EPİK ANLATILARDA BİR GEÇİŞ METAFORU OLARAK UYKU

Uyku, bilincin zaman ve mekân ötesiliğini simgelemesinin yanı sıra bir çift zamanlılık hâli, do-layısıyla bir bilinçdışılık durumu olarak nitelendirilebilir. Bu bilinçdışılık sürecinde özne-nesne ilişki-sinden kaynaklanan bir eylemlilik durumu söz konusu değildir. Bilinçaltının kontrol edilemez eylem ve yansımaları, bir tür esrime sürecine platform oluşturan uyku aracılığıyla gerçeküstü bir boyut ka-zanır. Bireysel bellekteki anı veya kolektif bilinçle baskılanan benlik ve eylem, bu platformda kendine özgü bir eylemler ve hazlar bütünlüğüne referans olur. Çünkü bilinçaltı, analitik çıkarımlar ile değil, duyumlarla hareket eder. Uyku bu türden özelliğiyle aynı zamanda hipnotik bir süreçtir, bunu bir tür tayy-ı mekân ve tayy-ı zaman olarak da anlamlandırmak mümkündür. Uyku hâlinin bu gizemli nite-liği, başta mitik anlatılar olmak üzere anlatmaya dayalı sözlü ürünlerin çok katmanlı olaylar zinciri arasında bir geçiş metaforu olarak kullanılmasının ve epik varoluşun yöntemlerinden biri olarak tercih edilmesinin temel sebebidir denilebilir. Bazen bilinçdışılık hâli epik maceraların başlangıç noktası da olabilir ve bu uyku yoluyla gerçekleşir. “Yaşam bir uyku; ölüm ise bir uyanıştır.” aforizmasının temel önermesi, uykuyla başlayan bilinçdışı ve zamandışı yolculuğun aynı zamanda hakikatin de kaynağı olarak kabul görmesidir. Uyuyan devler, güzeller, kahramanlar, yaratıklar; bir eşik niteliği gösteren uyku mekânları ve zamanları epik anlatıların kurgu dünyasında evrensel bilincin görünümlerinden-dir. Bu çerçevede evrensel bilince ait bir unsur olarak uyku olgusu, epik anlatılarda bir motiften zi-yade, anlatının kurucu ögesi olma işlevini üstlenir. Uyku, Türk destancılık geleneğine ait türlerde de merkezî kahramanın epik varoluşunu sağlayan çatışmanın önemli kurucu ögelerinden biri olarak gerçekleşir. Uyku ile başlayan çatışmaların temel özelliği, epik kahramanın yenilmezliği esasından hareketle kahramanın uyku hâlinde iken esir edilmesi veya o, uykuda iken entrik unsurların anlatıya dâhil edilmesidir. Türk epik geleneğine bağlı anlatılarda “küçücük ölüm, batır uykusu, alp uykusu ve Oğuz uykusu” bu çerçevede ortaya çıkan kavramlardır. Bu çalışmada rüya olgusundan ziyade salt uyku hâli ve bu sürecin, epik anlatılardaki işlevi üzerinde durulacaktır.

Sleep as a Transition Metaphor in Epic Narratives

Sleep, consciousness, as well as symbolizing time and space trait, can be described as a dual temporal state, and therefore a state of unconsciousness. In the process of this unconscious, there is no question of a state of action arising from a subject-object relation. The uncontrollable actions and reflections of the subconscious gain a supernatural dimension through sleep, which constitutes a plat-form for informality, that is, an erosion process. The selfs and actions that are repressed by memories in the individual memory or by collective consciousness are references to the integrity of actions and pleasures peculiar to this platform. Because the subconscious moves with emotions, not with analytical conclusions. This mysterious quality of sleep, which is a hypnotic process that we can understand as a kind of space and time, is the preference of verbal products based on narrative principals, especially mythic narrations, as a transition metaphor among the multi-layered events chain or as one of the methods of epic existence the main reason. In some cases, the state of unconsciousness caused by sleep may also be the starting point of epic adventures. The basic proposal for aphorism is “a sleep in life, a wake in death.” The unconscious and timeless journey that begins with sleep is the source of truth. Sle-eping giants, beauty, heroes, creatures; sleeping places and times are in the world of epic narratives in the world of universal consciousness. As an element of universal consciousness in this framework, the phenomenon of sleep takes on the function of being the founding element of the narrative from a motif in epic accounts. In epic species based on the narrative basis of the Turkish epic epic tradition, sleep manifests itself as one of the most important founding documents of the epic struggle that provides the epic existence of the central hero. The main characteristic of the conflicts that start with sleep is that the hero is taken captive while sleeping with the epic hero’s invincibility, or the involuntary elements are included in the narrative while he is asleep. In the context of the Turkish epic tradition, “deaf sleep, alpine sleep, or Oguz sleep” are concepts that arise in this frame. In this study, there is a lot of sleep on the phenomenon of dream which is done in many studies, and this process will focus on the functions of epic narrations.

___

  • Aka, Pınar. “Yahya Kemal’de Yolculuk Ve Şiirin Varoluş Serüveni”, Turkish Migration Con-ference, London: Transnational Press, 2015.
  • Aliyev, S. “Alp Uykusu”. Manas Ansiklopedisi. Cilt I. Bişkek: Kırgız Millî İlimler Akademisi Yayınları, 1995.
  • Ata, Aysu. Nāṣırü’d-dín Bin Burhānüd’dín Rabġuzí Kıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamberler Kıs-saları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım. II Dizin. Ankara: TDK Yayınları, 1997.
  • Atlas of Sleep Medicine Editör: Lois E. Krahn, Michael H. Silber, Timothy I. Morgenthaler. 2010.
  • Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folklo-ru, İstanbul: BilgeSu Yayınevi, 2013.
  • Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculu-ğu. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013.
  • Çeribaş, Mehmet. “Erlik’ten Şökli Melik’e Türk Destanlarında Düşman Unsurlar”, Türk
  • Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 192, İs-tanbul: 2011.
  • Duvarcı, Ayşe. “Uyku Folkloru”, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, Adana: 2012.
  • Er Töştük Destanı, Şincan: Kızılsuu Kırgız Bas-ması, 1983.
  • Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı. Ankara:TDK Yayınları, 1994.
  • Homeros - İlyada. (Çev. Azra Erhat, A. Kadir), İstanbul: Sander Yayınları 1975.
  • Kaya, Doğan. “Dede Korkut’ta Türk Destanları ve Halk Hikâyelerinde Oğuz Uykusu”. (19-23 Ekim 2015) 15.01.2018. http://www. do-ğankaya.com.tr
  • Lvova, E. L. vd. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri “Kâinat ve Zaman: Nesneler Dünyası”, (Çev. Metin Ergun). Cilt I. Konya: Kömen Yayınları, 2013.
  • Öztürk, Özhan. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü, An-kara: Phoenix Yayınları, 2009.
  • Paksoy, H. B., Alpamış: Rus Yönetimi Altında Orta Asya Kimliği, (Çev. Gürdal Esin), Hart-ford: Aacar (Orta Asya Araştırmalarını Ge-liştirme Derneği) Kitap Dizisi, Connecticut Birinci Aacar Basımı, 1989.
  • Yeşildal, Ünsal. “Er Töştük Destanının Kırgız Sahasına Ait Nesir Varyantları”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi. Cilt 4. S.11, 2015.
  • Yeşildal, Ünsal. Er Töştük Destanı (Metin-İnce-leme), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, 2015.
  • Yıldız, Naciye. Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: TDK Yayınları, 1995.
  • Yıldız, Naciye. Manas 3. İstanbul: TDBB Yayını, 2017.