PADİŞAH KIZLARININ KÜÇÜK YAŞLARDA YAPTIKLARI ŞEKLÎ EVLİLİKLER:III.AHMED’İN KIZI FATMA SULTAN ÖRNEĞİ

Osmanlı padişahlarının kızları, her dönem siyasi evliliklerin önemli birer parçası oldular. Siyasi çıkarların ağır bastığı durumlarda kızlar, bulûğa er-meleri beklenmeden, devrin önde gelen devlet adamlarıyla evlendirildiler. Örneklerine 17. ve 18. yüzyıllarda rastlanan bu modelde, gerçek manada birlikteliklere dönüşmeleri için sultanların akıl baliğ olmaları bekleneceğin-den, aslında izdivaçlar şeklîydi ve daha ziyade sembolik değeri haizdi. Araş-tırmalarda bu tarz evlilikler, sahip oldukları dönem siyasasını değiştirme potansiyelleriyle öne çıkarıldıklarından, mahiyet ve içeriklerine ilişkin çok az şey bilinmektedir. Bu makalede, Sultan III. Ahmed’in kızı Fatma Sul-tan’ın çocuk yaşta, (Şehid) Ali Paşa ile yaptığı izdivaç örneği üzerinden şeklî evlilik modelinin ana hatlarıyla ortaya çıkarılması hedeflenmektedir. Osmanlı hanedanının o dönem konutu olan Topkapı Sarayı’na ait günü-müze ulaşan kayıtlardan istifade edilerek çocuk sultanın düğünüyle birlikte başladığı yeni hayatın detayları gün yüzüne çıkarılacaktır. Bu süreçte, ha-yatı baştan aşağıya değişen bir diğer isim Ali Paşa’dır. Paşa bir yandan beş yaşındaki bir kız çocuğunun şeklen de olsa kocası olmakla çeşitli mesuliyet-ler yüklenecek, diğer yandan hanedan damadı olmanın ayrıcalığıyla kariyer basamaklarını hızlı bir şekilde tırmanacaktır.

“THE SYMBOLIC ROYAL MARRIAGES OF VERY YOUNG OTTOMAN PRINCESSES:THE CASE OF FATMA SULTAN,DAUGHTER OF AHMED III"

The daughters of Ottoman sultans always became vital parts of political mar-riages in each era. When political interests predominated, some very young princesses were married to the prominent statesmen of the period. This model of marriage, of which examples were found in the 17th and 18th centuries, was quite ostensible. Child-marriages could not be consummated until the prin-cesses reached puberty, but these marriages were given importance in terms of their potential to shape politics of that period. On the other hand, there is almost no information concerning the nature and details of this ostensible marriage took place between such a child princess and a vizier. In this article, by using the case-study format, a contribution will be made to the literature through out-lining the ostensible marriage took place between Fatma Sultan and Sehid Ali Pasha. By using extant records of Topkapı Palace, the residence of the Ottoman Dynasty at that time, the details of child-princess’ new life starting with her wedding will be revealed. Ali Pasha was another figure whose life changed en-tirely. The Pasha, on the one hand will have some responsibilities stemming from being thehusband of a five-year-old girl, though it is a symbolic marriage, on the other hand he will advance in his political career rapidly thanks to his marriage into the royal family.

PDF

___

A. A r ş i v B e l g e l e r i
a)
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA).d, 15; 20; 19/2; 32; 51; 1996/1; 2060; 2352/303/339/341/342/408/624/627/817;2353/19/44/47/55/67/7 3/83/279/282/333/339/350/408/409; 2354/13/16/21; 2358/1/6/45/51/62; 2359/7; 2360/7; 2362/11; 2363/2/7/9/10; 2364/6; 2365/3; 2366/7; 2367/7; 2369/7; 2370/3; 2371/5/7; 2372/7; 2373/7/10; 9670/43; 10590.
TSMA. E. 406/8; 523/2; 802/10.
b)
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA):
Bab-ı Asafî Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM). d, nr. 116.
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO). Sadaret Deft., nr. 346.
Bab-ı Defterî Başmuhasebe Kalemi (D.BŞM).d, nr. 1141; 1444; 1610/40.
Kamil Kepeci (KK). d, nr. 7430.
Maliyeden Müdevver (MAD). d, nr. 948; 1667; 2483; 3453
Bab-ı Asafî Amedi Kalemi (A.AMD), 03/05.
Ali Emiri Sultan III. Ahmed (AE.SAMD. III), 18/1721; 43/4304; 63/6236; 109/10711; 148/14576; 163/15926; 182/17737; 214/20697; 219/21168; 222/21407; 223/21492; 228/21900; 228/21903; 228/21904; 229/21995; 229/22017; 229/22045.
Cevdet Dahiliye (C.DH), 271/13515.
Cevdet Saray (C.SM), 26/1304; 92/4615; 135/6772.
Hatt-ı Hümayun (HAT), 1447/41.
İbnül Emin Ensab (İE.ENB), 6/691.
İbnül Emin Muhallefat (İE.MHF), 1/105.
c)
National Archives (NA) State Papers (SP) 97/ 24 Part 1.
B .K a y n a k E s e r l e r
Ahmet Refik, Fatma Sultan, yay. haz. Esra Keskinkılıç, Rıfat Günalan, İstanbul: L&M Yayınları, 2004.
AKTEPE, Münir, “Çorlulu Ali Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c. VIII, 1993, s. 370-371.
AKTEPE, Münir, “Damad İbrahim Paşa, Nevşehirli”, DİA, c. VIII, 1993, s. 441- 443.
AKTEPE, Münir, Patrona İsyanı (1730), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1958.
AKYILDIZ, Ali, Haremin Padişahı Valide Sultan, İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
AKYILDIZ, Ali, Mümin ve Müsrif Bir Padişah Kızı Refia Sultan, İstanbul: Kapı Yayınları, 2015.
ALDERSON, A.D., Osmanlı Hanedanının Yapısı, çev. Şefaettin Severcan, İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
ALİKILIÇ, Dündar, İmparatorluk Seremonisi: Osmanlı’da Devlet Protokolü ve Törenler, İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları, 2004.
Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), haz. Abdülkadir Özcan, Ankara: TTK, 2000.
ARSLAN, Mehmet, “II. Mustafa’nın Kızları Ayşe Sultan ve Emine Sultan’ın Düğünleri Üzerine Bir Belge”, Osmanlı Makaleleri (Edebiyat-Tarih-Kültür), İstanbul: Kitapevi Yayınları, 2000, s. 553-565.
ARSLAN, Mehmet, “III. Ahmed’in Kızı Fatma Sultan’ın Düğünü Üzerine Önemli Bir Belge”, Yedi İklim, İstanbul, 1993, c. IV, sayı 43, s. 66-74.
ARSLAN, Mehmet, “Osmanlı Döneminde Padişah Çocuklarının Doğumları Münasebetiyle Yapılan Şenlikler ve Vilâdetnâme-i Hadîce Sultân”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1997, sayı 4, s. 21-56.
ARTAN, Tülay, “Alay Köşkü Yakınlarında Bâbıâlî’nin Oluşumu ve Süleymaniye’de Bir Sadrazam Sarayı”, Bir Alleme-i Cihan Stefan Yerasimos (1942-2005), ed. Çağatay Anadol, Edhem Eldem ve Aksel Tibet, İstanbul: Kitapevi, 2012, s. 73-140.
ARTAN, Tülay, “Royal Weddings and the Grand Vezirate: Institutional and Symbolic Change in the Early Eighteenth Century”, Royal Courts in Dynastic States and Empires. A Global Perspective, eds. Tülay Artan, Jeroen Duindam and Metin Kunt, Leiden: Brill, 2011, s. 339-399.
ATALAR, Münir, Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
AYNUR, Hatice & Karateke, Hakan, III. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri: 1703- 1730, İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay., 1995.
BUZPINAR, Tufan, “Surre”, DİA, c. XXXVII, 2009, s. 567-569.
ÇAYKENT, Özlem & Kaya, Sinan, “Ali Akyıldız ile “Padişah-ı Mecâzi” Kadınlar, Harem ve Tarih Üzerine” (söyleşi), Toplumsal Tarih, Mart 2018, sayı 291, s. 62-70.
Çeçen, Kazım. “Maksem”, DİA, c. XXVII, 2003, s. 452-453.
DAVİS, Fanny, Osmanlı Hanımı-1718’den 1918’e Bir Toplumsal Tarih, çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul: YKY, 2006.
DE LA MOTRAYE, Aubry, A. De La Motraye’s Travels Through Europe, Asia, and into Parts of Africa with Proper Cutts and Maps Containing A Great Variety of Geographical, Topographical, and Political Observation, Volume I, London, Printed for the Author, 1723.
DIKMEN, Hamid, “Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı ABD Doktora Tezi, 1999, c. II.
DİNGEÇ, Emine, “Osmanlı Padişahlarının Yazlık Saray Kültürü: Göç-i Hümâyun (18. yüzyıl)”, XVI. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, IV. cilt I. Kısım, Ankara, 2015, s. 229-252.
ERÜNSAL, İsmail, “Şehid Ali Paşa Kütüphanesi”, DİA, c. XXXVIII, 2010, s. 435-436.
ERÜNSAL, İsmail, “Şehid Ali Paşa’nın İstanbul’da Kurduğu Kütüphane ve Müsadere Edilen Kitapları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Dergisi I, 1987, s. 79-90.
ERÜNSAL, İsmail, Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik, 2. Baskı, İstanbul: Timaş Yay., 2015.
EYİCE, Semavi, “İstanbul’un Kaybolan Eski Eserlerinden: Fatma Sultan Camii ve Gümüşhaneli Dergahı”, İstanbul Üniversitesi İktisat Mecmuası, İstanbul, 1987, c. 43, s. 475-511.
Hadîkatü’l-Vüzerâ ve Zeylleri Osmanlı Sadrazamları, haz. Mehmet Arslan, İstanbul: Kitapevi, 2013.
HALSBAND (ed.), The Complete Letters of Lady Mary Wortley Montagu, Oxford: Oxford University Press, vol. I, 1956.
HAMMER-PURGSTALL, Joseph de, Historie de l’Empire otoman depuis son origine jusqu’à nos pours, Paris, vol. XIV, 1835-1843.
HASKAN, Mehmet Mermi, Eyüpsultan Tarihi, İstanbul: Eyüp Belediyesi, 1996.
İstanbul’da Fransız Elçiliği, Marki de Bonnac’ın Tarihi Hatırat ve Belgeleri, çev. Ali Şevket Bizer, yay. haz. Mustafa Daş, Ankara: TTK, 2017.
KUMBAR, Özlem, “Lale Devri’nin Lalesi: Çiçek Üzerinden Bir Dönem Sorgulaması”, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, SBE Yeniçağ Tarihi Bilimdalı Yüksek Lisans Tezi, 2016.
KURAT, Akdes Nimet, The Despatches of Sir Robert Sutton, Ambassador in Constantinople (1710-1714), London: Office of Royal History Society, 1953.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, yay. haz. Nuri Akbayar, eski yazıdan aktaran Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996, c. I.
MİKES, Kelemen, Türkiye Mektupları, terc. Sadrettin Karatay, Ankara: TTK, 2014.
Nusretnâme: İnceleme Metin (1106-1133/1695-1721)/Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, haz. Mehmet Topal, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Şehid Ali Paşa”, DİA, c. XXXVIII, 2010, s. 433-434. Peçevî İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi II, haz. Bekir Sıtkı Baykal, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 100 Temel Eser, 1982.
PEİRCE, Leslie, Harem-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar, çev. Ayşe Berktay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
RİCAUT, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nun Hâlihazırının Tarihi (XVII. Yüzyıl), terc. Halil İnalcık-Nihan Özyıldırım; çeviri yazı Ali Emre Özyıldırım; giriş Bülent Arı, Ankara: TTK, 2012.
SAKAOĞLU, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları, İstanbul: Alfa, 2015.
Subhî Tarihi, Sâmî ve Şâkir Tarihleriyle Birlikte (İnceleme ve Karşılaştırmalı Metin), haz. Mesut Aydıner, İstanbul: Kitabevi, 2007.
Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi, Mür’i’t-Tevârih I, haz. Münir Aktepe, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1976.
Târîh-i Râşid ve Zeyli, haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul: Klasik Yayınları, 2013, c. II.
ULUÇAY, Çağatay, “Beş Yaşında İken Nikâhlanan ve Beşikte Nişânlanan Sultanlar”, Yeni Tarih Dergisi I, 1957, s. 103-107.
ULUÇAY, Çağatay, “Fatma ve Safiye Sultanların Düğünlerine Ait Bir Araştırma”, İstanbul Enstitüsü Mecmuası IV, İstanbul: Baha Matbaası, 1958, s. 135-165.
ULUÇAY, Çağatay, Harem II, 6. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2017.
ULUÇAY, Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, 4. Baskı, Ankara: TTK, 2001.
Uşşâkîzâde Târihi, haz. Raşit Gündoğdu, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2005, c. II.
UZUNÇARŞILI, İ. H, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, 3. Baskı, Ankara: TTK, 1998.
UZUNÇARŞILI, İ. H, Osmanlı Tarihi, c. IV/I, Ankara: TTK, 2007.
UZUNÇARŞILI, İ. H, Osmanlı Tarihi, c. IV/II, 6. Baskı, Ankara: TTK, 2011.