GELENEKSEL İLE MODERN ARASINDAKİ KÜLTÜREL BOŞLUK: 80'LERDEKİ TOPLUMSAL DEĞİŞİMİ MİZAH ÜZERİNDEN OKUMAK

Türkiye'de 1980 sonrası uygulanan yeni ekonomi politikasının estirdiği değişim rüzgârı sadece ekonomik hayatı dönüştürmekle kalmamış, toplumsal ve kültürel değerleri, ahlaki anlayışları ve gündelik hayatın akışını değiştirerek ülkeyi farklı bir toplum olma yolunda âdeta sürüklemiştir. Bu süreçte, ithal tüketim ürünlerine ulaşmanın kolaylaşmasıyla maddi kültürün hızla değiştiği ancak bu değişimin gelenekler, yerleşmiş alışkanlıklar ve toplumsal zihniyet anlamında manevi kültürde aynı hızla karşılık bulamadığı gözlenmektedir. Bunun sonucundaysa toplumda maddi ve manevi kültür arasında uyumsuzluk, Ogburn'un deyimiyle "kültürel boşluk" meydana gelmiştir. Ekonomik yapıda ve özellikle tüketim anlayışında yaşanan bu değişim, geleneksel kültüründen ve yapısından uzaklaşmaya çalışan ancak tam anlamıyla modern olamayan bir toplumun yaşadığı ikilemler olarak mizahın eleştirel dilinde de karşılık bulmuştur. Ekonomik temelli bir toplumsal değişmenin kültür ve toplumsal değerler üzerindeki etkisine odaklanan bu çalışmada, örneklem olarak Türkiye'deki mizah dergiciliği geleneğinde ayrı bir yeri olan Gırgır Dergisi seçilmiştir. 80'lerdeki değişimin insanların gündelik hayat alışkanlıklarında ve kültürel değerlerindeki yansımalarını karikatürize eden Gırgır, kültürel boşluk kavramını somutlaştırmak ve örneklendirmek açısından geniş olanaklar sunmaktadır. Bu çerçevede dergi incelenerek araştırma tasarımına uygun içerikler belirlenmiştir. Bu içerikler nitel içerik analizi yöntemi ile söylemsel ve görsel açıdan analiz edilerek, toplumda yaşanan değişimin ve değer farklılaşmasının mizahi açıdan nasıl ele alındığı incelenmiştir

Cultural Lag Between Modern and Traditional: Reading Social Change in the 1980s Through Humor

New economy politics after 1980 in Turkey did not only change economic life, it also changed social and cultural values, moral ideas and led the country to become a new society. In that process, it was observed that, people started to reach imported consumption products easily and so material cultural changed fast, however this change did not appear in the moral culture. Therefore, a disparity occurred between material and moral culture, as Ogburn said, a cultural gap has occurred. That change which occurred especially in economic structure and consumption culture, was reflected in critical language of humor as contradictions in a society that cannot be modern. In this study, Gırgır, a humor magazine that has a special space in Turkey's humor magazine tradition, was used as sample. Gırgır, that caricatures changes in people's daily habits and in their cultural values, presents opportunity to concrete and exemplify the concept of cultural gap. For that aim, Gırgır was searched and convenient examples were studied. They were analyzed discursively and visually in the framework of qualitative content analysis to show how social change and value variation were reflected by humor

___

Ahmad, Feroz. Modern Türkiye'nin Oluşumu. Çev. Yavuz Alagon. İstanbul: Kaynak Yayın- ları, 2009.
Arı, Bilal. Gırgır ve Leman Dergileri Örneğinden 1980 Sonrası Mizah Basını ve Muhalefet An- layışı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2008.
Avcı, Artun. "Toplumsal Eleştiri Söylemi Olarak Mizah ve Gülmece". Birikim (Şubat 2003) 166: 80-96.
Bakır, Uğur. Televizyon Reklamlarında İkna Un- suru Olarak Mizah. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi, 2006.
Bali, Rıfat N. Tarz-ı Hayat'tan Life Style'a. İstan- bul: İletişim Yayınları, 2002.
Berelson, Bernard. Content Analysis in Commu- nication Research. Glencoe: Free Press.
Bilgin, Nuri. Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2006.
Bostancı, Naci. "Toplum ve Kültür". Sosyolojiye Giriş. Der. İhsan Sezal. İstanbul: Beta Ya- yıncılık, 2012.
Canbaz Yavuz, Şahinde. "Reklamlar ve Reklam- cılık Sektörü Açısından 1980'lerde Türkiye Panoraması", İletişim 5: 157-182.
Canbaz, Şahinde. "Bir Tüketim Olgusu Olarak Moda ve Giysi", İletişim 99 (Kış 1), 25-41.
Canner, Efthymia. "Jön Türk Devrimi Sonrasın- da İstanbul Rum Mizah Basını: Embros Ga- zetesi". Doğu'da Mizah, Haz. Irene Fenoglio ve François Georgeon, (Çev. Ali Berktay). İstanbul: YKY, 2000.
Cantek, Levent. "Gırgır Efsanesine Dışarı- dan Bakmak". Toplumsal Tarih 129 (Eylül 2004): 16-22.
Cantek, Levent. "Mizah Dergileri ve Sol". Mo- dern Türkiye'de Siyasi Düşünce-Sol 8. İstan- bul: İletişim Yayınları, 2007.
Cantek, Levent. Türkiye'de Çizgi Roman. İstan- bul: İletişim Yayınları, 1996.
Çetinkaya, Gülnaz. Gırgır Dergisi'nin Türk Halkbilimi Açısından İncelenmesi. Yayım- lanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ha- cettepe Üniversitesi, 2006.
Çeviker, Turgut. Gelişim Sürecinde Türk Kari- katürü. İstanbul: Adam Yayınları, 1991.
Çeviker, Turgut. Karikatürkiye (1923-2008)-1. İstanbul: NTV Yayınları, 2010.
Eker, Gülin Öğüt. İnsan Kültür Mizah. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2009.
Fenoglio, Irene ve François Georgeon. Doğuda Mizah. Çev. Ali Berktay. İstanbul: YKY, 2000.
Georgeon, François. "Osmanlı İmparatorluğu'nda Gülmek mi?". Doğu'da Mizah. Haz. Irene Fe- noglio ve François Georgeon. (Çev. Ali Berk- tay). İstanbul: YKY, 2000.
Giddens, Anthony. Sosyoloji. Çev. Cemal Güzel. Ankara: Ayraç Yayınları, 2006.
Gönenç, Levent ve Levent Cantek. "Karikatürün Sosyal ve Siyasal Olayları Etkileme Gücü Üzerine". 193 (Ocak 2010): 26-35.
Güneri, Canan. Sanat Alanı Olarak Mizah: Sa- nat, Mizah, Karikatür İlişkisi ve Türkiye'de Üç Örnek. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi, 2008.
Gürbilek, Nurdan. Vitrinde Yaşamak. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
Kamiloğlu, Zeynep Erdoğan. "Penguen Dergi- sinden Hareketle Türk Karikatür Tarihinde Mizahın Saldırı İşlevi". Millî Folklor 98 (Yaz 2013): 165-173.
Köse, Aynur ve Mustafa Yılmaz. Seçimler ve De- ğerler. Trabzon: Serander Yayınları, 2012.
Mutlu, Erol. İletişim Sözlüğü. İstanbul: Ark Ya- yınevi, 1994.
Odabaş, Sevim. "Modern Beden Kültüründe Gü- zellik Salonlarının Yeri: Ankara Örneği". Toplum ve Bilim 104 (2005): 153-181.
Ogburn, F. William. Social Change. New York: The Viking Press, 1955.
Oktay, Ahmet. Türkiye'de Popüler Kültür. İstan- bul: Yapı Kredi Yayınları, 1997.
Öngören, Ferit. Cumhuriyet'in 75. Yılında Türk Mizahı ve Hicvi. İstanbul: Türkiye İş Banka- sı Kültür Yayınları, 1998.
Özer, Atilla. "Karikatür, Popüler Kültür ve Po- püler Karikatür". Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Dergisi Özel Sayı 57 (2004), Ankara.
Smolens, Jr. R.W. "Cultural Lag: Applying Time to Culture" (2003). Erişim Tarihi: 13.01.2015, http://www.dialogin.com/filead- min/Files/User_uploads/Ogburn-Cultural_ Lag-rsmole.pdf
Tanör, Bülent. "Siyasal Tarih (1980-1995)". Ya- kınçağ Türkiye Tarihi 2: 1980-2003. İstan- bul: Milliyet Kitaplığı, 2003.
Topuz, Hıfzı. Başlangıçtan Bugüne Dünya Kari- katürü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1997.
Türkdoğan, Orhan. Kültür-Değişme ve Toplum- sal Çözülme. İstanbul: IQ Kültür Sanat Ya- yıncılık, 2007.
Yılmaz, Mustafa. "Çok Partili Siyasal Yaşama Geçiş Döneminde Toplumsal Muhalefet Açı- sından Markopaşa Dergisi". Gülmenin Arke- olojisi ve Medyada Mizah Olgusu. Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İleti- şim Kongresi. Erzurum, 2011.
Yücel, Yonca Güneş. 1972-1980 Yılları Arasında Bir Mizah Dergisi: Gırgır'da Yoksulluk Tem- siliyetleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, 2008.