SULTAN III.MURAD’IN LUGAZLARI VE BU LUGAZLARA YAZILAN CEVAPLAR

Klasik Türk edebiyatı ürünlerinin birçoğunda anlamı gizleme, örtme, îmâetme ya da sezdirme eğilimi vardır. Bu durum şairin âdeta birinci öncelikli görevi gibidir. Aksi halde edebî sanatlarla mazmunlar, şiirde bir anlam kazanamazdı. Kla-sik Türk şiirinin özüne işlemiş olan bu durum, şairlerin edebî oyunlarına da mal-zeme oluşturmuş; lugaz ve muammalardan muvaşşah (akrostiş) şiirlere, müdevver şiirlerden muvassal beyit ya da dizelere varıncaya kadar pek çok tür ortaya çıkmış-tır. Osmanlı Devleti’nde sultan ve devlet ricalinin gerek mutasavvıf gerekse lâ-dinî şiirler yazan şairlerle olan yakınlığı, devletin kuruluşundan yıkılışına kadar varlı-ğını korumuştur. Bu yakınlık, bazen sultan veya devlet ricalinin düzenlediği şiir meclislerinde bazen de yazılan bir şiirin karşılıklı olarak tanzir veya tahmis edilmesi ya da devlet ricalinin şiirlerine şerhler yazılmasıyla kendisini göstermiştir. Sultan III. Murad’a ait tespit ettiğimiz biri mensur altı lugaz ve bunlara yazılan cevaplar da bu yakınlığın bir başka göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Sultan III. Mu-rad’ın bu lugazlara yazılancevapları ödüllendirmesi de Türk edebiyatında lugaz söyleme geleneğini yalnız eş dost arasında kalmaktan kurtararak, saray muhîtine de taşımış; koğuş ağasından şeyhülislâmına kadar lugaz ve mu‘ammâ tanzîm eden-ler olmuştur. Bu yazımızda, öncelikle XV. yüzyıldan itibaren Türk edebiyatında örneklerini gördüğümüz lugazların özellikleri yeni örneklerle desteklenerek sıralan-dıktan sonra Türk edebiyatında bu türe ilgi gösteren bazı şairlerin listesi verilmiş-tir. En sonunda da şiir mecmualarını taramamız sonucundaulaşabildiğimiz Sultan III. Murad’a ait biri mensur altı lugaz ile bunlara cevap yazan şairler, manzume-leriyle birlikte değerlendirilmiştir.

“THE ‘LUGAZS’OF SULTAN MURAD III AND ANSWERS TO THESE ‘LUGAZS’"

Many of the works of classical Turkish literature tend to conceal, hide, imply, or sense the meaning. This situation is like the first priority of the poet. Otherwise, maz-mun cannot gain meaning in the poetry with literary arts. This situation, which has embraced the essence of classical Turkish poetry, has also created material for the li-terary plays of poets;many types of poems have emerged from “lugazs” and muam-mas to muvaşşah (acrostic) poems, from müdevver poems to muvassal verses or co-uplets. In the Ottoman Empire, the affiliation of sultans and rulers with poets who wrote both religious and non-religiouspoems continued to exist from the foundation of the empire to its collapse. This affinity has been manifested by the reciprocal arran-gement or prediction of a poem sometimes written in the assemblies of poems organi-zed by the sultan or state administrators, or by annotation in the poems of the state administrators. The six “lugazs”, one of which was written in the form of a prose, identified as belonging to Sultan Murad III, and the answers written to them are another indication of this affiliation. SultanMurad III’s reward for the answers writ-ten to these “lugazs” also liberated the tradition of telling “lugazs” in Turkish litera-ture from being only among the friends, and elevated it to the palace neighborhood; from the ward to the shaykh al-Islam, there have been regulators of “lugazs” and mu‘ammâ. In this article, first of all, the features of the “lugazs” that we have seen in Turkish literature since the 16th century are listed with the support of new examples, and then a list of some poets who are interested in this genre in Turkish literature is given. Finally, as a result of our analysis on poetry magazines, one of the six “lugazs” of Sultan Murad III and the poets who answered them were evaluated together with their verses.

PDF

___

AÇIKGÖZ, Namık, (e-kitap), Riyâzü’ş-Şuara (Tezkiretü’ş-Şuarâ) / Riyâzî Muhammed Efendi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2017. (https://ekitap. ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0)
AHTERÎ (Muslihuddin Mustafa bin Şemseddin el-Karahisarî), Ahterî-i Kebîr, Sahâfiyye-i ‘Osmâniye Şirketi Matbaası, Dersaadet, H. 1310/1892-3.
AKSOYAK, İ. Hakkı, (e-makale), “Cihâdî, Cihâdî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (Madde Yazım Tarihi: 21.01.2014, Erişim Tarihi: 03.9.2019) (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=1445)
AKSOYAK, İ. Hakkı, (e-makale), “Hulûsî, Hulûsî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (Madde Yazım Tarihi: 01.03.2015, Erişim Tarihi: 03.9.2019) (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=7403)
ALVAN, Türkân, “Devrinden Seyrine Sultan III. Murad’ın Kitâbü’l- Menâmât’taki Mektuplarına Dair Bazı Tespitler”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 3, Bahar 2014, s. 27-60.
ANBAR, Elif Nur, Milli Kütüphane 06 Hk 3655 Numaralı Mecmuanın (6-55) Çeviriyazımı ve İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi SBE. Türk Dili ve Edebiyatı ABD. Eski Türk Edebiyatı BD., Ankara 2016.
ATAULLÂH ibn Yaḥyā Nev‘īzāde ʿAṭāʾī, Ḥadāʾiḳü’l-Haḳāʾiḳ fī Tekmileti’şŞeḳā ʾiḳ: Zeyl-i Şeḳāʾiḳ, İstanbul, H. Gurre-i Zilhicce 1268/15 Eylül 1852, Cilt: 1, s. 383.
AYAN, Gönül, Tebrizli Ahmedî, Esrâr-nâme (İnceleme-Metin), AKM Yay., Ankara 1996.
AYAR, Nurgül, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum 567’deki Lügaz Mecmuası (vr. 245-280 Metin-İnceleme), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ens., Türk Dili ve Edebiyatı ABD., Eski Türk Edebiyatı BD., İstanbul 2011.
AYÇİÇEĞİ, Bünyamin, “Ahmedî Divan’ında Harf ve Kelime Oyunları”, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Ahmedî Sempozyumu (2 Mayıs 2018 Sivas) Bildirileri Kitabı, (Editör: Alim Yıldız), Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası, Sivas 2018, s. 163-172.
BALTACI, Cahit, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri / Teşkilat - Tarih, İrfan Mat., İstanbul 1976.
BEYAZIT, Yasemin, “Osmanlı Klasik Döneminde ‘Merkezî’ Uygulama ve İlmiyye Bürokrasisi’nde Bu Açıdan Karşılaşılan Sorunlar”, Perspectives on Ottoman Studies / Papers from the 18th Symposium of teh İnternational Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO 18), (Editörler: Ekrem Causevic, Menad Moacanin, Vjeran Kursar), Lıt Verlag Dr. W. Hopf, Berlin 2010, s. 413-423.
BULUT, Gülperi, Konya Yazma Eserler Kütüphanesi 8358 Numaralı Şiir Mecmuasının Tanıtımı ve Transkripsiyonu (1-183. Sayfalar), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE. Türk Dili ve Edebiyatı ABD., Afyonkarahisar 2019.
BURSALI Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, Cilt: 2, Matbaa-i ‘Âmire, İstanbul, H. 1333/1915.
BURSALI, Meryem Babacan, “Berlin Devlet Kütüphanesinde Bulunan Bir Mecmûa ve Müellifi Bilinmeyen Bir Eser: Esrâr-nâme”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD), Cilt: 1, Sayı: 2, Aralık 2017, s. 1-34.
CANPOLAT, Mustafa, “Divan Yazınına Yansıyan Bir Niyet Tutma Oyunu”, TDAY Belleten 1977, Cilt: 25, Sayı: 1977, TDK Yay., Ankara 1978, s. 311-331.
CEYHAN, Âdem, “Harîmî’nin Hz. Ali’den Kırk Vecize Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: (Güz) 2003 Cilt: 1 Sayı: 2, Manisa 2003, s. 45-58.
CEYHAN, Âdem (e-makale), “Alî Dede, Bosnevî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (Madde Yazım Tarihi: 09.09.2013, Erişim Tarihi: 03.9.2019) (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=474).
ÇAKIROĞLU, Nevin, Süleymaniye Kütüphanesi Bağdatlı Vehbî 1542’de Kayıtlı Muammâ-Lugaz Mecmuası (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ens. Türk Dili ve Edebiyatı ABD. Eski Türk Edebiyatı BD., İstanbul 2014.
ÇAVUŞOĞLU, Ali, “Türk-İslam Kültüründe İrşad ve ve İrşad-nâme”, Türk Dili ve Edebiyat Makaleleri, Sayı: 2, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Sivas 2002.
ÇEÇEN, Halil, Fıtnat Hanım / Hayatı, Sanatı ve Divanı (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi SBE. Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi ABD., Malatya 1996.
ÇELEBİOĞLU, Amil - Öksüz, Yusuf Ziya, Türk Bilmeceler Hazinesi, Ülker Yayınevi, İstanbul 1979.
DAĞLAR, Abdülkadir, “Şemseddîn-i Sivâsî’nin Şerhleri”, Şemseddin Sivasî Sempozyumu Bildirileri, (Haz. Ahmet Dağüstü), Sivas Belediyesi (Yayınları), Sivas 2015, s. 201-220.
DAĞLAR, Abdülkadir, “Şerhin Şiir Hâli: Sultan Murâdî Dîvânı’nda Şerh Nazariyâtı”, HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, Yıl: 4, Aralık 2018, s. 504-527.
DAĞLAR, Abdülkadir, Mir’âtü’l-Gaybi’l-Hâkânî / Sultân 3. Murâd’ın Gazellerine Şerhler, DBY Yay., İstanbul, Ekim 2019.
DOĞAN, Hasan, “Budinli Cihâdî ve Teşrîh-i Tıbâ‘ İsimli Türkçe-Arapça Manzum Sözlüğü”, LİTTERA TURCA Journal of Turkish Language and Literature, Volume: 2, Issue: 4, Autumn 2016, s. 16-32.
DONUK, Suat, Nev‘î-zâde Atâyî – Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmîleti’ş-Şakâ’ik (İnceleme- Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi SBE. Türk Dili ve Edebiyatı ABD. Eski Türk Edebiyatı Programı, Manisa 2015.
DURMUŞ, İsmail, “Lugaz”, TDVİA, Cilt: 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2003, s. 221-222.
DÜZGÜN, Dilaver (e-makale), “Âşık Karşılaşmalarının Muhtevası”, Erzurum Gazetesi, 28 Nisan 2010.
(https://erzurum.ktb.gov.tr/Eklenti/52687,dilaver-duzgun-asikkarsilasmalarinin- muhtevasipdf.pdf?0)
EKİNCİ, Ramazan (e-makale), “Abdülkerim bin Mehmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (Madde Yazım Tarihi: 21.01.2014, Erişim Tar.: 21.9.2019) (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=48)
EKİNCİ, Ramazan, “Memi Cân-ı Saruhânî ve Dîvânçesi”, Sûfî Araştırmaları Dergisi, Sayı: 15, Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği Yay., Manisa 2017, s. 65-118.
ELÇİN, Şükrü, “Âşık Osman, Hayatı ve Şiirleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: XXIV-XXV, İstanbul 1986, s. 65-108.
ELMALI, Hüseyin, “İbnu’n-Nahvi, el-Kasidetu’l-Münferice’si ve Tercümesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 16, İzmir 2002, s. 37-56.
ERGUN, Sadeddin Nüzhet, Türk Şairleri, Cilt: IV, (İstanbul 1936-1945), s. 1080-1081.
EVLİYÂ ÇELEBİ b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi V. Kitap (Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 307 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini, (Hazırlayanlar: Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahramanİbrahim Sezgin), Yapı Kredi Yay., İstanbul 2001.
FELEK, Özgen, Kitâbü’l-Menâmât: Sultan III. Murad’ın Rüya Mektupları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
GÖLPINARLI, Abdülbâkî, Melâmilik ve Melâmiler, İstanbul Devlet Matbaası, İstanbul 1931.
GÖNENÇ, Cevriye Sezen, Âşık Tarzı Türk Şiirinde Muamma ve Lugaz, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi SBE., Türk Dili ve Edebiyatı ABD., İstanbul 2011.
GÜLER, Mehmet, “Hâfız Osman Efendi’nin Ferâiz Lügazları”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 39, Sayı: 1, Haziran 2015, s. 181-226.
GÜLHAN, Abdülkerim, “Şeyh Ahmed ve Manzum Sözlüğü Nazmü’l-Le’âl”, ZfWT Zeitschrift für die Welt der Türken, Vol. 2, No: 2, 2010, s. 201-226.
HATUNOĞLU, Ömer, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum 567’deki Lugaz Mecmuası (vr. 334b-383b) (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ens., Türk Dili ve Edebiyatı ABD., Eski Türk Edebiyatı BD., İstanbul 2013.
HÜSEYİN REMZÎ, Lugat-ı Remzî, Cilt: II, Matba‘a-i Hüseyin Remzî, İstanbul, H. 1305/1887-8, s. 277.
İPEKTEN, Haluk - İsen, Mustafa - Toparlı, Recep - Okçu, Naci - Karabey, Turgut, Tezkirelere Göre Dîvan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
İSEN, Mustafa (e-kitap), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2017. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55739,kunhulahbarin- tezkire-kismpdf.pdf?0)
KARAGÖZLÜ, Volkan (e-makale), “Vusûlî, Mehmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (Madde Yazım Tarihi: 06.11.2013, Erişim Tarihi: 22.7.2019) (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=897)
KARAGÖZLÜ, Volkan (e-makale), “Na‘tî, Kâtib Mahmûd Efendi-zâde Ahmed Paşa”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (Madde Yazım Tarihi: 16.08.2014, Erişim Tarihi: 21.9.2019) (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=4021)
KARAMAN, Hayrettin – Özek, Ali – Dönmez, İbrahim Kâfi – Çağrıcı, Mustafa – Gümüş, Sadrettin – Turgut, Ali, Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, TDV Yay., Ankara 2008.
KAYABAŞI, Bekir, Kâf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş‘âr’ı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi SBE., Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi ABD., Malatya 1997.
KILIÇ, Atabey, Ahmed Neylî Divanı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi SBE. Türk Dili ve Edebiyatı ABD., İzmir 1994.
KILIÇ, Filiz (e-makale) “Vusûlî, Küçük Bâli Paşazâde”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (Madde Yazım Tarihi: 24.02.2014, Erişim Tarihi: 22.7.2019) (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=1756)
KILIÇ, Filiz (e-kitap) Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2018. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairussuarapdf. pdf?0)
KILIÇ, Mahmut Erol, “Manisalı Şeyh Memîcân-ı Sarûhânî (v. 1008/1600) ve Eserlerinde Mesnevî’den Tesirler”, I. Uluslararası Mesnevi ve Mevlevihaneler Sempozyumu, (19-21, Aralık 2001- Manisa Mevlevîhanesi), Celal Bayar Üniversitesi, Manisa 2002, s. 205-220.
KILIÇ, M. Tayyib, “Bir Fıkıh Edebiyatı Türü Olarak Elgâz-ı Fıkhiyye (Fıkıh Bilmeceleri)”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, Diyarbakır 2015, s. 35-98.
KIRKKILIÇ, Ahmet, Sultân Üçüncü Murâd (Murâdî) / Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divânının Tenkidli Metni, Cilt I-II, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Erzurum 1985.
KIRKKILIÇ, H. Ahmet, Murâdî Dîvânı (Sultan Üçüncü Murad), T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul 2012. (Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Fatih Koleksiyonu, No: 3874’teki Nüshanın Tıpkıbasımı).
KOÇOĞLU, Turgut, Şefîk-nâme, Şefîk-nâme Şerhi ve Edhem ü Hümâ Mecmuası (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi SBE., Türk Dili ve Edebiyatı ABD. Eski Türk Edebiyatı BD., Kayseri, Temmuz 2004.
KOÇU, R. Ekrem, “Âşık Şâir ve Pâdişâhlar”, Tercüman Gazetesi, 24 Kasım 1970, s. 5.
KURTOĞLU, Orhan (e-kitap), Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2017. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0)
KÜTÜKOĞLU, Bekir, “Murad III”, TDVİA, Cilt: 31, İstanbul 2006, s. 172-176.
OKUR, Hüseyin, “Fıkıhta Bir anlatım Yöntemi Olarak Lugaz”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 42, Şubat 2016, s. 1904-1914. (Issn: 1307-9581)
ONAY, Ahmet Talât, Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev‘i, (Haz. Cemal Kurnaz) Akçağ Yay., Ankara 1996.
ÖZTOPRAK, Nihat, “Himmetzâde Abdî’nin Dîvân-ı Lugazı”, Essays İn Memory of Hazel E. Heughan, (Edi.: İsmail E. Erünsal-Chistopher Ferrard Hamza Kandur-A. Oğuz İcimsoy-Niyazi Çiçek), Hazel E. Heughan Educational Trust, Edinburg 2007, s. 145-179.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: II, MEB Yay., İstanbul 1952.
PAKSOY, Kezban, “Şerhu Gazeliyyâtu’s-Sultân Murâdu’s-Sâlis”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Vol. 2/3, 2007, s. 444-448.
SARAÇ, M. A. Yekta, “Muamma / Türk Edebiyatı”, TDVİA, Cilt: 30, İstanbul 2005, s. 323.
SOLMAZ, Süleyman (e-kitap), Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâ’sı (İnceleme-Metin), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2018. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-isuarapdf. pdf?0).
SUNGURHAN, Aysun (e-kitap), Kınalızâde Hasan Çelebi / Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2017. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasancelebipdf. pdf?0)
SUNGURHAN, Aysun (e-kitap), Beyânî / Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2017. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55835,beyanitezkiresipdf. pdf?0).
SÜER, Fatih Ramazan, Şemseddin Sivasî Külliyatı -14-: Şerh-i Gazeliyâti’s-Sultân Muradu’s-Sâlis, Sivas Belediyesi (Yayınları), İstanbul, Eylül 2017.
SÜER, Fatih Ramazan, “Mısır Millî Kütüphanesinde (Dârü’l-Kütübi’l-Kavmiye) Bulunan Edebiyat İle İlgili Türkçe El Yazmaları”, TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 13, Eylül 2017, s. 590-698.
ŞAHİN, Nurdan, III. Murad’ın Şiirlerine Yazılan Şerhler Mecmuası: Şürûhu’l- Füyûzât (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı ABD., İstanbul 2019.
ŞENÖDEYİCİ, Özer, Osmanlının Görsel Şiirleri, Kesit Yay., İstanbul, Kasım 2012. TARLAN, Ali Nihad, Ahmed Paşa Divanı, MEB, İstanbul 1966.
TAŞ, Hakan (e-kitap), Vusûlî (ö. 1000/1592) / Dîvân (İnceleme-Metin-Çeviri- Açıklamalar-Dizin), (e-kitap), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müd. Yay., Ankara 2010. (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10660,vusuli-divanipdf.pdf?0)
TAYŞİ, Mehmet Serhan (e-makale), (2013). “Ali Dede, Bosnevî”, TDVİA., Cilt: 2, İstanbul, 1989, s. 386.
TAYYAR-ZÂDE ATÂ, Osmanlı Sarayı Tarihi Târîh-i Enderûn (IV), Haz. Mehmed Arslan, Kitabevi, İstanbul 2010, s. 119-120.
TAYYAR-ZÂDE Ataullah Ahmed Ata Bey, Târîh-i ‘Atâ, Cilt: 4, Basîret Gazetesi Sâhib-i İmtiyâzı Enderûn-ı Hümâyûndan Alî Efendi’nin Matbaası, İstanbul, H. 25 Rebîülâhir 1293/19 Mayıs 1876, s. 64-65.
TEK, Abdürrezzak, Melamet Risaleleri, Emin Yay., Bursa 2007.
TIRÂZÎ, Nasrullah Mübeşşir, Fihrisü'l-Mahtûtâti't-Türkiyyeti'l-Osmâniyye, el- Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-‘Âmme li’l-Kitâb, Cilt: IV, Kahire 1992.
TUMAN, Mehmet Nail, Tuhfe-i Nâilî, (Haz.: Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı), Bizim Büro Yay., Ankara 2001, s. 681/169.
USTA, İbrahim, “Arap Literatüründe ‘Lugaz/Elgaz’ Kültürü”, JASSS The Journal of Academic Social Science Studies / İnternational Journal of Social Science, Volume: 2, Issue: 1, Summer 2009, s. 89-99.
UYAR, Kamil Yaşar, Sultan III. Murad’ın Futûhât-ı Ramazân’ı ve Farsça Dîvânı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE. Edebiyat Fak. Fars Dili ve Edebiyatı ABD., İstanbul, 1995.
UZUN, Mustafa, “Lugaz (Türk Edebiyatı)”, TDVİA, Cilt: 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2003, s. 222-223.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, (1983). Osmanlı Tarihi, Cilt: III/1, TTK Basımevi, Ankara.
YANBAL, Semra, Şâkir Mehmed Efendi Divânı (Metin-İnceleme), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi SBE. Türk Dili ve Edebiyatı ABD. Eski Türk Edebiyatı BD., Sivas, Eylül 2009.
YAVUZ, Kemal, Mu‘înî’nin Mesnevî-i Murâdiyyesi / Mesnevî Tercüme ve Şerhi, II. Cilt (Metin), Selçuk Üniversitesi Mevlana Araştırma ve Uygulama Merkezi Yay., Konya, Aralık 2007.
YAZAR, Sadık, “İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’ndeki El Yazmalarının Katalogu”, Türkiyat Mecmuası, Cilt: 26/1, İstanbul 2016, s. 339-446. (ISSN: 0085-7432)
YAZICI, Mehmet Yunus, “III. Murad’ın Lugazına Hakîkî’nin Verdiği Cevaplar: Ma‘rifet-nâme”, Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 8, Güz 2017, s. 142-181 (ISSN: 2148-3507).
ZAVOTÇU, Gencay (e-kitap), Rızâ Tzkiresi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2017, s. 203 (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60735,rizatezkiresipdf. pdf?0)
ZÎVER PAŞA, Âsâr-ı Zîver Paşa / Dîvân ve Münşe’ât, Matbaa-i Vilâyet, Bursa H. 1313/1895-6.