KIRK KIZ EFSANESİNİN YAZILI KÜLTÜRDEKİ İKİ ÖRNEĞİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

İnsanoğlu varoluşunun en başından itibaren tabiatla iç içe olmanın ve onunla sürekli mücadele etmek zorunda kalmanın da doğurduğu etkiyle, görüp açıklamakta yetersiz kaldığı kimi olay ve durumlara kendince anlamlar yüklemiş ve inançlar geliştirmiştir. İlaveten çeşitli anlatımlarla yaşananlar, hissedilenler ve algılananlar sürekli bir biçimde dilden dile dolaşmıştır. Bu özellik efsanelerin, destanların ve masalların oluşumuna katkıda bulunmuştur. Milletlerin oluşumu da genellikle efsanelere ve destanlara konu teşkil etmiş, nesilden nesile sözlü veya yazılı olarak aktarılan bu efsane ve destanlar millî kültürün önemli bir parçası olmuştur. Türk kültüründeki sözlü geleneğin gelişmişliği millî yaşantıdaki ve hafızadaki zenginliğin bir göstergesi olarak kabul edilmelidir. Elbette uzun, derin ve köklü bir geçmişe sahip olmanın da bu zenginlikte etkisi bulunduğu göz ardı edilmemelidir. Mukayeseli ve farklı bakış açılarıyla yapılacak çalışmalarla bütün bu birikimin yeni nesillere aktarılmasına, yani ortak kültürel bellek aktarımının sağlanmasına ihtiyaç vardır. Bu noktada sözlü kültür ürünlerinin yazıya geçirilerek geleceğe taşınmaları ve böylece kalıcılıklarının sağlanması, kültürün devamlılığı açısından zaruridir. II. Meşrutiyet yıllarından itibaren yoğunluk kazanan Türkçülük faaliyetlerinin bir yansıması olarak gelişen millî edebiyat ve sonrasında memleket edebiyatı çeşitli masal, destan ve efsane gibi sözlü kültür eserlerinin araştırılmasına, farklı üsluplarla yazıya geçirilmesine ve yeniden yorumlanarak güncellik kazanmasına öncelik vermişlerdir. Nitekim bu çalışmada ele alınacak olan Kırk Kız efsanesi söz konusu örneklerden biridir. Türk boylarından biri olan ve bugün Kırgız olarak adlandırılan boyun kökenini ve "Kırk Kız" adının menşeini açıklayan önemli bir efsane olan Kırk Kız efsanesi 20. yüzyıl başlarında iki yazar tarafından kaleme alınmıştır. Bu çalışmanın amacı, Kırk Kız efsanesinin 1918 yılında Ömer Seyfettin ve 1927 yılında Ahmet Zuhurî tarafından yazıya geçirilen metinlerini birbiriyle karşılaştırarak incelemektir. Ayrıca Ahmet Zuhurî (Danışman)'nin bugüne kadar bilinmeyen yorumundan ve Ömer Seyfettin'in eserinin Kırım Mecmuası'ndaki ilk yayınından bahsetmek suretiyle millî kültüre ve literatüre katkıda bulunmaktır. Son olarak her dönemde yazılı kültürün sözlü kültürden beslenmeye devam ettiğini, en eski edebî verimlerin bile farklı üsluplarla yeniden doğmasının mümkün olabildiğini dikkatlere sunmaktır

An Evaluation on the Two Samples of the Literacy of Forty Girls’ Legend

The humankind has interested the extraordinary incidents and created heroes, whose reputation lasting for ages. This feature has contributed to be created legends, epics and folk tales. In this context, the consisting of the nations, societies and folks has been based on the legends, epics and folk tales and these narratives has been the important part of the national culture. Turkish history and literature have a long and rich past. This feature created a rich national memory. One of the main aims of this kind cultural studies have to study that past by comparing with each other and the cultural memory has to be transferred to today’s societies. Kirghiz nation is one of the Turkish peoples and she has got a legend called “Kirk Kiz” explaining their origins. It can be see forty girls (kirk kiz) image some other Turkish folk stories and legends. In addition to this, Kirk Kiz legend is important, because it tells the nativity of Kirghiz people. The second important thing is this legend was interpreted in the beginning of 20th century by national point of view, such as Ömer Seyfettin and Ahmet Zuhuri (Danışman). The writers and poets helped the transfer of cultural memory from past to future. The aims of this study are; to examine the two narratives by Ömer Seyfettin and Ahmet Zuhuri by comparing with each other; to mention Ahmet Zuhurî’s work unknown until today; to contribute national culture and literature and evaluate these narratives

___

Abdullah Tansel, Fevziye. Ömer Seyfettin’in Şiirleri. Ankara: TTK Basımevi, 1969.
Ahmet Zuhurî. “Tarih Sahifelerinden: Bir Kırgız Masalı”. İzler 26 (1 Mart 1927): 3-6.
Aktulum, Kubilay. Metinler Arası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi, 2000.
Arslan, Zühtü. Türk Parlamento Tarihi III. Ankara: TBMM, 2001.
Artun, Erman. Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri. Adana: Karahan Kitabevi, 2011.
Diykanbayeva, Mayramgül. “Kırgız Adı Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED) 43 (2010): 205-210.
Duymaz, Ali. “Ömer Seyfettin’in Kaleme Aldığı Destanlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Dergisi 21 (Haziran 2009): 413-421.
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2009.
Filizok, Rıza. “Ömer Seyfettin’in Eserlerinde Halk Edebiyatı Tesirleri”. Doğumunun 100. Yılında Ömer Seyfettin. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1984:113-126.
Gökalp, Ziya. Türk Töresi. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1339 (1923).
__________ Türk Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1341 (1925).
__________ Türk Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976.
__________ Türk Töresi. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1977.
Gökyay, O. Şaik. Dede Korkut Hikâyeleri. İstanbul: Kültür Bakanlığı, 1976.
Güvenç, A. Özgür. “Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araş- tırmaları Enstitüsü Dergisi 41 (2009): 85- 97.
Işık, Hasan. Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi III. Ankara: Elvan, 2006.
Karayev, Ömürkul. “Tarihi Kaynaklarda Kırgız Adı ve Anlamı”. Türkiye Türkçesine Aktaran: Mehmet Kıldıroğlu, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (2001): 201-217.
Kılınç Aziz. “Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Ömer Seyfettin’in Halk Anlatı Kaynaklı Hikâyeleri”. Bu çalışma 9-10 Mart 2007 tarihlerinde Balıkesir Gönen’de düzenlenen I. Ömer Seyfettin Sempozyumu’nda bildiri olarak sunulmuştur.)
Kitâb-ı Dedem Korkut Alâ Lisân-ı Tâife-i Oğuzân (Haz. Yunus Zeyrek). Ankara: Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı, 2014.
Necatigil, Behçet. Edebiyatımızda İsimler Sözlü- ğü. İstanbul: Varlık, 2007.
Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis, 2014.
Oğuz, M. Öcal ve diğer. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
Ömer Seyfettin. “Türk Efsanelerinden: Kırk Kız”. Kırım Mecmuası 2 (16 Mayıs 1334- 1918): 38-40.
Öztürk, Kâzım. Türk Parlamento Tarihi VII. IX. Dönem (1950-54), Ankara: TBMM, 1998.
Polat, N. Hikmet. “Ömer Seyfeddin”. TDV İslam Ansiklopedisi 34 (2007): 80-82.
Sakaoğlu, Saim. Dede Korkut Kitabı (İncelemeler-Derlemeler). Konya: Sel-Ün Yayınları, 1998.
Tezcan, Semih. Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: YKY, 2001.
Tuncay, Bahtiyar ve Osman Çataloluk. “Orta Asya Türk Hikâye ve Destanlarında Etnik Gelişim Aşamalarının İzleri ve Türklerin İlk Ata Yurdu Meselesi”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 2 (Mayıs 2014): 1-49.
Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2010.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, cilt.5, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
Uygur, C. Vedat. “Kırk Kız”, Milli Folklor 34 (1997):30-47.
______________ “Karakalpak Edebiyatında Kadın”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi 13 (Bahar 2003): 251-280.
______________ Karakalpak Destanları Kırk Kız Destanı. Ankara: TDK Yayını, 2007.
Yıldız, Naciye. Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: TTK Yayını, 1995.
______________Kırgız Destanları 7 (Hazırlayan: Abdıldacan Akmataliyev-Aynura Kadirmambetova). Ankara: TDK Yayını, 2009.