KLÂSİK TÜRK EDEBİYATINDA FARSÇA-TÜRKÇE MANZUM SÖZLÜKLERİN KAVRAM ALANI VE YÖNTEM BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra Türk devletlerinde Arapça ve Farsçanın kullanımı yaygınlaşmış ve bu diller bilim ve sanat dili olarak kullanılmaya başlanmıştır. Sanat faaliyetlerinde, bilimde ve zaman zaman devlet kademelerinde etkin bir hâle gelen bu dillere verilen önemin artması Türk kültür hayatında Arapça ve Farsçanın öğrenilme zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Gerek Kur’an-ı Kerim’in gerek hadislerin gerekse İslam kültürünün daha iyi anlaşılabilmesi için çocuklara küçük yaşlardan itibaren Arapça ve Farsçanın öğretilmesi amacıyla hazırlanan manzum sözlüklerden, aruz kurallarının kazandırılması amacı ile de faydalanılmıştır. Arapça ve Farsçanın etkili biçimde öğretilmesi için hazırlanan manzum sözlükler zamanla başka yabancı dillerin öğretiminde de başvurulan yöntem olmuştur. Bu geleneğe uygun biçimde hazırlanan sözlüklerin sayısında zamanla artış yaşanmıştır. Özellikle 20. yüzyıla yaklaştıkça Batı dillerinin öğretimi konusunda da manzum sözlüklerden yararlanılmıştır. Tekrara dayalı ezber yönteminden faydalanılan ve temel söz varlığının öğretilmesi ile belli başlı dil bilgisi kurallarının öğretiminde başvurulan manzum sözlüklerin yabancı dil öğretiminde sıkça kullanılmış kaynaklar olması, onları araştırmaya değer kılmaktadır. Saussure’ün dil bilimi alanına kattığı bakış açısı ile dil bilimi çalışmaları yeni bir boyut kazanmış, dilin anlam boyutuna da eğilen çalışmalara ağırlık verilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda ortaya “kavram alanı” akımı çıkmış ve bu akımın ilkeleri, özellikle dil öğretimi alanında kullanılan ve dikkate alınan bir değer kazanmıştır. Çağdaş dil bilimi çalışmalarından çağlar önce kaleme alınmış olsalar da manzum sözlüklerde kavram alanının ilkelerine uygun bir anlayışın benimsendiği tespit edilmiştir. Asırlar önce yabancı dil öğretimi için hazırlanmış ve bir geleneğin ürünü olan manzum sözlükler ile çağdaş dil biliminin önemli kuramlarından olan “kavram alanı kuramı” ile örtüşen yanların bulunması dikkat çekici bir durumdur. Bu çalışmada manzum sözlüklerde başvurulan yöntem ve manzum sözlüklerde rastlanan kavram alanı unsurları incelenmiş, bunların dil olarak Türkçe öğretimine yönelik çalışmalara ne gibi katkılar sağlayacağı üzerinde durulmuştur. Çalışmada Farsça-Türkçe manzum sözlük olarak kaleme alınmış Tuhfe-i Mukaddimetü’l Lügat, Güher-rîz, Nazm-ı Bedî, Tuhfe-i Vehbi, Tuhfe-i Şâhidi ve Tuhfe-i Mukaddimetü’l Luga adlı sözlükler incelenmiştir.

The Evaluatıon Of The Persıan-Turkısh Verse Dıctıonarıes In Terms Of Consept Area And Method Context In Classıcal Turkısh Lıterature

After the acceptance of Islam by Turks, the use of Arabic and Persian in Turkish states has become widespread and these languages are used as science and art language. The increasing importance given to these languages, which have become effective in art activities, science and from time to time, has revealed the necessity of learning Arabic and Persian in Turkish cultural life. Verse dictionaries used for both the Holy Qur'an, the hadiths and the Islamic culture to be thoroughly understood were used to teach Arabic and Persian to children from an early age and to gain the rules of the aruz. The verse dictionaries prepared for the effective teaching of Arabic and Persian have also been used in the teaching of other foreign languages. The number of dictionaries prepared in accordance with this tradition has increased with time. Especially in the 20th century, verse dictionaries were used in the teaching of Western languages. The fact that the verse dictionaries used in teaching of basic vocabulary and teaching of basic grammar rules are frequently used resources in foreign language teaching makes them worthy of research. With the perspective that Saussure added to the field of linguistics, the studies of linguistics have gained a new dimension and the studies focusing on the meaning dimension of language have been given importance and emphasis was given to studies on the meaning dimension of language. As a result of these studies, “concept area” trend has emerged and the principles of this movement have gained a value which is used and taken into consideration especially in the field of language teaching. It has been determined that in modern verse dictionaries, according to the principles of the concept area, a concept has been adopted in contemporary language studies. It is noteworthy that the verse dictionaries, which were prepared for the teaching of foreign languages many years ago and which are the products of a tradition are the ones that coincide with “concept area theory” which is one of the important theories of contemporary linguistics. In this study, the concept area elements in the verse dictionaries and the method used in the verse dictionaries and how they will contribute to the study of teaching Turkish as a language have been emphasized.In this study, the dictionaries which were written as Persian- Turkish verse dictionaries called Tuhfe-i Mukaddimetü’l-Lügat, Güher-rîz, Nazm-ı Bedî, Tuhfe-i Vehbi, Tuhfe-i Sâhidi and Tuhfe-i Mukaddimetü’l-Luga which were examined.

PDF

___

AKSAN, Doğan (1989). Kavram Alanı-Kelime Ailesi İlişkileri Ve Türk Yazı Dilinin Eskiliği Üzerine, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, TDK Yay.: 338, Ankara: TTK Basımevi.
ÇELİK, Erol (2008). Mezîd-zâde Ayıntabî Nazmü’l-Ferâid Metin Sözlük İndeks Tıpkıbasım, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
ÇINAR, Bekir (2007). Miftâh-ı Lisân Manzum Türkçe Fransızca Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları.
DEVELLİOĞLU, Ferit (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
GIYNAŞ, Kamil Ali (2015). Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfetü’l-ihvân Ve Hediyyetü’s-sıbyân. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 8/ 41. S. 154-163.
GÖZİTOK, Mehmet Akif (2016). Manzum Sözlük Geleneğimizin Kayıp Halkası: Nazm-ı Bedî, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 55, s.27- 148.
GÜMÜŞ, Zehra. (2007). Klasik Türk Edebiyatı’nda Manzum Sözlük Şerhleri: Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4 Fall.
KAÇAR, Irmak (2017). Lütfullah Halîmî’nin Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Mukaddimetü’l Luga, Journal of Turkish Language and Literature, C.3, S.2, s.131-146.
KAPLAN, Yunus (2017). Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfe-i Mukaddimetü’l-Lügat, Studies Of The Ottoman Domain, C.7, S.12, s.213-236.
KARÇIĞA, Servet (2015). Dil Eğitiminde ve Öğretiminde Kavram Alanı Sözlüklerinin Önemi, International Journal of Languages’ Education and Teaching, s.2514-2524.
KARÇIĞA, Servet (2016). Görsel Sözlükler ve Kelime Ağları, Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, C.1, S.1, s.10-19.
KILIÇ, Atabey (2007b). Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin), Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C.2, S.4, s.516-548.
KILIÇ, Atabey (2007a). Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbi (Metin), Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, C.2, S.2, s.410-475.
KILIÇ, Atabey, (2006). Klasik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2006/1, S.20, s.65-77.
ÖZ, Yusuf (2016). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK Yayınları.
ÖZ, Yusuf (1997). Tuhfe-i Vehbi Şerhleri. İlmi Araştırmalar. S.5, 219-232.
ÖZ, Yusuf (1999). Tuhfe-i Şâhidi Şerhleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
SAKALLI, Fatih. (2008). Türk Şiirinde Redif ve Batı Şiirinde Karşılığı. Gazi Türkiyat. S.147-168.
SELÇUK, Bahir, ALGÜL, Mesut (2015). Çocuklar İçin Yazılan Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Dürrî’nin Güher-Rîz’i, Journal of Turkish Language and Literature C.1, S.2, s.133-164.
Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yayınları.
YILMAZ, Engin (2017). Sözlük Bilimi Üzerine Araştırmalar. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.