SÖZLÜ GELENEKTEN ELEKTRONİK DÖNEME BİLGELİK DÖNÜŞÜMÜ: IRKIL ATA’DAN ŞAHİN AĞA’YA

Bilge, Türk kültüründe özel anlam kazanmış bir sözcüktür. Bilge kişiler, toplumların varlık ve devamlarının sağlanmasında, bireyler arasındaki duygu ve düşünce birliğinin oluşumunda önemlidir. Çoğunlukla Türk destanlarında yer bulan bilge insan tipi, bilge devlet adamı tipi kimliği ile de karşı-mıza çıkar. Bu bilge, bir devlet adamıdır. Türk epik destan geleneğinde Oğuz Kağan’ın Uluğ Türk’ünde prototipini gördüğümüz bilge devlet adamı, Manas’ta Bakay, Dede Korkut’ta Dede Korkut, başka anla-tılarda Irkıl Ata, Yuşi Koca gibi örnekler ile karşımıza çıkmaktadır. Medya, kültür değişmelerini yara-tan temel bir dinamiktir. Bugün medyanın etkisi altında şekillenmeyen neredeyse hiçbir kültür yoktur. Medya ortamında gerçekçilik ile hayal kurgulanmakta ve paylaşılmaktadır. Modern ve post-modern toplumların kültürel unsurlarının merkezinde medya bulunmaktadır. Bugün kamu ve özel sektör te-levizyon kanallarında gösterilen pek çok dizide önemli rolleri tiyatro sanatçıları üstlenmektedir. Bu dizilerde sözlü kültür kahramanlarının değiştirilmiş/dönüştürülmüş pek çok örneği sergilenmektedir. Sözlü kültür geleneğinin dönüştürülmüş tiplerinin sunumunda Türk millî kültür unsurlarının aktarıl-ması, halkın düşünce ve hayat şekline konu olan, nesilden nesle aktarılan inanç, bilgi ve uygulamala-rın korunması, yayılması, zenginleştirilmesi amaçlanmaktadır. Oğuz Kağan, Bamsı Beyrek, Köroğlu gibi kahramanların yerini elektronik kültür ortamında, Aynalı Tahir, Memoli, Miroğlu ardılları almış; Uluğ Türk, Irkıl Ata ve Dede Korkut gibi bilge kişiler de dönüşümle beraber yerlerini Kuşçu, Ömer Baba, Şahin Ağa gibi post-modern bilgelere bırakmıştır. Televizyon dizileri, elektronik olarak üretilmiş kurmaca bir program olarak işlev ve içerik açısından birinci sözlü kültür ortamından farklıdır. Birinci sözlü kültür döneminin önemli tipi olarak karşımıza çıkan bilge tipi, biçim ve bağlam değişimine bağlı olarak birtakım değişimlere uğramıştır. Sonuç olarak, Türk kültür geleneğinin temel türlerinden olan mit, destan ve halk hikâyesi anlatılarında daha çok karşımıza çıkan bilge tipinde, elektronik dönemde bazı niteliklerini korumakla beraber, bazı değişim, dönüşüm ve yenileşmeler görülmektedir.

Transformation of Wisdom from Oral Tradition to Electronic Period: from Irkıl Ata to Şahin Ağa

Wise is a word that has gained a special meaning in Turkish culture. The wise men are important in ensuring the existence and continuity of societies, in the formation of the emotion and thought union among the individual. The wise man type found mostly in Turkish epics also appears in type of wise statesman. This wise man is a statesman. The wise statesman whose prototype was firstly seen in Uluğ Türk of Oğuz Kağan in Turkish epic tradition also appears in other examples such as Bakay of Ma-nas, Dede Korkut of Dede Korkut, Irkıl Ata and Yuşi Koca in other texts. The media is a fundamental dynamic that creates cultural exchanges. Today there is almost no culture that is not shaped under the influence of the media. Reality and imagination are being created and shared in the media. There is the media at the center of the cultural elements of modern and post-modern societies. Today, in many series of public and private television channels, important roles are undertaken by theater artists. In these series, many modified / transformed examples of heroes of oral culture are exhibited. In the pre-sentation of transformed types of oral tradition, the aim is to transmit the elements of Turkish national culture, safeguard, spread and enrich the beliefs, knowledge and practices, which are the reflections of thought and life of people. Oğuz Kağan, Bamsı Beyrek and Köroğlu have been replaced by Aynalı Tahir, Memoli and Miroğlu. Uluğ Türk, Irkıl Ata and Dede Korkut also transformed their places into post-modern wisdom like Kuşçu, Ömer Baba and Şahin Ağa. Television series are different from the first oral culture environment in terms of function and content, as a program that is produced electronically. The wise type that has come into view as the important type of the first oral culture period, has under-gone some changes depending on the form and the change of context. As a result, the wise man type, who appears rather in myths, epics and folk stories which are among the basic types of Turkish culture tradition, underwent a transformation, change and renovation while maintaining some of its qualities.

___