AHKÂM DEFTERLERİNE GÖRE 18. YÜZYIL ORTALARINDA URFA/RUHA'DA YÜKSELEN YEREL GÜÇLER VE BUNLARIN DEVLET VE ÇEVRELERİYLE İLİŞKİLERİ

18. yüzyıl, Osmanlı Devleti yönetiminin yerel güçler lehine güç kaybettiği bir dönem olarak değerlendirilmektedir. Osmanlı toprak sistemi ve buna bağlı vergi sisteminin bu dönemde asli fonksiyonunu yitirdiği, kadimden gelen uygulamaların terk edilerek mali ihtiyaçların şekillendirdiği iş göremez köhne bir yapıya döndüğü sıklıkla tekrar edilen hususlardandır. Bu meyanda, devletin kontrol ve otorite boşluğunun yerel güçlerce doldurulduğu düşünülmektedir. Urfa/Ruha gibi aşiret ilişkilerinin güçlü olduğu idare sahalarında ayan ve eşraf yanında, aşiretli aileler de devlet kademesinde askeri unvanlar elde etmişlerdir. Bu sıfatlar, dergah-ı mualla kapıcılığı, alaybeyi, bölükbaşı gibi askeri rütbeler, çoğunlukla voyvoda gibi mali ve idari unvanlar, sipahi ve zaim gibi payelerdir. Zaman zaman aşiretli ailelerin ve aşiret mensuplarının meskun oldukları mahallerde karye ve nahiye ahalileriyle, bazen ise diğer ayan ve eşrafın oluşturduğu yerel askeri bürokrasiyle çatıştığı kaynaklardan takip edilebilmektedir. Bu haliyle Millizadeler, Fettahzadeler gibi yerel eşraf güçlerinin yanında Millî, Kîkî, Cihanbeyli (Canbegli), Karakeçi, Kırvarlı, Zırkî, Mirdasî, Berazî-Çûbî, Halallu, Gergerî, Badıllı, Pirlî, Şeyhan Abbas aşiretleri ve Bucak nahiyesi mensuplarının kendi aralarındaki çatışmalarına veya devlet önündeki durumlarına dikkat çekilecektir. Çalışma, 1 ve 2 numaralı Diyarbekir Ahkâm Defteri’nden elde edilen 1742-1763 yıllarına tarihlenen bazı belgelere dayanmaktadır. Çalışma, coğrafi olarak Ruha, Siverek, Nizip, Harput, Suruç, Rakka ve Amid idari sahalarını kapsamaktadır.

Emerging Local Powers In The Mid-18th Century In Ruha/Urfa And Its Environs and Their Relations With The State And Their Neighbours As Per Ottoman Verdict Registers

18th century is evaluated as a period when Ottoman Empire’s administration lost its power on behalf of the local powers. It is one of the repeated points that Ottoman ground system and so the tax system lost their main function in the period, and they turned into a non-functional fusty structure that the financial needs were formed as the ancient implementations were given up. Moreover, it is thought that the state’s control and authority gaps were filled with the local powers. The families with a tribe obtained the military positions in the state as well as the landed proprietor and gentries in the administrative areas where the tribal relations such as Urfa/Ruha were strong. These positions are the military ranks such as being big gate keeper, the commandant of timariots, the commandant in the guild of janissaries, mostly financial and administrative positions such as voivodina, degrees such as the cavalryman and feofee. It can be seen from the sources that the town and district people had conflict with the local military bureaucracy which included the other landed proprietor and gentries in the quarters that the families with a tribe and the members of an tribe dwelled on. So it will be pointed on the conflicts between the tribes such as Milli, Kiki, Cihanbeyli, Karakeçi, Kırvarlı, Zırki, Mirdasi, Berazi-Cubi, Halallu, Gergeri, Badıllı, Pirli, Şeyhan Abbas with the local gentry power such as Millizades and Fettahzades and the members of district, Bucak or on their situations in front of the state. The study is based on some of the documents which were obtained from The Verdict Register with 1 and 2 numbers in Diyarbekir and which were dated to the years of 1742-1763. The study includes the administrative areas geographically in Ruha, Siverek, Nizip, Harput, Suruç, Rakka and Amid.

PDF

___

DŞS (Diyarbekir Şer'iyye Sicili) 313 Numaralı Defter
DAD (Diyarbekir Ahkam Defteri) 1 ve 2 Numaralı Defterler
Akman, Ekrem, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Siverek (Şehir, Mekan ve İnsan), (Mardin Artuklu Üniversitesi SBE), (basılmamış doktora tezi), Mardin 2017.
Bardakoğlu, Ali, Eşkıya, TDVİA, C. 11, İstanbul 2006.
Barkey, Karen, Eşkıyalar ve Devlet, Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, TVYY, İstanbul 1999.
Başarır, Özlem, “18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Mali Uygulamaları çerçevesinde Konargöçer Topluluklar”, AÜDTFC Dergisi, 54, 2 (2014), ss. 251-284.
Başarır, Özlem, “Diyarbekir Voyvodalığı Aklâmı Malikanecileri Örneğinde XVIII. Yüzyılda Yatırımcıların Kimlikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2011 Güz (15), ss. 39-61.
Çizakça, Murat, "Osmanlı Devleti ve Ekonomik Hayat", Cambridge Türkiye Tarihi 1453-1603, editör: Suraiya Faroqhi-Kate Fleet, Çev.: Bülent Üçpunar, C. 2, Kitap Yayınevi, İstanbul 2016.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1999.
Ekinci, Mehmet Rezan, Osmanlı Devleti Döneminde Milli Aşireti, XVIII. XIX. YY., (Fırat Üniversitesi SBE), (Basılmamış Doktora Tezi), Elazığ 2017.
Genç, Mehmet, “Osmanlı Maliyesinde Malikane Sistemi”, Devlet ve Ekonomi İçinde, İstanbul 2000.
Genç, Mehmet, "Esham", TDV İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 2006.
Gündüz, Tufan, Anadolu'da Türkmen Aşiretleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
Gümüş, Ercan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Amid Kazası, (Gazi Üniversitesi SBE), (basılmamış doktora tezi), Ankara 2014.
Gümüş, Ercan, “17. Yüzyılda Aşiret Geleneklerinin Şer’i Hukuktaki Yerine Dair Diyarbekir Mahkemesi’nden Bir Örnek: Kan Davalarında Sulh Amacıyla Kız Verme Âdeti ve Aşiretli Toplumlar Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Turkish Studies, 13-1, Ankara Winter 2018.
Gökalp, Ziya, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, sad.: Yalçın Toker, Toker Yayınları, İstanbul 2007.
Hobsbawn, Eric J., Eşkıyalar, Çeviren: Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, İstanbul 2011.
Khoury, Dina Rizk, Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Taşra Toplumu: Musul 1540-1834, Çev.: Ülkün Tansel, TVYY, İstanbul 1999.
Kıran, Eyüp, Kürt Milan Aşiret Konfederasyonu, Elma Yayınları, İstanbul 2003.
Kılıç, Mustafa, "Osmanlı Tarih Araştırmalarında Mühimme Defterlerinin Yeri ve 107 Numaralı Mühimme Defteri", Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. VII/2, Aralık, Sivas 2003, s. 249-260.
Kunt, İbrahim Metin, Sancaktan Eyalete, 1550-1650 Yılları Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, (Boğaziçi Üniversitesi Temel Bilimler Bölümü), (Basılmamış Doçentlik Tezi), İstanbul 1975.
Koçi Bey, Koçi Bey Risalesi, Haz.: Zuhuri Danışman, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1985.
Nagata, Y., Tarihte Âyanlar, Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme, TTK, Ankara 1997.
İlhan, Mehdi, “1518 Tarihli Tapu Tahrir Defterlerine Göre Amid Sancağında Timar Dağılımı”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 12, İstanbul 1982.
İnalcık, Halil, “Osmanlı Toplum Yapısının Evrimi”, Çev.: Mehmet Özden- Fahri Unan, Türkiye Günlüğü, S. 11, Yaz-1990.
İnalcık, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, Eren Yayıncılık, İstanbul 2005.
Ocak, Esma, Bir Filozofun Özel Yaşamı Ziya Gökalp, Birharf yayınları, İstanbul 2006.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB, İstanbul 1971.
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2007.
Tekin, Zeki, “Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde Urfa’nın İdari Taksimatı”, Osmanlı Urfası, editör: Abdullah Ekinci, C.1, Edessa Yayınları, İstanbul 2018.
Yaycıoğlu, Ali, “Taşranın İmparatorluğu: Osmanlı Dünyasına Merkezden Bakmamak”, Değ.: F. Samime İnceoğlu, BSV Bülten, Sayı: 73, İstanbul 2010.
Yetkin, Sabri, Ege'de Eşkıyalar, TVYY, İstanbul 1997.
www.lugatim.com/s/dame, 21 Mart 2018 tarihinde ulaşıldı.
www.osmanlicasozluk.speakdictionary.com/Zide.html, 21 Mart 2018 tarihinde ulaşıldı.
www.bisav.org.tr/Bulten/39/771, 28.06.2018 tarihinde ulaşıldı.