BÜLBÜL ÖTÜŞÜNÜN ANONİM BİYOGRAFİYE GÖRE ANLAMLANDIRILMASI ÜZERİNE

İnsanoğlu, yaşadığı zamana, içinde bulunduğu kültür ortamına, bilgi ve algı seviyesine göre farklılıklar göstermekle birlikte tabiatla ve kendisi dışındaki varlıklarla sürekli ilişki içinde olmuştur. İnsanın yakından veya uzaktan tanıdığı, korktuğu veya birlikte yaşadığı canlılar ve bunlarla ilişkili edebî verimler ve yaklaşımlar da farklılık göstermektedir. Tabiata yüklediği anlamlar insanın inanç dünyası kadar edebî verimleri için de belirleyici olabilmektedir. Bu çalışma, bülbüle Türk edebiyatın-da nasıl yer verildiğini, İstanbul’un, özellikle de XIX. ve XX. yüzyıl sözlü edebiyat çevrelerinin edebî tip oluşturma hüviyetini haiz iki etkili temsilcisinin Türk edebiyatında en çok yer verilen kuşlardan olan bülbülün ötüşüne mâniler vasıtasıyla yükledikleri anlamları ve anlam farklılıklarının temellerini ortaya koymayı amaç edinmiştir. Bu anlamda asıl işleri yangın söndürmek olan, ama cinaslı mâni ic-ralarıyla tanınmış tulumbacılar ile asıl işleri mahalle bekçiliği olup mâni fasılları tertip eden, söyleyen bekçi babaların bir bakıma anonim biyografi diyebileceğimiz hayat hikâyelerini İstanbul mânilerinden örnek metinleri esas alarak sosyo-kültürel zemine bağlı kalıp değerlendirmeye çalışacağız. Edebî gele-nekle sanatçının bağı, sanatçının yaşama çevresi ve yaşama biçiminin eserlere yansıması da bu çerçe-vede ele alınacaktır. Edebiyatın toplumu yansıtan “ayna” oluşu tekrarlanan ve genel kabul gören bir yaklaşımdır. Toplum tek tip midir? Toplum içinde kültür katmanları yok mudur? Her kültür katmanı toplumla uyum içinde ve aynı görünümde bir yansıma ile mi karşımıza çıkar? Bu soruların cevabını edebiyatın, aslında hiç de homojen olmayan toplumla bağını, edebiyat sosyolojisinin bilgilerinden de yararlanarak incelemenin ve metin ile kültürel etkileşim alanını birlikte ele almanın faydalı olabile-ceği düşüncesi hareket noktamız olmuştur. Hayatı algılamaları, yaşama biçimleri, kültürel ve edebî icra ortamları farklı olan tulumbacılar ile bekçi babaların, anonim biyografilerine bağlı olarak anlam alanları kurdukları anlaşılmaktadır.

On the Meaning of the Singing of the Nightingale According to the Anonymous Biography

Human being has always been in relationship with nature and the beings other than himself differentiating according to the time he lives, the cultural environment he belongs to and the degree of his knowledge and perception. The organisms that human knows closely of distantly, afraids of or lives with and the literary products and approaches and related with them also show difference. The meanings he attributes to the nature can be determining for the literary outputs so far as his world of belief. This study purposes to state how the nightingale was handled, the basis of the meanings and the meaning differences that the two effective representatives of Istanbul, who had the personality of creating literary characters especially of the XIX. and XX. century oral literary environments, attribute to the singing of the nightingale which is one of the most mentioned birds in Turkish literature. In this sense, we will try to evaluate the life stories, which can be called as anonymous biography, of the Ottoman fire brigades, whose main job was fire fighting but known with their performances of punned mânis, and watchman fathers, whose main job was guarding the neighborhood but organized mâni meetings and told mânis, standing to the sociocultural basis and basing on the sample texts from the mânis of Istanbul. The reflection of the artist’s bond with the literary tradition, the life environment and life style of him/her will be handled within this framework. Literature’a being a “mirror” reflecting society is a repeated and generally accepted view. Is society one type? Aren’t there cultural layers in the society? Does every cultural layer meet us as a reflection that is the same and in tune with the society? Our starting point is the idea that answering these questions by analyzing the relation of literature with the society, which is not at all homogeneous, by also making use of the information from sociology of literature and handling the text and the field of cultural interaction together can be useful. It has been seen that the fire brigades and the watchman fathers, whose sense of life, life style and literary and cultural performance environments are different, form meaning zones according to their anony-mous biographies.

PDF

___

K.K.1: Ergün Bacak, İstanbul / 1984, Yüksek lisans mezunu, Öğretim görevlisi, Sarıyer-İstanbul, 29 Ağustos 2017.K
K.K.2: Kâmil Katırcıoğlu, İstanbul / 1963, Lise mezunu, Esnaflık, Üsküdar-İstanbul, 3 Ma-yıs 2002.
Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet Merasim ve Tâbirleri Âdât ve Merasim-i Kadime, Tâbirat ve Muamele-i Kavmiyye-i Osmaniye. (Haz. : Prof. Dr. Kâzım Arısan ve Duygu Arısan Günay), İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1995.
Ahmed Râsim, “Bekçi!..Sen…Sus!.. ”, Muharrir Bu Ya. (Haz. : Hikmet Dizdaroğlu), İstan-bul: MEB, 1990, s. 355-362.
____________, “Mani”, Muharrir Bu Ya. (Haz. : Hikmet Dizdaroğlu), İstanbul: MEB, 1990, s. 167-179.
Akalın, L. Sami, Türk Folklorunda Kuşlar. Ankara: TC. Kültür Bakanlığı, 1983.
Alangu, Tahir, Çalgılı Kahvehanelerdeki Kül-hanbey Edebiyatı ve Nümuneleri. İstanbul: Ahmet İhsan Matbaası, 1943.
Albrecht, Milton C., “The Relationship of Litera-ture and Society”, American Journal of Sociology, C. 59, No. 5 (Mar., 1954), s. 425-436.
Alver, Köksal, “Türkiye’de Edebiyat Sosyolojisi Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme” Sosyoloji Konferansları, No: 52, (2015/2), s.343-354.
Atalay, Besim, Divânü Lûgat-it-Türk Tercümesi. C. III, Ankara: Türk Dil Kurumu, 1941.
Bayrı, Mehmet Halit, “Eski Bir Mâni Mecmuası II”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 68, Mart 1955a, s. 1083-1084.
_____________, “Eski Bir Mâni Mecmuası III”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 69, Nisan 1955b, s. 1102-1104.
_____________, “Meydan Şairlerinden Birkaçı”, Türk Folklor Araştırmaları, C. I, S. 12, Temmuz 1950, s. 182-183.
_____________, İstanbul Folkloru. İstanbul: Eser Yayınları, 1972. Bozkaplan, Şerif Ali, Türkiye Türkçesi Ağızlarına Kuş İsimleri ve Onların Sistematiği. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992, s. 60. Ceylan, Ömür, Kuşlar Dîvânı Osmanlı Şiir Kuş-ları. 4. bs., İstanbul: Kapı Yayınları, 2015. Çelebioğlu, Âmil, Ramazan-nâme. İstanbul: MEB, 1995.
Daşdemir, Özkan, “Davutoğlu Süleyman Hikâyesinde Kuşların Menşei ile İlgili Açık-layıcı Bilgiler”, Kuş Dili Dilde, Edebiyatta ve Sanatta ve Kuşlar (Haz.: Emine Gürsoy Naskali, Ayşe Şeker) s. 308-327.
Duhan, Roshni “The Relationship Between Lite-rature and Society”, Language in India, C. 15:4 April 2015, s. 192-202.
Emeksiz, Abdulkadir, İstanbul Mânileri. İstan-bul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2007.
Ercilasun, Ahmet vd. (Haz.), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1991.
Ergun, Metin, Türk Dünyası Efsanelerinde De-ğişme Motifi. C.: 1, Ankara: Türk Dil Kuru-mu, 1997.
Goldmann, Lucien, Essays on Method in the So-ciology of Literature. (Translated and edited by William Q. Boelhower). Telos Press, St. Louis, MO., 1980.
Hattox, Ralph S., Kahve ve Kahvehaneler Bir
Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’daki Kökenle-ri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Kaya, Doğan, Anonim Halk Şiiri. Ankara: Ak-çağ, 1999.
Koçu, Reşad Ekrem, “Bülbül”, İstanbul Ansiklo-pedisi, C.VI, İstanbul, 1961.
_____________, İstanbul Tulumbacıları. İstanbul: Ana Yayınları, 1981.
Koz, Sabri (Haz.), Bekçi Baba. İstanbul: Kitabe-vi, 1998.
______________, Gül Ağacı Boy Vermez Ermeni Harfli Türkçe ve Ermenice Mâniler. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2014.
Kösemihal, Nurettin Şazi, “Edebiyat Sosyolojisi-ne Giriş I Sanat ve Edebiyat Sosyolojisine Toplu Bir Bakış”, İstanbul, Edebiyat Fakül-tesi Sosyoloji Dergisi, S. 19-20, 1964-1966 (Ayrı basım: 1967)
Kurnaz, Cemal, “Bülbül”, TDV İslam Ansiklope-disi, 1992, C. 6, s. 485-486.
Millî Kütüphane Başkanlığı, Türk Atasözleri ve Deyimleri I. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, 2001.
_____________ Türk Atasözleri ve Deyimleri II.
İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, 2001. Mor, Gökmen, “Divanü Lugati’t Türk’te Kuş Adları Üzerine Bir İnceleme”, Researcher: Social Science Studies, C. : 4, S. 7, 2016, s. 74-95.
Onay, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. 2. bs., (Haz. : Cemal Kurnaz), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2004.
Ozansoy, Halit Fahri, Eski İstanbul Ramazanla-rı Bütün Âdetleri Eğlenceleri Hâtıraları Fıkraları. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabev-leri, 1968.
Somçağ, Selim, “İstanbul’da Kuşçuluk – 3 Kuşçu-lar: Bir Nağmeye Adanan Ömür”, İstanbul Araştırmaları, S. 3, Ekim 1997, s. 85-87.
Yavuz, Kemal, Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı (Gülşen-nâme) –Metin ve Günümüz Türkçesine Aktarma I. Ankara: Kırşehir Valiliği, 2007.
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig I Metin. (Haz. : Reşit Rahmeti Arat), 5.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
_____________, Kutadgu Bilig II Çeviri. (Haz. : Reşit Rahmeti Arat), 5.bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.