. Oxford: Ashmolean Museum, 2001.
ERTUĞ, Ahmet (ed.). Turkish Carpets from the 13th-18th Centuries. İstanbul 1996.
İNALCIK, Halil. Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2008.
JOHNSTONE, Pauline. A Guide to Greek Island Embroidery. London: Victoria & Albert Museum, 1972.
KAŞGARLI Mahmûd. Divânü Lugâti’t-Türk. (çeviri, uyarlama ve düzenleme: Seçkin Erdi ve Serap Tuğba Yurtsever), İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
KAZAN, Hilal. XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi. İstanbul: Isar, 2010.
KOMAROFF, Linda (ed.).Gifts of the Sultan, The Arts of Giving at the Islamic Courts. Los Angeles: Museum Associates, 2011.
MACKIE, Louise W. Symbols of Power, Luxury Textiles from Islamic Lands, 7th- 21th Century. Cleveland: The Cleveland Museum of Art, 2015.
MOREHOUSE, Brian. Yastıks Cushion Covers and Storage Bags of Anatolia. Philadelphia: 8th ICOC, 1996.
MOREHOUSE, Brian. “Yastıks Contributing Factors to the Visual Vocabulary,” Anadolu Dokuma Mirası 1/Weaving Heritage of Anatolia 1. İstanbul: the International Conference of Oriental Carpets, 2007, 122-138.
OKUMURA, Sumiyo. Turkic Influence on Mamluk Carpets. İstanbul: IRCICA, 2007.
OKUMURA, Sumiyo. “The Mamluk Kaaba Curtain in the Bursa Grand Mosque,” DigitalCommons@University of Nebraska-Lincoln, Textile Society of America, Textile Society of America Symposium Proceedings. http://digitalcommons.unl.edu/tsaconf/721/ (15 Mayıs 2013)
OKUMURA, Sumiyo. “Various Aspects of the Three-Dot Motif in the East and West.” Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları, Festschrift in Honor of Yusuf Oğuzoğlu. Vol. 42 (December 2014), 195- 227. (Edited by Cemal Kafadar, Gönül Tekin and Zeynep Dörtok Abacı), Harvard University Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 2014.
OKUMURA, Sumiyo. “Velvet and Patronage: The Origin and the Historical Background of Ottoman and Italian Velvets.” Cross Currents Land, Labor and the Port; Proceedings of the Textile Society of America 15th Biennial Symposium Proceedings. Savannah/ USA. http://digitalcommons. unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1993&context=tsaconf (6 Kasım 2017)
OKUMURA, Sumiyo. “Silk Velvets Identified as Byzantine: Were Silk Velvets Woven under the Byzantine Empire?,” Social Fabric: Deep Local to Pan Global; Proceedings of the Textile Society of America 16th Biennial Symposium Proceedings. Vancouver/ KANADA. https://digitalcommons. unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2101&context=tsaconf (3 Temmuz 2019).
ÖGEL, Bahaettin. İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara 1991.
PHILLIPS, Amanda. "The Historiography of Ottoman Velvets, 1572-2011: Scholars, Craftsmen, Consumers" Journal of Art Historiography. Number 6 (June 2012), 1-26.
ROXBURGH, David. (ed.). Turks, A Journey of A Thousand Years, 600-1600. London: Royal Academy of Arts, 2005.
SAHİLLİOĞLU, Halil. “On Beşinci Yüzyıl Sonunda Bursa’da Dokumacı Köleler,” Atatürk Yıllık Konferanslar VIII (1975-1976), Ankara: TTK, 1983.
SERJEANT, R. B. Islamic Textiles, Material for a History up to the Mongol Conquest. Lebanon: Librairie du Liban, 1972.
The 61st Annual Exhibition of Shoso-in Treasures. Nara: Nara National Museum, 2009.
TEZCAN, Hülya. “Osmanlı Konağında Bir Baş Odanın Tefrişi,” Ev Tekstili. Yıl:1, Sayı:2 (Aralık 1993),18-19.
TEZCAN, Hülya. “Topkapı Sarayı’nın Çatmaları,” Antikdekor. Sayı 85 (Kasım- Aralık 2004), 86-94.
TEZCAN, Hülya ve OKUMURA, Sumiyo (ed.). Textile Furnishings from the Topkapı Palace Museum. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı, 2007.
TEZCAN, Hülya. Sacred Covers of Islam’s Holy Shrines with Samples from Topkapı Palace. İstanbul: Masa, 2017.
THOMPSON, Jon ve CAMBY, Sheila R. (ed.). Hunt for Paradise Court Arts of Safavid Iran 1501-1576. Milano: Skira Editore S.P.A., 2003.
Tissusd’egypte, Témoins du monde arabe VIIIe-XVe siecles. Paris: Société Présence du Livre, 1993.
TRILLING, James. Aegean Crossroads, Greek Island Embroideries in the Textile Museum. Washington D.C.: The Textile Museum, 1983.
VAINKER, Shelagh. Chinese Silk A Cultural History. London: the British Museum Press, 2004.
WATT, James C. Y. ve WARDWELL, Anne E. When Silk was Gold Central Asian and Chinese Textiles. New York: The Metropolitan Museum of Art, 1997.