HAKAS DESTAN DAİRESİNDEN BİR KADIN KAHRAMANI: HUBAN ARIĞ

Yaşamış oldukları geniş coğrafya üzerinde, gelecek nesillere çok sayıda sözlü anlatı ürünü, özellikle de destan bırakan Türklerin kadın kahraman bakımından en fazla örneğe sahip olan destanları, Hakas Türklerine aittir. Altın Arığ, Ay Huucın, Ah Çibek Arığ ve Huban Arığ gibi destanlar, savaşçı kadın kahramanların anlatıldığı Hakas destanlarından Türkiye Türkçesine aktarılan örnekler arasındadır. Bu destanlardan Huban Arığ, bir destan kahramanında bulunması gereken özelliklerin yanı sıra, erken dönem destan örneklerinde görüldüğü üzere, ana kahramanının bünyesinde ve destan genelinde mitolojik unsurların ağır bastığı bir destandır. Yapılan incelemeler sonucunda kahramanın olağanüstü doğumu, ad alması, fiziksel özellikleri, atı, savaş giyimi ve gereçleri, erginlenme sürecine girerek maceraya atılışı, ölümü gibi kahramanlık destanlarında genel itibarıyla mevcut olan basamakların, Huban Arığ destanında da mevcut olduğu söylenebilir. Makalede bilhassa dikkat çekilmek istenen özellikler ise mitolojik altyapısı sayesinde destanda yer alan ve anlatı geleneği içerisinde yüzyıllardır kendini korumayı başaran olağanüstü varlıklardan yardım alma, sihirli nesnelere sahip olma, yeraltına inme, şekil değiştirme, hava olaylarına müdahale etme, ölüyü diriltme ve hastayı sağaltma, sihir (büyü) yapma gibi özelliklerdir. Bu özelliklerin tamamı, ilk dönem şamanlarına ait özelliklerdir ve tam bir savaşçı, iyi bir lider ve dünya nizamını sağlama konusunda öncü destan kahramanı Huban Arığ, bu özellikleri bünyesinde barındırdığı için Sibirya sahası Türk destanlarının kahramanlarından en çok incelemeye değer bulunanlar arasında yer almaktadır. Makalede, özelde Huban Arığ destanının ana kahramanı üzerinden Hakas Türklerinin alp kız yiğitlik destanlarındaki kadın kahramanların özellikleri, genelde ise mitolojik unsurları ağır basan Sibirya sahası Türk kahramanlık destanlarında kahramanların özellikleri hakkında bilgiler verilmiştir. Kahramanın özelliklerinden söz edilirken Huban Arığ destanının nazım parçalarından da örnekler sunulmuştur.

A HEROINE FROM KHAKASSIAN EPIC CIRCLE: HUBAN ARIG

Khakass Turks, among other Turkic people, have the majority of the female heroine epics. Epics like Altın Arığ, Ay Huucın, Ah Çibek Arığ and Huban Arığ are among the examples of female heroine epics that are translated to Turkish dialect that is spoken in Turkey. Among these epics Huban Arığ, as seen in the early epic examples, has mythological elements which are dominant in both main character and in epic in general, besides the features that must be found in a epic hero. As a result of the research it can be said that,  steps that are found in all heroic epics such as the epic hero's extraordinary birth, name taking, physical properties, horses, war clothing and equipment, the process of maturity, entering into the adventure and death; are also present in the epic Huban Arığ. Specifically emphasized features in this article, owing to their mythological base, had their place in epics and narrative tradition that let them to survive for centuries, are as follows; getting help from extraordinary beings, having magical objects, going underground, shape changing, interfering atmospheric phenomena, resurrecting dead, healing the patient and casting spells. All of these features belong to early shamans. Having the superior characteristics such as being a true warrior, a great leader and a pioneer in providing the world order, Huban Arig is one of the heros in Turkic epic that is worth researching most. This article gives information in particular, about the characteristics of heroines in female warrior prowess epics of the Khakas Turks through the main character of the Huban Arığ epic; and in general, gives information about the characteristics of the heroes in Siberian field Turkic prowess epics in which predominates mythological elements. While explaining the characteristics of the heroine, examples from the verses of the Huban Arig epic are also presented.

___

  • Aça, Mehmet. (2000). “Türk Destancılık Geleneğine Bütüncül Yaklaşabilme ve Alp Kavramı Üzerine Bazı Yaklaşım Denemeleri”, Milli Folklor. 12 (48). s.5-17.
  • Campbell, Joseph. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı.
  • Davletov, Timur. (2006). Huban Arığ. Hakas Türklerinin Kadın Yiğitlik Destanı. Ankara: TÜRKSOY.
  • Davletov, Timur. (2015). Ah Çibek Arığ. Ankara: TÜRKSOY.
  • Eliade, Mircea. (2006). Şamanizm. (İ. Birkan, Çev.) Ankara: İmge.
  • Estés, Clarissa P. (2017). Kurtlarla Koşan Kadınlar. (H. Atalay, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
  • Kara Düzgün, Ülkü. (2012). “Türk Destanlarında Merkezi Kahraman Tipinin Tipolojisi”, Folklor / Edebiyat. 18 (69), s.9-46.
  • Kara, Mehmet. (2013). Hakas Destanı Altın Taycı. Ankara: Harf.
  • Özkan, Fatma. (1997). Altın Arığ Destanı. Ankara: Bilig.
  • Uluışık, Yaprak P. (2018). Sibirya Sahası Türk Destanlarında Yeraltı Dünyası. Ankara: Pegem Akademi.
  • Yılmaz, Mehmet. (2011). “Hakas Kadın Kahramanlık Destanlarından Huban Arığ’da Kadın Kahramanlar”, Journal of New World Sciences Academy (NWSA). 6 (2). s.234-250.