BAHRİYE MÜZE VE KÜTÜPHANE İDARESİ’NİN KURUCU MÜDÜRÜ MEHMET HİKMET (SALAHOR)PAŞA (1863-1934):HAYATI,ASKERÎ FAALİYETLERİ VE ESERLERİ

Bahriye Mektebi’nden 1882’de mezun olan Mehmet Hikmet Paşa, Osmanlı do-nanması ile Bahriye Nezareti’nin çeşitli daire ve komisyonlarında uzun yıllar görev yapmıştır. Atina Sefareti emrinde ataşenaval (deniz ataşesi) olarak bulunmuş, ar-dından Sultan II. Abdülhamit döneminde Yıldız Sarayı’nda padişah yaveri olarak vazifelendirilmiştir. Aynı dönemde 1897 yılında tesis edilen Bahriye Müze ve Kü-tüphane İdaresi’ne kurucu müdür olarak atandığı gibi Tersâne-i Âmire bünyesinde Terzihane’nin açılışına da öncülük etmiştir. Sonraki yıllarda bahriyede birçok farklı üst düzey vazifelerde bulunarak başarılı işlere imza atmıştır. Osmanlı donanması için Amerika Birleşik Devletleri ve bazı Avrupa ülkelerindeki tersanelerde inşa et-tirilen gemilere nezaret etmek üzere geçici görevle birçok defa yurtdışına da gönde-rilmiştir. Gittiği ülkelerin deniz ticaretini, bahriye teşkilatını, tersanelerini ve do-nanma gemilerini inceleme imkânı bulmuştur. Paşa, Sadece incelemekle kalmamış, edindiği izlenimleri yazmıştır. Türk denizciliği ile Avrupa ülkeleri denizciliğini mukayese eden yazılar kaleme almıştır. Son dönem Osmanlı bahriyesinde önemli makamlarda bulunmasına ve çok sayıda telif ve tercüme eseri olmasına rağmen mevcut literatürde hakkında fazla bilgi bulunmayan Bahriye Mirlivası Mehmet Hikmet Paşa’nın hayat hikâyesinin ve askerî faaliyetlerinin ortaya çıkarılması bu makalenin temel hedeflerinden biridir.

“FOUNDER DIRECTOR OF THE NAVAL MUSEUM AND LIBRARY ADMINISTRATIONMEHMET HIKMET (SALAHOR)PASHA(1863-1934):HIS LIFE,MILITARY ACTIVITIES AND WORKS"

Mehmet Hikmet Pasha worked in varios departments and commissions of the Ottoman Navy after his graduation from Turkish Naval Academy (Bahriye Mektebi) in 1882. He served as annaval attaché inside the Embassy in Athens. During the reign of Abdulhamit II, he became the Sultan's aide-de-camp at Yıldız Palace. In 1897, he was appointed to the founding director of the Naval MuseumandLibraryAdministrationandtheopenedofTailorHouse (Terzihane) in Imperial Arsenal (Tersane-i Âmire). In the following years, Hikmet Pasha had accomplished many different high-level missions in the navy and accomplished successful works. Afterwards he was sent to many European countries and USA withan official duty to inspect the construction of ships. He found the opportunity to examine the maritime trade, naval organization, shipyards and ships of several countries. His experience and opinions on this subject can be followed from his published works.Despite the fact that Hikmet Pasha had important positions in the late Ottoman navy and had many copyrighted and translated works, there is not much information about the current literature. This study aims at revealing the life story of Mehmet Hikmet Pasha (1863-1934), who worked in important positions of late Ottoman navy.

PDF

___

1 . A r ş i v l e r
1 . 1 . T . C . C u m h u r b a ş k a n l ı ğ ı D e v l e t A r ş i v l e r i B a ş k a n l ı k O s m a n l ı A r ş i v i [ B O A ]
Bâbıâli Evrak Odası (BEO.): 2255/169113; 2257/169236; 3301/247527; 3423/256657; 3556/266641; 3571/267760 ; 3679/275863.
Dâhiliye Nezareti Mütenevvia (DH.MTV): 14/1.
Dâhiliye Nezareti Muhâberât-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ.): 86-1/6.
Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri (DH.SAİD.d.): 153/39.
İrade Bahriye (İ.BH.): 8/18; 8/1327
İrade Hususî (İ.HUS.) : 112/1321.
İrade Taltif (İ.TAL.): 240/1318, 456/1326.
Yıldız Mütenevvia (Y.MTV.): 41/88; 306/140.
Yıldız Perakende Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AJZ.): 40/27
Yıldız Perakende Askerî (Y.PRK.ASK.): 35/68; 51/40; 51/41; 54/35; 192/73; 206/57; 226/103.
1 . 2 . D e n i z M ü z e s i K o m u t a n l ı ğ ı , D e n i z T a r i h i A r ş i v i [ D T A ]
Bahriye Nezareti Sicill-i Ahvâl İdaresi (BH.SAİD.) : 18958/30.
Bahriye Vekâleti (BV.): 270/5669.
Bahriye Nezareti (BN.): 220/5846; 238/6630; 382/13844; 408/15204; 424/16045; 424/16046; 435/16666; 438/16949; 451/17870; 661/26430.
Mülga Bahriye Nezareti (MBN.): 481/24; 666/277; 677/381.
Bahriye Nezareti Mektubi Kalemi (MKT.): 7385/19-20; 7543/142 ; 7578/183; 7596/133; 1062/35; 1479/193.
Şura-yı Bahriye Defterleri (ŞUB.d.): 54/28; 657/172; 669/24; 676/47; 731/102; 739/6.
Tersane (TRS.): 1653/39.
Bahriye Nezareti Yoklama Kalemi Defterleri (YKL.d.): 3942/81.
Fotoğraf Arşivi Koleksiyonu: AA.605-606.
2 . Ki t a p v e Ma k a l e l e r
AKKAYA, Tayfun, “İstanbul Deniz Müzesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 23, İstanbul 2001, s. 304-305.
ARTUÇ, Nevzat, “Osmanlı Devleti’nin Son Dönem Irak Politikasına Bir Örnek: Nazım Paşa’nın Bağdat Valiliği (25 Kasım 1909-15 Mart 1911), Belleten, Cilt: LXXIV, sayı 271 (Aralık 2010), s. 833-870.
Bahriye Müzesi Katalogu, (Hazırlayan: Ali Sami), Bahriye Matbaası, İstanbul 1333/1917.
CEYLAN, Ebubekir, The Ottoman Origins of Modern Iraq: Political Reform, Modernization and Development in the Nineteenth-Century Middle East, I.B. Tauris, London, 2011.
ÇAKMAK, Aydın - Süleyman Beyoğlu, “Osmanlı Devleti’nde Bir Modernleşme Uygulaması Olarak Ataşenavallik”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 66 (2017/2), İstanbul 2017, s. 77-106.
ÇETİNSAYA, Gökhan, Ottoman Administration of Iraq, 1890-1908, Routledge, London, 2006.
ÇOKER, Fahri, Deniz Harp Okulumuz 1773, Deniz Basımevi Md.lüğü, İstanbul 1977.
GÖRGÜLÜ, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, TTK Yayınları, Ankara 1993.
GÜRÇAY, Lütfi, Gemici Dili, Deniz Matbaası, İstanbul 1943.
HUT, Davut, “II. Meşrutiyet Döneminde Bir Osmanlı Entelektüeli: Babanzade İsmail Hakkı (1876-1913)”, Tarihimizden Portreler: Osmanlı Kimliği, Prof. Dr. Cevdet Küçük Armağanı, Editörler: Zekeriya Kurşun-Haydar Çoruh, İstanbul 2013, s. 101-122.
KORKMAZ, Mehmet, “Balkan Harbi’nde Mısır Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Türkiye’ye Yönelik Sağlık ve İnsanî Yardım Faaliyetleri”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 10, sayı: 20, Ağustos 2012, s. 1-22.
KORKMAZ, Mehmet, “Denizin Saraylıları: Bahriye’de Osmanlı Şehzadeleri”, Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, I, (2019), s. 42-65.
KORKMAZ, Mehmet, “Kızıldeniz’de Rekabet: 1911-1912 Trablusgarp Harbi Sırasında Kızıldeniz’de Osmanlı-İtalyan Mücadelesi”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 21, (Şubat 2013), s. 17-43.
KUNTSAL, Ender, Osmanlı Bahriyesi’nde Bir Amerikalı: Bucknam Paşa, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
KURŞUN, Zekeriya, Basra Körfezi’nde Osmanlı İngiliz Çekişmesi: Katar’da Osmanlılar (1871-1916), TTK Yayınları, Ankara 2004.
KURT, Burcu, Osmanlı Irak’ında İngiliz Nüfuzuna Tepkiler: Dicle ve Fırat’ta Seyri Sefain İmtiyazı Teşebbüsü (1909-1913), Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul 2009.
KURT, Burcu, “Irak’ta “Muktedir” ve “Müşteki” Bir İttihatçı: Süleyman Nazif Bey’in Basra Valiliği”, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt 7, Sayı 2, Yıl: 2012, s. 155-179.
KURT, Burcu, Osmanlı Basra’sında Devlet ve Toplum 1908-1914, Küre Yayınları, İstanbul 2015.
Müze ve Kütüphane İdaresinde Mevcut Âsâr-ı Nefise ve Kütüb-i Mütenevvia Fihristi, (Hazırlayanlar: Miralay Hikmet-Binbaşı Süleyman Nutki), Bahriye Matbaası, İstanbul 1315.
Osmanlı Askerlik Literatürü Tarihi, Hazırlayanlar: Ekmeleddin İhsanoğlu- Ramazan Şeşen-M. Serdar Bekar-Gülcan Gündüz, I. Cilt, IRCICA Yayınları, İstanbul 2004.
SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1986.
Süleyman Nutki Bey’in Hatıraları, Haz. Nurcan Bal, DZKK. Yayınları, İstanbul 2003.
Süleyman Nutki, Kamus-ı Bahrî, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1917.
Süleyman Nutki, “Bahriye Müze ve Kütüphanesi”, Donanma Mecmuası, Sene 4, Sayı 31-7 (Eylül 1328), s. 347-352.
ŞAFAK, Nurdan, Osmanlı – Amerikan İlişkileri, OSAV Yayınları, İstanbul 2003.
ÜNVER, Metin, "A Lesser Known Branch in the Ottomon Inperial Dockyard: Tir-i Guverte", Between Continents, Proceedings of the Twelfth Symposium on Boat and Ship Archaeology, ed. Nergis Günsenin, İstanbul, Türkiye, 7 - 12 September 2009, Ege Yayınları, İstanbul 2012, s.189-193.
YILDIZ, Gültekin, Osmanlı Devleti’nde Askerî İstihbarat (1864-1914), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2019.
ZONARO, Fausto, Abdülhamid’in Hükümdarlığında Yirmi Yıl, Fausto Zonaro’nun Hatıraları ve Eserleri, Hazırlayan: Cesare Mario Trevigne, Çevirenler: Turan Alptekin-Lotto Romano, YKY Yayınları, İstanbul 2008.
3 . B a s ı l m a m ı ş T e z l e r
HUT, Davut, XIX. Asrın İkinci Yarısında Basra Gümrüğü, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1999.
KORKMAZ, Mehmet, Basra Körfezi’nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (1847-1914), İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2018.
4 . S ü r e l i Y a y ı n l a r
Bahriye Salnâmesi, Onuncu Def’a, Matbaa-i Bahriye, (Hicrî 1317).
Ceride-i Bahriye, Sayı: 18, 6 Şubat 1305.
Ceride-i Bahriye, sayı: 38, 11 Kasım 1890.
Ceride-i Bahriye, Sayı: 391, 2 Teşrin-i Evvel 1324.
Ceride-i Bahriye, Sayı: 405, 22 Kanun-ı sânî 1324
Ceride-i Bahriye, Sayı: 473, 20 Mayıs 1326.
Cumhuriyet, 5 Eylül 1934.
İkdam, 27 Nisan 1901, 8 Mayıs 1901; 8 Haziran 1903; 25 Haziran 1903.
Malumat, Sayı: 771, 4 Temmuz 1315.
Mecmua-i Fünun-ı Bahriye, Sayı: 7-9, (Kanun-ı Evvel-Şubat 1305); Mayıs 1306; Ağustos 1308.
Salnâme-i Bahrî, Matbaa-i Bahriye, sene 1307.
Tercümân-ı Hakikat, Sayı: 5869-669, 1 Eylül 1897.