TATARLARDA MİLLÎ KİMLİK VE FOLKLOR

Çağdaş toplumların millî kimliklerinin belirginleştiği çağda millî kültürün özü olan folklor üzerine ilk derleme ve araştırma faaliyetlerinin de başladığı gözlenmektedir. Türk Dünyasında ve özel olarak da Tatarlarda modernizmin yeni usül eğitim ve öğretim ve süreli basın ve kitap basım imkânları ile kökleştiği XIX. yüzyıl aynı zamanda ilk folklor derlemelerinin ve incelemelerinin başladığı çağdır. Bu modernizm biçiminde ilk göze çarpan Müslüman reformculuğudur, modernist bir İslam arayışıdır. Tatar aydın zümresinden Galimcan Barudi, Musa Carullah Bigiyev, Abdürreşid İbrahim, Zakir Kâdirî gibi isimler güçlü ve modernleşmiş bir din arayışında olmuşlardır. Bunların hemen yanında İsmail Gaspıralı, Rızaeddin Fahreddin, Fatih Kerimi, Hadi Maksudi gibilerde ise eğitim reformculuğu belirgindir. Nihayet XIX. yüzyıl sonları ila XX. yüzyıl başlarındaki bu toplumsal ve kültürel gelişmeler sonucunda çağdaş Tatar millî kimliğinin meydana geldiği görülüyor.Tatar toplumu bu çağdaşlaşmanın paralelinde tabii olarak millî romantizmin sağlam kaynaklarını da bulmuş ve dolayısıyla halk kültürü, halk dili bu süreçte öne çıkmıştır. Toplumun öncüsü olan aydınların halk edebiyatını derlemesi, toplaması ve incelemeye başlaması, XIX. yüzyıl sonlarında, Tatarlarda tam bir aydınlanma hareketi olan marifetçilik devrinde çok ilerlemiştir: Burada Tatar folklor araştırmalarının kurucusu sayacağımız Abdül Kayyum el-Nâsırî (1825-1902) gibi dil ve folklor bilgini özel bir yer tutar. Çağdaş Tatar edebiyatının yıldızı olan Abdullah Tukay, bizzat Tatar folklor araştırmaları yapan, halk türkülerini toplayan bir şairdir. Şüreli, Su Anası, Kece bělen Sarık, Yana Kisěk Baş gibi doğrudan Tatar folkloruna dayanan bir estetik edebiyatın ilk örneklerini verdiği gibi, Halık Edebiyatı (1910) başlıklı bilimsel bir konferans da hazırlamış ve bunu kitap olarak yayımlamıştır. Türkolojinin Avrupa’da ve Rusya’da geliştiği çağda, XX. yüzyıl başlarında Macarların eski yurduna ilgi duyan araştırmacılardan Gyula Mezsaros, İdil-Ural saha araştırmalarında asistanı olan Huca Bedii de önde gelen Tatar folkloristlerinden biridir.

Anahtar Kelimeler:

Tatarlar, milli kimlik, folklor, Abdullah Tukay, Abdül Kayyum el-Nâsırî

NATIONAL IDENTITY AND FOLKLORE IN TATARS

It is observed that the first compilation and research activities on folklore, which is the essence of national culture in the age when the national identities of contemporary societies became clearer. The 19th century, rooted in the modern era of modern education and training in the Turkic World and especially Tatars, and the possibility of publishing periodical press and books, is also the beginning of the first collections of folklore and their studies. In this form of modernism, Muslim reformism is the first thing that has multiplied, a search for a modernist Islam. Among the Tatar intellectuals, names such as Galiman Barudi, Musa Carullah Bigiyev, Abdurreşid Ibrahim, Zakir Kâdirî were in search of a powerful and modernized religion. Right next to them are İsmail Gaspıralı, Rizaeddin Fahreddin, Fatih Kerimi and Hida Maksudi, educational reformism is evident. Finally, as a result of these social and cultural developments in the late 19th and early 20th centuries, the contemporary Tatar national identity is seen to have come to fruition.Tatar society naturally found solid sources of national romanticism parallel to this modernization, and therefore folk culture and folk language came forward in this process. The intellectuals who are the forerunners of the society proceeded to compile, to summarize and examine folk literature, much later in the 19th century, the era of Marifetçilik revelation Tatars: here we find the language and folklore knowledge like Abdul Qayyum al-Nashiri (1825-1902), the founder of Tatar folklore studies holds a special place. Abdullah Tukay, the star of contemporary Tatar literature, is a poet who personally studied Tatar folklore and collected folk songs. He published a scientific conference entitled Folk Literature (1910) and published it as a book, as he gave the first examples of an aesthetic literature directly based on Tatar folklore, such as Şüreli, Su Anası, Kece bělen Sarık, Yana Kisek Baş. Gyula Mezsaros, one of the researchers interested in Hungarians' old country in the early 20th century, and Huca Bedii, an assistant in the field studies of Idil-Ural, are among the leading Tatar folklorists.

Keywords:

Tatars, national identity, folklore, Abdullah Tukay, Abdül Kayyum el-Nâsıri,

PDF

___

ABDULLİN, Y. (1995). “Tanzimat ve İdil-Ural Tatarları Arasında Aydınlanma Hareketi”. (Akt: H. Develi), İlmî Araştırmalar, 1, 175-184.ABDULLİN, Y. (1999). “Ceditçělěk hem Hezěrgě Zaman”. Millet Yazmışı, Uylanuvlar. Kazan: Fen Neşriyatı, 43-51.ATNUR, G. (2011). “Ziya Gökalp ve Abdullah Tukay’ın Folklorla İlgili Çalışmaları”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi “Abdullah Tukay Özel Sayısı”, 32, 29-40.BAYRAM, B. (2011). “Folklor ve Edebiyat İlişkileri Bağlamında Abdullah Tukay’ın Şüreli ve Mihail Fedetov’un Arşuri Manzumeleri”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi “Abdullah Tukay Özel Sayısı”, 32, , 41-54.BEDİGIY, H. (1986). “İsěmde Kalgannar (Tukay Kazan’da)”. (Haz.: G. Halit), G. Tukay Turında Zamandaşları. İstelěkler, Mekaleler hem Edebiy Eserler Cıyıntıgı. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.BENZİNG, J. (1947). "The Forest-Demon”. A Tatar Poem of Gabdulla Tuqaj”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 12 (1), 73-85BEŞİROV, F. K. (2012). “Halık Edebiyatı”. Gabdulla Tukay Eserlerě, Süzlěk – Bělěşmelěk. (Haz.: Z. Remiev), Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, 447-448.CAMALİEVA, L. F. (2018), “Tatar hem Başkort Halık Cırlarında Janr hem Tema Urtaklıkları”. Traditsionnaya Kultura Naradov Povolj’ya. Materialı IV Vserossiyskoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii s Mejdunardonnım Uçastiem. Kazan: İhlas.ÇAĞATAY, S. (1952), “Abd-ül-Kayyum Nâsırî (15.II.1825 – 2.IX.1902)”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, X(3-4), 147-160.DEVLET, N. (1986). “Büyük Tatar Şairi Abdullah Tukay’ın Tatar Halk Edebiyatı Hakkındaki Görüşleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1986-1993, XXVI, 79-116.DEVLET, N. (1999). Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi. 2. Baskı, Ankara. TTK Yayınları.EREN, H. (1998). Türklük Bilimi Sözlüğü, I. Yabancı Türkologlar, Ankara: TDK Yayınları.GAYNULLİN, M. (1945). Kayum Nasıyriy (Tuvuvına 120 Yıl Tuluv Uñayı Bělen) Kazan: Tatgosizdat.İNALCIK, H. (2013). Osmanlı ve Modern Türkiye – Araştırmalar. İstanbul: Timaş Yayınları.KARİMULLİN, A. G. (1993). Tatarskiy Folklor. Annotirovannıy Ukazetel’ Literaturı (1612-1981) V. Dvux çastyax. Kazan: Akad. Nauk Tatarstan. LEMERCIER-QUELQUEJAY, Ch. (1984). Abdül Kayyum el-Nâsırî, 19 Yüzyılda Bir Tatar Islahatçı. (Çev.: Deniz Bozer), Ankara: ODTÜ Asya-Afrika Araştırmaları Grubu Yayınları.LEWIS, B. (1984). Modern Türkiye’nin Doğuşu. 2. Baskı, (Çev.: M. Kıratlı) Ankara: TTK Yayınları.MARDİN, Ş. (2017). “Türk Modernleşmesi”, Makaleler 4, İstanbul: İletişim Yayınları.MEHMÜTOV, H. (2005). “Kayum Nasıyriy hem Tatar Folkloristikası”. Kayum Nasıyri Saylanma Eserler. 4 Tomda, 3. Tom, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, 3-14.ORTAYLI, İ. (2008). Gelenekten Geleceğe. 13. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları.ÖNER, M. (1991). “Abdullah Tukay'ın Bir Şiiri: Şüreli”. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6, 193-239.ÖNER, M. (2001). “Islah Edilmiş Arap Alfabesi ve Huca Bedii’nin Derlediği Tatar Ata Sözleri”. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi “Üzbek Bayçura Özel Sayısı”, X, 213-313.ÖNER, M., KAYA M. Y., ÖZŞAHİN, M. (2010). “Lehçe-i Tatarî’nin Söz Varlığı Üzerine Bir Deneme”. Uçenıe Zapiski Tavriçeskogo Natsional’nogo Universiteta im. V. İ. Vernadskogo. Nauçnıy jurnal Seriya “Filologiya. Sotsialnıe kommunikatsii”, Tom 23 (62) No. 3. Simferepol’, 9-19.ÖNER, M. (2015). “Lehçe-i Tatari ve Türk-Tatar Leksikolojisi”. Soxranenie i Razvitie Yazıkov i Kul’tur v Polikul’turnom i Polikonfessional’nom Obşçestve: Mirovoy Opıt i Sovremennıe Texnologii (Mejdunarodnaya Nauçno-Praktiçeskaya Konferantsiya 14-16 Oktyabrya 2015 g.) Kazan’, 143-146.ÖZDEMİR, E. (2009). “Kazak Kültürel Hayatında Tatarların Etkisi ve Kazak Ceditçiliğinin Gelişimi”. Bilig, 48, 157-176.ÖZKAN, F. (1992). “Abdullah Tukay’ın Halk Edebiyatı ile İlgili Düşünceleri”. Milli Folklor, 16, 30-31.SZİLÁGYİ, Sz. (2007). Ignácz Kúnos Türk Folklor Araştırmalarında Bir Öncü. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.YAHİN, F. Z. (2012). “Şürelě”. Gabdulla Tukay Eserlerě, Süzlěk – Bělěşmelěk (Haz.: Z. Remiev) Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, 259-262.YARMİ, H. (1967). Tatar Halkınıñ Poetik İcatı. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.YARMİ, H. (2016). “Tukay hem Halık İcatı”. Fenniy Yadkerler, 2, 124-138. URL-1: [http://ft.antat.ru/uploads/3025257335574798d4%D0%AF%D1%80%D0%BC%D0%B8_%D0%A5.%D0%A5..pdf]