Yaşname, insanın yaratılışı, yaşayışı ve "ebedî dönüşü" üzerine şiir ve nesirle yazılan türdür. Orhun Yazıtları'ndan sonra yazılı edebiyatta ilk yaşname örneklerine XI. yüzyıl metinleri içerisinde rastlıyoruz. Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınan Kutadgu Bilig, Türk edebiyatında ilk mesnevi örneği olduğu gibi ilk yaşnamenin de yer aldığı bir eserdir. Ahmed Yesevi ise Türk dünyası edebiyatında ilk tasavvufi yaşnamenin yazarıdır. Onun Divan-ı Hikmet adlı eserinde yer alan yaşnamesi daha sonraki yaşnameler için bir arketip kabul edilebilir. Ahmed Yesevi'nin yaşnamesinde kahramanın bireyleşme süreci arketipiyle birlikte dikkat çeken ikinci arketip "bilge kişi"dir. C. G. Jung tarafından ruh arketipi olarak da tanımlanan "bilge" göstergesinin Ahmed Yesevi'nin yaşnamesindeki paradigmatik dizini şunlardır: Ruhlar, Peygamberler, Çilten, Hızır, Pir-i Mugan, Ulular. Ruh veya bilge kişi arketipinin değişik tezahür şekilleri olan bu ilksel imgeler onun derviş olarak yetişmesinde, erginleşmesinde ve ebedî dönüşünde belirli misyona sahiptirler. Ruhun seyr ü sulukunda mürşid, dervişin en büyük yardımcısıdır. Bilge kişi arketipinin belirttiğimiz paradigmaları birer mürşid görevindedir ve kahramanın erginleşmesinde kendi işlevlerini yerine getirirler. Makalede arketip eleştirisi bağlamında hikmet-yaşnameler araştırmaya tabi tutulmuştur. Ruhun Bezm-i elest`ten ahiret dünyasına kadarki yolculuğunda bilge kişi arketipi onun erginleşmesine büyük katkı sağlar. Kâmilleşme sürecinde bu arketipin değişik paradigmaları Yesevi'nin değişik yaşlarında karşısına çıkarak erginleşme sürecini tamamlamasında rol oynarlar. Bu bağlamda bilge kişi tarafından aşk badesinin içirtilmesi de tasavvufi açıdan bu arketipin önemli görevleri arasındadır ve yaşnamede Yesevi`ye aşk badesini sunan kişiler Çilten ve Hızır'dır. Yaşnamede bilge kişi arketipinin en önemli imgesi Hızır'dır. Jung'un kendisi tarafından da "bilge" olarak vasıflandırılan Hızır, dört yaşında Yesevi'ye eşlik eder. Âşıklık geleneğinde bade içtikten sonra şiir söylemeye başlayan kahramanlar gibi Pir-i Mugan'ın mey içirmesiyle de Yesevi, hikmetlerini söylemeye başlar. Ahmed Yesevi'nin menkıbevi yaşamından bildiğimiz üzere yedi yaşında onu bulan ve mürşitlik eden Arslan Baba da yaşnamelerde bilge kişinin diğer bir paradigması olarak dikkat çeker

It’s known that yashnama’s are works written in prose and versification about human kind’s birth, his life and life hereafter. The first samples of yashnama’s in the written literature after Orkhon monuments are met in the 11-th century. Ahmed Yasawi and Yusif Khas Hajib are authors of the first yashnamas. Ahmed Yasawi is the author of the first yashnama based on tasawwuf motives. His yashnama was an archetype model for the next samples. Starting from Ahmed Yasawi’s yashnama, in other works created on this genre we meet lots of archetypes. In his yashnama, the second archetype alongside with the archetype of a process of hero being individualized is a wise man. The paradigms of the wise man, indicated as an archetype of spirit by G. Jung as regards Ahmed Yasawi’s yashnama are as follows: Spirits, prophets, Chilten, Khizir, Piri, Mugan, Ulu. These initial images which are among various forms of the archetype of wise man have some mission in growing, gaining wisdom and finally his return to the next world. The mentor is the greatest helper of darvish in process of the spirit’s gaining wisdom. The paradigms of the archetype of a wise man mentioned by us plays the role of a mentor and carries out his functions in the process of perfection of the hero. This article deals with an analysis of Vujudname implying wise sayings in the context of application of archetypes. The archetype of wise man plays an important role in way of life from real into the other world. The various paradigms of the perfection process played vital role and functions in spiritual perfection of Yasawi being encountered by him in different ages. As to the giving of a cup of love by the wise man to drink, it includes important functions of this archetype from the point of view of tasawwuf. The people giving this cup of love to Yasawi are Chilten and Khizir. As a rule, the most important paradigm of the wise man archetype in Vujudname is Khizir. This personage characterized as a “wise man” by Gustav Jung was with him along his way of life from the age of four. According to the framework of traditions of art of minstrel, Piri Mugan begins to recite wise sayings of Yasawi after having a wine as heroes reciting poems after a cup of love. As we know based on information related to the ascetical life of Ahmed Yasawi, Arslan Baba, who found and mentored him when he was seven years old, was contemplated in Vujudname as another paradigm of the “wise man”