TOKAT MASALLARINDA YERELLEŞME

Sözlü kültür geleneğinde anlatıcıları tarafından dilden dile, nesilden nesile aktarılan, vakit geçir-mek, eğlenmek, eğitmek gibi kişisel; kültürel aktarımı sağlamak gibi toplumsal işlevleri yerine getiren masallar, en çok araştırılan halk anlatı türlerindendir. Masal araştırmalarının ilk dönemlerinde genel-likle metne dayalı yapılan araştırmalara ilave olarak yirminci yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren farklı bakış açıları getiren yeni kuramlar ve yöntemler geliştirilmiştir. Metinle birlikte anlatıcı ve bağlamın dikkate alındığı masal araştırmalarında daha tutarlı sonuçlara ulaşılmasını sağlayan performans/icra yöntemi, bilhassa 2000’li yıllardan sonra Türkiye’de de uygulanmaya başlanmıştır. Olayların belirsiz bir mekânda ve zamanda adı sanı bilinmeyen şahıslar etrafında gelişmesi, hayal ürünü olması, konu, tema ve motifleri açısından uluslararasında benzerlerinin bulunması gibi özeliklere dayanarak, ma-salların evrensel olduğu yönünde görüşler ileri sürülmüştür. Bununla birlikte masallar, bulunduğu coğrafyada anlatıcılarının bilgi ve tecrübeleri çerçevesinde her türlü yerel ve ulusal kültür unsurlarıy-la bezenerek ulusal bir kimliğe bürünür. Masal anlatıcıları, yaşadığı yörenin inanışları, gelenekleri, değer yargıları, yeme alışkanlığı, günlük yaşantıyla ilgili olayları, yörenin coğrafî özellikleri gibi daha birçok unsuru masallara işleyerek onları yerelleştirir. Yerelleştirmenin niteliği ve boyutları anlatıcı-dan anlatıcıya değişiklik gösterir. Bu farklılığın ortaya çıkmasında ve masalların şekillenmesinde an-latım ortamı önemli rol oynar. Masallarda yerelleşme ile ilgili yapılan çalışmalar genellikle tek kaynak kişinin anlatılarına dayanmaktadır. Bu çalışmada ise, 2011-2013 yıllarının belli dönemlerinde Tokat yöresinde yapılan alan araştırmasında birbirinden uzak ya da yakın değişik yerleşim birimlerindeki farklı kaynak kişilerden derlenen masallarda, anlatıcı ve bağlamla ilgili elde edilen veriler çerçevesin-de yerelleşme olgusu yörenin bütünlüğü dikkate alınarak incelenmiştir. Tokat masallarında, evrensel olarak nitelenen temaların, konuların, olayların, olguların, kahramanların, diğer varlıklar ile nesnele-rin yöreye özgü kültür unsurlarıyla yoğrulduğu tespit edilmiştir.

Localization in Tokat Tales

Folk tales, which are transferred to a tongue from another, from a generation to another by their narrators in the framework of oral culture tradition; and meets personal and social functions such as having fun, passing time and educating are among the most researched folk narratives. In addition to text based research which were applied in the early stages of folk tale researches, new theories and methods which brings new perspectives have been developed since the first quarter of the twentieth century. The performance (execution) method, which enables more accurate evaluations to be reached in folk tale studies by taking the narrator and the context of text into account, has started to be imple-mented in Turkey especially after 2000s. Opinions have been put forward that folk tales are universal, based on features such as the fact that events develop around unknown persons at an unknown place and time, their being imaginative, and similar folk tales can be found in other nations in terms of subject matter, theme, and motifs. Yet, folk tales acquire a national character by being adorned by all kinds of local and national cultural elements of where they are narrated in the context of knowledge and experience of narrators. Story tellers localizes folk tales by permeating many elements such as beliefs, traditions, value judgments, eating habits, events related to daily life, geographical characte-ristics of the places etc. into folk tales.. The nature and extent of localization varies from narrator to narrator. The environment where the narration occurs plays an important role in the emergence of this difference and in the shaping of the folk tales. Studies about localization usually depend on narratives of the single source person. In this study the case of localization was examined in the framework of data obtained about the narrator and the context by considering the integrity of the area via analyzing folk tales collected from different source persons from various settlements far away or near each other in Tokat region where this survey conducted during various periods of 2011-2013. It has been identified that themes, subjects, events, phenomena, heroes and other beings and objects, which are regarded as universal, are kneaded with local cultural features.

PDF

___

Abbas Bostancı, 1945, Okur-yazar, Çiftçi, Çime Köyü, Sulusaray, Tokat. 02.05.2013.
Abdullah Sağır, 1939, Okur-yazar, Çiftçi, Çıkrık Beldesi, Yeşilyurt, Tokat. 27.04.2013.
Adem Gürpınar, 1966, Yüksekokul, Memur, Kızılcaören Beldesi, Reşadiye, Tokat. 11.08.2012.
Ali Akbulut, 1943, Okur-yazar değil, Çiftçi, Ki-reçli Köyü/Zile/Tokat. 09.03.2013.
Ali Duran, 1933, Okur-yazar değil, Çiftçi, Ahme-talan Köyü, Tokat. 02.08.2011.
Aysel Hazinedar, 1955, Okur-yazar değil, Ev Hanımı, Üzümlü Beldesi, Erbaa, Tokat. 19.01.2012.
Cemalettin Gümüşer, 1940, İlkokul, Çiftçi, Ya-kınca Mah. Gökçeli Beldesi, Niksar, Tokat. 29.01.2012.
Duran Çoban, 1941, İlkokul, Çiftçi, Yakınca Mah.
Gökçeli Beldesi, Niksar, Tokat. 29.01.2012.
Emine Akpınar, 1933, Okur-yazar değil, Ev Hanımı, Yalınyazı Beldesi, Zile, Tokat. 12.03.2013.
Fadime Erkut, 1937, İlkokul, Ev Hanımı, Karşı-yaka Mahallesi (Çatılı Köyü), Erbaa, Tokat. 01.08.2013.
Fatma Keskin, 1953, İlkokul, Ev Hanımı, Aydın-sofu Köyü, Erbaa, Tokat. 14-15.01.2012.
Gülhanım Akpolat, 1943, Okur-yazar değil, Ev Hanımı, Tokat. 30.08.2011.
Güllü Altınok, 1951, İlkokul, Ev Hanımı, Kara-caören Köyü, Zile, Tokat. 27.02.2013.
Gülser Çoban, 1953, Okur-yazar değil, Ev ha-nımı, Görümlü Beldesi, Almus, Tokat. 4-5.08.2011.
Halil Eliaçık, 1942, İlkokul, Çiftçi, Çamlıkaya Köyü, Reşadiye, Tokat. 08.08.2012.
Halil İbrahim Kutar, 1945, Okur-yazar değil, Çiftçi, Günebakan Beldesi, Niksar, Tokat. 16.08.2013.
Hüsamettin Türkyılmaz, 1945, Okur-yazar, Çift-çi, Çakırköy Köyü, Erbaa, Tokat. 13.01.2012.
İbrahim Elibol, 1960, Ortaokul, Oto Tamircisi, Bedirkale Köyü, Tokat. 29.07.2011.
Kerim Dal, 1932, İlkokul, Çiftçi, Gökçeli Beldesi, Niksar, Tokat. 02-03.08.2013.
Ömer Yıldız, 1935, Okur-yazar, Çiftçi, Bozcalı Beldesi, Reşadiye, Tokat. 01-03.08.2012.
Sati Çetin, 1929, Okur-yazar değil, Ev Hanımı, Yenice Köyü, Artova, Tokat. 18-21.05.2013.
Süleyman Yüzügüler, 1932, İlkokul, Çiftçi, Ba-yırlı Köyü, Artova, Tokat. 11,12,19.05.2013.
Şükrü Bulut, 1956, İlkokul, Çiftçi, Sahilköy Köyü, Almus, Tokat. 05.08.2011.
Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayın-ları, 1995.
Alptekin, Ali Berat. “Türk Halk Anlatmalarında Yeni Unsurlar”. Türk Dili 642, 2005: 502-509.
Azadovski, Mark. Sibirya’dan Bir Masal Anası. Çev. İlhan Başgöz. Ankara: Kültür Bakanlı-ğı Yayınları, 2002.
Başgöz, İlhan. “İran Azerbaycan’ında Türk Hikâye Anlatma Geleneği”. Çev. Fazıl Özdamar. Ege Üniversitesi Türk Dünyası İncele-meleri Dergisi XIII/2 (Kış 2013): 371-386.
Başgöz, İlhan.“Sözlü Anlatımda Ara Söz: Türk Hikâye Anlatıcılarının Şahsi Değerlendir-melerine Ait Bir Durum İncelemesi”. Halk
Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Çev. Metin Ekici. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2006: 201-219.
Ben-Amos, Dan. “Şartlar ve Çevre İçinde Folk-lorun Bir Tanımına Doğru”. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Çev. Metin Eki-ci. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Gelenek-sel Yayınları, 2006: 27-39.
Boratav, Pertev Naili. Zaman Zaman İçinde. An-kara: İmge Kitabevi Yayınları, 2009.
Coşkun, M. Volkan. “Türkiye Türkçesinde Vur-gu, Ton, Ezgi.” Türk Dili Dil ve Edebiyat Der-gisi 584 (Ağustos 2000): 126-130.
Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Anka-ra: Akçağ Yayınları, 2002.
Dundes, Alan. “Doku, Metin, Konteks”. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Çev. Metin Ekici. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2006: 40-52.
Dundes, Alan.“Halk Bilimi Çalışma Yöntemleri”. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Çev. Ayşenur Nazlı. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2014: 55-60.
Ekici, Metin. Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2007.
Ekici, Metin. “Halk Bilimi Çalışmalarında Metin (Text), Doku (Texture), Sosyal Çevre Şartlar(Konteks) İlişkisinin Önemi”. Millî Folklor 39 (Güz 1998): 25-34.
Görkem, İsmail. “Türk Halk Hikâyelerinin Canlı Gösterim (=Performance Oriented) Olarak İncelenmesi”. Millî Folklor 37 (Bahar 1998): 107-113.
Gültekin, Mustafa. “Yerelleşme, Performans ve Beden Folkloru Bağlamında Balıkesirli Ma-sal Anlatıcısı Kezban Karakoç”. Millî Folklor 104 (Kış 2014): 46-59.
Kıran, Zeynel ve Ayşe Eziler Kıran, Dilbilime Gi-riş. Ankara: Seçkin Yaıncılık, 2006.
Kumartaşlıoğlu, Satı. “Balıkesir Masal Anlatıcı-larının Dil ve Üslûbu.” Balıkesir Üniversitesi
Soyal Bilimler Enstitüsü Dergisi -12 (21), Haziran 2009: 441-449.
Oğuz, Öcal. “Folklor: Ortak Bellek veya Payla-şılan Deneyim.” Millî Folklor 74 (Yaz 2007): 5-8.
Oğuz, Öcal. Türk Dünyası Halk Biliminde Yön-tem Sorunları, Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
Önal, Mehmet Naci. “Bir Dobruca Masalı: Mahmut Pehlivan”. Erzurum: A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 43, 2010: 35-48.
Önal, Mehmet Naci. Muğla Masalları. Muğla:Muğla Üniversitesi Yayınları, 2011.
Önal, Mehmet Naci ve Aysun Dursun. “Teke Yöresiden Derlenen Bir Masalın Yerel ve Evrensel Bağlamı”. Nuri Yüce Armağanı. Editör: Ali Akar. Ankara: Günce Yayınları, 2017: 206-224.
Sakaoğlu, Saim. Masal Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
___ Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara:Akçağ Yayınları, 2002.
Sarıtaş, Süheyla. “Halk Anlatılarında Hayat Hikâyesi Unsuru”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 40 (Erzurum 2009): 171-178.
Şenocak, Ebru. “Mazgirtli Bir Masal Anlatıcı-sı: Süleyman Gül”. Millî Folklor 53 (Bahar 2002): 94-101.
Şimşek, Esma. “Malatyalı Bir Masal Anası: Su-zan Geniş.” Millî Folklor 56 (Kış 2002): 109-120.
Yılmaz, M. Kemal ve Hasan Tutar. Genel İleti-şim Kavramlar ve Modeller. Ankara: Seçkin-Yayıncılık, 2005.
Yüksel, Ahmet Haluk. Genel İletişim. Editör: Uğur Demiray, Ankara: PegemA Yayıncılık, 2008.