TÜRKİYE’DEKİ GELENEKSEL SOHBET TOPLANTILARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yirmi birinci yüzyılın getirilerine bağlı olarak radyo, televizyon, internet ve telefon gibi kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması ve bunlara paralel şekilde ortaya çıkan farklı eğlence sektörleri, geleneksel kültürün icrâ zeminini zamanla ortadan kaldırmaya başlamıştır. Böyle bir ortamda bazı ge-leneksel yapılar çağın şartlarına uyarlanarak devam ettirilirken, bir kısmı ise zamanla uygulama dışı kalmıştır. Geleneksel sözlü kültürün taşıyıcısı ve bir eğlence biçimi olan sohbet toplantıları, özellikle uzun kış gecelerinde insanların bir araya gelerek belirli kurallar çerçevesinde hoşça vakit geçirmesini ve toplumsal dayanışmayı sağlayan sosyal bir organizasyondur. Sohbet toplantıları Türkiye’nin fark-lı bölgelerinde “Yârân/Yâren, Ateş Gezmesi, Kürsübaşı, Barana, Cümbüş Âlemleri, Ferfene/Herfene/ Harfene/Erfane, Gezek, Helebiş, Helva Sohbetleri, Muhabbet Gecesi, Oturak Âlemleri, Sıra Âlemleri, Sıra Eğlencesi, Sıra Gecesi ve Velime (Eyvan) Gecesi” gibi değişik isimlerle, Türkiye dışında ise “Coro Bozo, Konuşma, Geşdek, Meşrep ve Muhabbet” gibi benzeri adlarla bilinmektedir. Bu yazı, 2012-2016 yılları arasında il, ilçe ve beldeler olmak üzere Türkiye’nin çeşitli yerlerinde 372 kaynak kişiyle yapılan alan araştırması ve farklı kütüphanelerdeki çalışmalarda elde edilen veriler sonucunda oluşturulmuş-tur. Yapılan derlemeler ve araştırmalarla, Türkiye’deki geleneksel sohbet toplantılarının günümüzde bir kısmının geleneksel yapısına uygun bir şekilde icrâ edildiği, bir kısmının ise içinde bulunulan çağın şartlarına göre güncellenerek düzenlendiği tespit edilmiştir. Ayrıca çeşitli sebeplerden dolayı icrâ ze-minini kaybeden ve hakkındaki bilgileri, sınırlı sayıdaki sözlü ve yazılı kaynaklardan öğrenebildiğimiz sohbet toplantıları da vardır. Makalede, geleneksel sohbet toplantıları ile ilgili giriş mahiyetinde genel bilgiler verildikten sonra elde edilen verilerden hareketle sohbet toplantılarının mahallî isimleri yöre-lere göre sıralanmıştır. Ardından sohbet toplantılarının Türkiye’deki yayılma sahası gerekli açıklama-larla birlikte harita üzerinde belirlenen şekil ve renkler kullanılarak gösterilmiştir. Son olarak modern dünyadaki gelişmeler bağlamında sohbet toplantılarının devam ettirilmesinde ya da unutulmasında televizyon ve internet gibi kitle iletişim araçları ile derneklerin etkisi üzerinde durulmuştur. Bu şekil-de Türkiye’deki geleneksel sohbet toplantılarının mahallî isimleri, yayılma sahası ile güncel durumu ortaya konulmuştur.

An Evaluation on Traditional Sohbet Meetings in Turkey

Depending on the return of the 21st century, the widespread of mass media such as radio, televisi-on, internet and telephone, and the different entertainment sectors that emerged parallel to them, have begun to eliminate the application area of traditional culture over time. In such an environment some traditional structures were continued to be adapted to the conditions of the age, while some were out of practice over time. Sohbet meetings both bearer of oral traditional culture and a form of entertainment is a social organization especially during the long winter nights coming together to spend a pleasant time within certain rules and providing social solidarity. In different regions of Turkey it is known different names such as: “Yârân/Yâren, Ates Gezmesi, Kursubası, Barana, Cumbus Âlemleri, Ferfene/ Herfene/Harfene/Erfane, Gezek, Helebis, Helva Meetings, Muhabbet Gecesi, Oturak Âlemleri, Sıra Âlemleri, Sıra Eğlencesi, Sıra Gecesi and Velime (Eyvan) Gecesi”, outside of Turkey; it is known such as: “Coro Bozo, Konusma, Gesdek, Mesrep and Muhabbet”. This article has been formed as a result of field research with 372 people in various places of Turkey including provinces, districts and townss between 2012 and 2016 and as a result of data obtained from studies in different libraries. It has been found out that the traditional sohbet meetings in Turkey are made in accordance with the traditional structure of some part and some part is updated according to the conditions of the present age as a re-sult of the assemblies and researhes. There are also sohbet meetings which losing application area due to various reasons and we can learn information about it from a limited number of verbal and written sources. After the general information on the introduction about the traditional sohbet meetings, the local names of the sohbet meetings are arranged according to the locals. Then the spread of the sohbet meetings in Turkey is shown using the shapes and colors determined on the map together with the necessary explanations. Finally, in the context of developments in the modern world, the effects of mass media such as television and internet and associations have been emphasized in the continuation or forgotten of the meetings. In this way the local names of the traditional sohbet meetings in Turkey, the spreading area and the current situation are stated.

PDF

___

K.K.1: Şevket Gültekin, 1961, Lise, Emekli, Ke-maliye-Erzincan, (16.03.2014).
K.K.2: Sami Aytekin, 1950, Ortaokul, Emekli, Kemaliye-Erzincan, (17.03.2014).
K.K.3: Ahmet Karadeniz, 1968, İlkokul, Çiftçi, Katarlı Köyü/Kızıltepe-Mardin, (14.03.2014).
K.K.4: Şeyhmus Akman, 1956, İlkokul, Çiftçi, Ça-naklı Köyü/Kızıltepe-Mardin, (14.03.2014).
K.K.5: Şener Özkanlı, 1954, Lise, Kamu Görevli-si, Sücüllü/Yalvaç-Isparta, (06.12.2013).
K.K.6: İsmail Gültekin, 1936, İlkokul, Emekli, Sücüllü/Yalvaç-Isparta, (28.04.2013).
K.K.7: Mehmet Erkoç, 1961, Üniversite, Araş-tırmacı-Yazar-Gazeteci, Merkez-Kırıkkale, (29.09.2014).
K.K.8: Seyit Çevik, 1938, İlkokul, Kemancı, Kes-kin-Kırıkkale, (29.09.2014).
K.K.9: Recep Çakmak, 1962, Üniversite, Emekli, Tosya-Kastamonu, (30.01.2013).
K.K.10: Ekrem Çavuş, 1958, Üniversite, Ziraat Mühendisi, Sandıklı-Afyon, (29.12.2013).
K.K.11: Ahmet Nayan, 1964, Lise, Ticaret Odası Genel Sekreteri, Sandıklı-Afyon, (29.12.2013).
K.K.12: Nihat Kazazoğlu, 1941, Üniversi-te, Emekli Öğretmen, Merkez-Elazığ, (05.09.2013).
K.K.13: Mehmet Demirbağ, 1932, Ortaokul, Emekli/Mahallî Ses Sanatçısı, Palu-Elazığ, (04.09.2013).
K.K.14: Lokman Tasalı, 1929, Üniversite, Emek-li Albay, Harput-Elazığ, (06.09.2013).
K.K.15: Ahmet Mengüç, 1960, İlköğretim, Gaze-teci-Yazar, Yukarı Güneyse Köyü/Oğuzeli-Gaziantep, (17.01.2014).
K.K.16: Mustafa İnal, 1955, Ortaokul, Çiftçi, Akça Köyü/Karkamış-Gaziantep, (17.01.2014).
K.K.17: Sabahattin Şeker, 1970, Yükseko-kul, Memur, Esenyurt Köyü-Gümüşhane, (03.11.2013).
K.K.18: Osman Nebioğlu, 1951, Lise, Esnaf, Dört Konak Köyü-Gümüşhane, (04.11.2013).
K.K.19: Turan Tuğlu, 1935, Lise, Gazeteci, Kel-kit-Gümüşhane. (04.11.2013).
K.K.20: Mustafa Haznedar, 1972, İlkokul, İşçi, Üzümlü Kasabası/Erbaa-Tokat, (03.02.2014).
K.K.21: Zülgayır Doğru, 1958, Lise, Me-mur, Üzümlü Kasabası/Erbaa-Tokat, (03.02.2014).
K.K.22: Vedat Güldoğan, 1950, Üniversite, İnşa-at Mühendisi, Karşıyaka-İzmir, (04.09.2013).
K.K.23: Mevlüt Mergen, 1944, Lise, Matbaacı/ Gazeteci, Merkez-Diyarbakır, (22.11.2013).
K.K.24: Beyhan Kızmazer, 1947, Üniversi-te, Emekli Öğretmen, Merkez-Balıkesir, (12.05.2013).
K.K.25: Ahmet Tekin, 1940, İlkokul, Emekli, Pa-mukçu Kasabası-Balıkesir, (12.05.2013).
K.K.26: Musa Kaldı, 1959, Ortaokul, Esnaf, Merkez-Şanlıurfa, (13.11.2013).
K.K.27: Hasan Açıkgöz, 1959, Üniversite, Biyo-log, Merkez-Şanlıurfa, (14.11.2013).
K.K.28: Yunus Baki Koçak, 1953, Ortaokul, Çift-çi, Samat Köyü/Gerede-Bolu, (14.02.2014).
K.K.29: Ahmet Ulutürk, 1946, İlkokul, Çiftçi, Mircekiraz Köyü/Gerede-Bolu, (14.02.2014).
K.K.30: Sabri Erdem, 1954, Üniversite, Emekli, Nilüfer-Bursa, (01.10.2013).
K.K.31: Çetin Gökgöz, 1945, Üniversite, Avukat, Osmangazi-Bursa, (01.10.2013).
Abdülkadiroğlu, Abdulkerim. Türk Halk Edebi-yatı ve Folklor Yazıları, Ankara: Akademi Kitabevi, 1997.
Absarılıoğlu, Ahmet. Gelenekten Evrensele Yâran, Çankırı: Çankırı Valiliği Kültür Ya-yınları, 2007.
Acar, Mustafa. Karabük Safranbolu Folkloru, Ankara: Anıt Matbaa, 2011.
Akbıyık, Abuzer. Şanlıurfa Sıra Gecesi, Şanlıur-fa: Elif Matbaası, 2006.
Altınkaynak, Erdoğan. “Çankırı’da ‘Yâren’ Kül-türünün Kırım Karay Türklerindeki Benzeri ‘Konuşma’”, Yâran Kültürü ve Çankırı, Çankırı Valiliği II. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri, Çankırı, 17-18 Eylül 2004: 60-65.
Arstanbek, Karsten. Kırgızskiye İgrı Razvleçeni-ye, Bişkek: İlim Yayınevi, 2004.
Ataman, Sadi Yaver. “Anadolu Efe ve Yâren Dernekleri, Seymen Kuruluşları, Oyun ve Musikileri”, I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, Ankara: Millî Folklor Enstitüsü Yayınları, 1973: 315-339.
Atlı, Sagıp. “Somut Olmayan Kültürel Mirasa Bir Örnek: Balıkesir Pamukçu Erfene Soh-bet Toplantıları”, Uluslararası Sosyal Araş-tırmalar Dergisi, Sayı: 40, Ekim 2015: 7-25.
Başoğlu, Bekir. “Boyabat Yöresi Folkloru: Ferfene”, Türk Folkloru, Sayı: 15, 1980: 20.
Bulgurcuoğlu, Münir. “Halk Âdetlerinden: Havza’da Kaz Çevirme Âdetleri”, 19 Mayıs, Cilt: 7, Sayı: 76, Temmuz-Ağustos 1946: 10-11. Çimrin, Hüseyin, Antalya Folkloru 1 (Gelenek-ler-Görenekler), Antalya: Akdeniz Kitabevi, 1984.
Dağlıoğlu, Hikmet Turhan. “Sohbetler ve Gezek-ler”, Halk Bilgisi Haberleri, Sayı: 45, Şubat 1935: 212-216.
Demiray, M. Güner. “Gemerek’te Tandır-Fer-fene-Vicek-Alkarısı-Yunak ve Yakacaklar”, Türk Folkloru, Sayı: 14, 1980: 17-19.
Durmaz, Uğur. “Gelenekselin Sandıktan Çıkışı: Televizyonlarda Yayınlanan Yöresel Gezi Programlarının Geleneksel Kültüre Etkile-ri”, Bilim ve Kültür, Sayı: 3, 2013: 1-21.
Dündar Sezer, Tijen. “Dernek Kurma Özgürlü-ğünün İçeriği ve Gelişim Süreci Karşılaştır-malı Bir İnceleme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1, 2008: 1-58.
Düzgün, Dilaver. Erzurum Köy Seyirlik Oyun-ları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
Eken Küçükaksoy, Merve. Kültürel Kimliğin Müzik Yoluyla Sunumu: Kemaliye (Eğin)’de Kültürel Gösterim Biçimleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üni-versitesi, 2012.
Ekim, Gökhan. “Sohbet Toplantılarında, Toplu-luğun Kuruluşuna Yönelik Gerçekleştirilen İlk Toplantı ve Önemi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Der-gisi, Sayı: 1, 2012: 97-110.
Enç, Mithat. “Gaziantep’te Eski Sohbetlerden: Oda Sohbetleri”, Gaziantep Kültür Dergisi, Sayı: 157, Temmuz 1964: 13-15.
Er, Tülay. Simav İlçesi ve Çevresi Yâren Teşkila-tı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1988.
Erbilek, İsmail Nami. “Senirkent’te Gezek”, Halk Bilgisi Haberleri, Sayı: 120, Birinci Teşrin 1941: 287-288.
Eren, Fikret. “Dernek ve Sendikaya Üye Olma, Üye Olmama ve Üyelikten Ayrılma Hakkı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergi-si, Sayı: 1, 1987: 245-278.
Erkut, Selami. Mudurnu Tarih Coğrafya ve İctimaî Durum, Ankara: [yy]. 1958.
Eroğlu, Türker. “Nevşehir ve Elazığ’da Sıra Oda-ları ve Kürsübaşı Sohbetleri”, I. Türk Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Sempozyumu Bildirileri, Cilt: 2, 22-23 Aralık 1994: 197-203.
Ertekin, Eşref. “Çorum’da Yüzük Oyunu-1, Sıra Gezme ve Sıraya Dizme ve Söylenilen Çığ-şaklar-2”, Çorumlu, Sayı: 27, 1940: 824-829.
Gitmez, Şengül vd. Türkiye-Somut Olmayan Kültürel Miras Çalışmaları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, 2011.
Göktaş, Uğur. “Helva Sohbetleri”, Dünden Bu-güne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul: Ana Basım A.Ş., 1994: 48.
Gültekin, Mustafa. “Dufad ve Barana Geleneği-nin Güncel Durumu”, Somut Olmayan Kültürel Miras: Barana Dursunbey-Balıkesir, İzmir: Egetan Yay., 2011: 35-42.
Hasan, Fahri İbrahim. Yasenkovo Folkloru, Ya-yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şumen: Şumen Ediskup Konstantin Üniversitesi, 1998.
http://www.seyhancanyakan.com/index.php/ma-kaleler (30.12.2016).
http://www . trt . net . tr/televizyon/detay . aspx?pid=17511 (17.02.2016).
İnan, Aslan. İnternet El Kitabı, İstanbul: Sistem Yayıncılık, 2000.
İnan, Rauf. Köylerde Boş Zamanı Değerlendirme (Köyümüzün Kaderi), İstanbul: Boş Zaman-ları Değerlendirme Semineri Halk Sağlık Eğitimi Komitesi, 1966.
Karabulut, Murat. Konya Saha Araştırmaları, Ankara: HAGEM Halk Kültürü Arşivi, [ty].
Kazancıgil, Ratip. Edirne Helva Sohbetleri ve Kış Gecesi Eğlenceleri, Edirne: Türk Kütüphane-cileri Derneği Edirne Şubesi Yayınları, 1993. Kişmir, Celaleddin. “Folklor: Konya’da Helva Sohbetleri”, Çağrı, Sayı: 100, 1966: 9-10.
Komisyon, Cumhuriyetin 50. Yılında Erzincan 1973 İl Yıllığı, Ankara: Ajans-Türk Matba-ası, 1973.
Nasrattınoğlu, İrfan Ünver. Afyonkarahisar Folklorundan Damlalar, Ankara: Aşık Mat-baası, 1976.
Oğuz, M. Öcal. Bozok Yazıları, Ankara: Gelenek-sel Yayıncılık, 2014.
____________. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?, Ankara: Geleneksel Yayınları, 2009.
Ong, Walter J.. Sözlü ve Yazılı Kültür-Sözün Teknolojileşmesi, İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
Oral, M. Zeki. “Anadolu Köylerinde Gençler Der-neği Yahut Ahiliğin Devamı”, Türk Etnog-rafya Dergisi, Sayı: 3, 1958: 60-66.
Özdemir, Nebi. Medya Kültür ve Edebiyat, Anka-ra: Grafiker Yayınları, 2012.
Öztürk Merdin, Alev. “Ahilikten Kaynaklanan Kırşehir Sohbet Toplantıları”, Anadolu Soh-bet Gelenekleri ve Yâren, Basılmamış Bildiri Metni, Çankırı 2016: 1-10.
Say, Ömer. “20. Yüzyılda Yaşanan Sosyal Değiş-me Dinamikleri ve Kültürel Çözümlemeler Açısından Küreselleşme”, Sosyoloji Konferansları Dergisi (Istanbul Journal of Sociolo-gical Studies), Sayı: 28, 2003: 61-76.
Sural, Mahmut. “Konya’da Eski Oturak Âlemleri”, Türk Folklor Araştırmaları, Sayı: 171, Ekim 1963: 3203-3206.
Tezcan, Mahmut. Sosyal Değişme Sürecinde Çankırı Yârân Sohbetleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1989.
Tosun, İsmail. Tarihi Sosyal Kültürel ve Turizm Yönü İle Kula, İzmir: Abajoli Matbaacılık ve Ticaret Koll. Şti., 1969.
Tuğrul, Mehmet. “Örencik Köyünde Delikan-lı Teşkilatı”, Ülkü Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 7, 1945: 6-7.
Turdi, Abdülşekür. “Halkın Sanat Okulu Uygur Halk Meşrepleri”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt: IV, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1982: 559-585. Turhan, Salih ve Nail Tan. Artvin Halk Müziğine Giriş, Ankara: Artvin Valiliği Kültür Yayınları, 2001.
Uzunoğlu, Sadık. “Kütahya’da Gezek Âlemleri”, Türk Folklor Araştırmaları, Sayı: 14, Eylül 1950: 222-223.
Üçer, Müjgân. “Sivas’ta Eski Evler ve Oda Açma Geleneği”, Prof. Dr. Zafer Bayburtlu Arma-ğanı Sanat Yazıları, Kayseri: Kayseri Bü-yükşehir Belediyesi, 2001: 583-595.
Üçok, Hacışeyhoğlu Hasan. Çankırı Tarih ve Halkiyatı, Ankara: Okuyan Adam Yayınları, 2002.
Ünler, A. Nadi. “Gece Toplantıları”, Başpınar Ay-lık Kültür ve Edebiyat Mecmuası, Sayı: 24, Şubat 1941: 10-11.
Vehbi, Ali. Acıpayam, Ankara: Çankaya Matba-ası, 1951.
Yakıcı, Ali. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Somut Mekânı: Konya Barana Odaları”, Millî Folklor 87, (Güz 2010): 94-100.
Yakupoğlu, Yusuf vd. Tokat İl Yıllığı 1967, An-kara: Doğuş Matbaacılık ve Ticaret Ltd. Şir-keti Matbaası, 1968.
Yalçın, Hayrettin. “Gerede’de Folklor Denemele-ri: Sohbet”, Abant, Cilt: 1, Sayı: 2, Eylül-Bi-rinci Teşrin 1946: 55-58.
Yönetken, Halil Bedi. Derleme Notları I, Ankara:Sun Yayınevi, 2006.
Yüzbaşıoğlu, Kemal. “Helva Sohbetleri ve Ar-feneler”, Kaynak, Sayı: 12, Balıkesir, 1934: 310-312.
Yüzbaşıoğlu, Muammer. “Akşehir ve Sıra Yârenleri”, Türk Folklor Araştırmaları, Sayı: 40, Kasım 1952: 635-637.
Zevkliler, Aydın ve Ayşe Havutçu. Medeni Hu-kuk, Ankara: Seçkin Yayınları, 2002.