İSYANIN MİZAHI: HOBSBAWM’IN TOPLUMSAL EŞKIYALIK TANIMI VE KEMAL SUNAL FİLMLERİ

Eşkıyalık olgusu tüm toplumların tarihi süreçleri içinde zaman zaman karşı karşıya kaldıkları ve siyasi, sosyal ve ekonomik bakımdan çok yönlü sonuçlar doğuran başkaldırı hareketleridir. Bu çok yönlülük nedeniyle tarih, sosyoloji, siyaset gibi bilim dallarının hemen hepsinde eşkıyalık olgusu ile ilgili akademik çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Araştırmalar sonucunda özellikle kırsal bölgelerde ve alt gelir grubundaki insanlar arasında yaygınlık ve taraftar bulduğu görülen eşkıyalığın bir başka yönü de bu kırsal ortam içerisindeki halkın eşkıyalar hakkında oluşturdukları anlatı geleneğidir. Başından eşkıyalık tecrübesi geçmiş her kültürde bazı eşkıyaların halk arasında çok saygı gördüğü, yüceltildiği hatta kahramanlaştırıldığı görülmektedir. İngiliz tarihçi Hobsbawm’ın toplumsal eşkıya adıyla tanımladığı bu tipteki eşkıyalar halk nezdinde, cinayetler işleyen, gasp yapan, terör ortamı doğuran adi suçlulardan ayrı tutularak destek görmektedirler. Bu destek çoğu zaman aynı kaderi paylaşmalarından dolayı oluşmakta, dolayısıyla toplumsal eşkıya sıfatındaki eşkıyalar halkın sözcüleri konumuna da gelmektedirler. Haklarında birçok kahramanlık hikâyesinin, destanın, şiirin üretildiği toplumsal eşkıyalar aynı zamanda mensup oldukları halkın edebi yaratmalarına da katkıda bulunmaktadırlar. Eşkıyalığın edebiyata olan bu katkısı, edebiyatla en yakın ilişkiyi kuran ve sözlü ya da yazılı bir anlatının görsel temsili olarak da nitelendirilebilecek sinema sanatı için de bir kaynak olmuştur. Bu bakımdan eşkıyalık anlatıları da hem batıda hem de Yeşilçam sineması geleneğinde sıkça işlenmiş ve ilgiyle karşılanmıştır. Bu çalışmada Türk sinemasında bir güldürü ekolü haline gelen Kemal Sunal’ın başrol oynadığı filmlerde tespit edilen eşkıyalık sunumları Hobsbawm’ın toplumsal eşkıyalık ve bağlı alt başlıkları altında ele alınarak yorumlanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kemal Sunal, Hobsbawm, eşkıyalık, sinema, folklor

HUMOR OF REBELLION: HOBSBAWM’S SOCIAL BANDITRY DEFINITION AND KEMAL SUNAL MOVIES

The phenomenon of banditry is a movement of rebellion which, societies can be confronted and can see in the historical processes of all societies betweentimes, and which produces political, social and economic results. Due to this versatility, academic studies on the phenomenon of banditry are carried out almost in all branches in social sciences, such as history, sociology and politics. As a result of the researches, another aspect of banditry, which is seen among the people in rural areas and the lower income group, is the narrative tradition of the people in this rural environment.It is seen that in every culture that has passed in experience of the banditry, some bandits are highly respected, glorified or even heroic among the people. This type of bandits identified by the British historian Hobsbawm under the name of social bandits are being supported by the public and separated from the common criminals who commit murders, commit extortion, and create a climate of terror. In many times this support occurs from sharing the same fate, so that the bandits which are named social bandits are became the spokesman of the people at the same time. And also, social bandits contribute in the literary creations of the folk whom they belong to, through many of narrative products such as heroic stories, epic and poem produced about them. The contribution of banditry to literature has been also a source for the art of cinema, which establishes the closest relationship with literature and can be defined as a visual representation of a verbal or written narrative. In this respect, the narratives of banditry were frequently discussed and has been met with interest both in the west and Yeşilçam cinema tradition. In this study, the bandit presentations which were found in the films of Kemal Sunal played as the chief part, who became a school of comedy in Turkish cinema, will be evaluated under Hobsbawm's social banditry and related sub-titles.

Keywords:

Kemal Sunal, Hobsbawm, banditry, cinema, folklore,

PDF

___

BAYRAK, Mehmet (1985). Eşkıyalık ve Eşkıya Türküleri, Ankara: Yorum Yayıncılık.
BORATAV, Pertev Naili (1931). Köroğlu Destanı, İstanbul: Evkaf Matbaası.
CANGÜR, Ahmet (2013). Batı Anadolu’da Efelik ve Eşkıyalık Türküleri ve Hikâyelerinin Edebi Yönden İncelenmesi, (Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DORSAY, Atilla (1989). Sinemamızın Umut Yılları 1970-80 Arası Türk Sinemasına Bakışlar, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
DORSAY, Atilla (1995). 12 Eylül Yılları ve Sinemamız 160 Filmle 1980-90 Arası Türk Sinemasına Bakışlar, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
GÖZÜTOK, Türkan (2011). Eşkıyalık ve Çakırcalı Mehmet Efe’nin Türk Edebiyatına İzdüşümü, Türkbilig, S. 21, s.49-72.
HOBSBAWM, Eric John Ernest (1997). Eşkıyalar, (Çev. O. Akalın-N. Hasgül), İstanbul: Avesta Yayınları.
HOBSBAWM, Eric John Ernest (1969). Bandits, UK, London: Weidenfeld & Nicolson.
HOBSBAWM, Eric John Ernest (1973). Sosyal İsyancılar, (Çev. N. Doğru), İstanbul: Yöntem Yayınevi.
HOBSBAWM, Eric John Ernest (1990). Haydutlar, (Çev. F. Taşkent), İstanbul: Logos Yayıncılık.
HOBSBAWM, Eric John Ernest (1995). Sosyal İsyancılar, (Çev. N. Doğru), İstanbul: Sarmal Yayınevi.
HOBSBAWM, Eric John Ernest (2011). Eşkıyalar, (Çev. O. Akınhay), İstanbul: Agora Kitaplığı.
KAPLAN, Erdinç (2004). İnce Memed ve Rahmet Yolları Kesti Romanları Arasında Eşkıyalığın İşlenişi Bakımından Bir Karşılaştırma Denemesi, Dil ve Edebiyat Dergisi, S.1, s.47-54.
ONARAN, Alim Şerif (1995). Türk Sineması (C I-II), İstanbul: Kitle Yayınları.
ÖZDEMİR, Nebi (2008). Medya Kültür ve Edebiyat, Ankara: Grafiker Yayıncılık.
ÖZGÜÇ, Agâh (1993). 100 Filmde Başlangıcından Günümüze Türk Sineması, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
SCOGNAMİLLO, Giovanni (2010). Türk Sinema Tarihi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
SÖZEN, Mustafa Fadıl (2009). Doğu Anlatı Gelenekleri ve Türk Sinemasının Aidiyeti, Bilig, S.50, s.131-152.
ŞAFAK, Burcu (2005). Eşkıya Öyküleri ve Soylu Eşkıya Tipinin Modern Bir Filmde Yansımaları, Milli Folklor, S. 67, s.15-19.
TÜRK HUKUK KURUMU, (1944). Türk Hukuk Lügati, Ankara: Maarif Vekilliği Yayınları.
YAŞAR, Hakan (2016). Mondros Mütarekesi’nden Yunan İşgaline Batı Anadolu’da Eşkıyalık ve Asayişi Sağlama Çabaları, Humanitas, S.8, s.367-386.