KAZAK HALKININ GELENEKSEL HUKUKUNDA CEZALANDIRMA ŞEKİLLERİ

Eski Kazak toplumundaki ilişkilerin düzenlenmesi, çağlar boyu süregelen "geleneksel yasalar" sistemi çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Geleneksel Kazak toplumunda Kasım Han'ın temelini oluşturduğu "Kasım Hannıñ Kaska Jolı" (Kasım Han'ın Doğru Yolu), Esim Han'ın geliştirmiş olduğu "Esim Hannıñ Eski Jolı" (Esim Han'ın Eski Yolu), Tauke Han'ın daha da güçlendirmiş olduğu "Jeti Jarğı" (Yedi Yargı) gibi geleneklere dayanan yasalar kabul edilmiştir. Kazak halkının geleneksel yasalar sistemi, Kazak toplumundaki aile ve nikâh ilişkilerinin, akrabalık ilişkilerinin bütün ayrıntılarını içine almıştır. Hukuk normları, her insanın toplum ile ailedeki sorumluluğunu artırmıştır. Kişilerin işlediği Suça ve günaha göre bedel ve ceza ödetilmiştir. Bedel ve ceza, geleneksel hukuk ilişkilerine göre zulüm gören kimseye maddi ve manevi zarar verdiği için suçluya verilen cezadır. Kazaklarda bedel ve ceza miktarı hayvan sayısıyla belirlenmiştir. Suçlu şahıs kendi cezasının bedelini hayvan vererek ödemiştir. Kadınların bedeli erkeklerin bedelinin yarısına denk gelmiştir. Cezalandırma şekillerinden biri, falakaya yatırmak olmuştur. Aşiret arasındaki huzura ters etki edecek davaları Biy'ler (Kadılar/ Töreler) köy aksakallarıyla birleşerek çözüme kavuşturmuşlar; meseleler ise Biy'ler Meclisi, Biy'ler alkası (Kadılar kurulu) tarafından incelenmiştir. Geleneklere dayanan kanun sistemini Kazak Hanları birkaç Biy'in katılımıyla istişare ederek oluşturup geliştirmişlerdir. Biy makamına geleneksel kanunlar sistemini ezbere bilen, sıradan şahısların ve halkın çıkarlarını koruyabilen, halk içinde söz ustalığıyla, organize edebilme yeteneğiyle, adaletiyle, bilgisiyle özel bir şerefe sahip olan şahıslar uygun görülmüş ve seçilmiştir. Kazak yurdunun Rusya İmparatorluğu'nun egemenliği altında kalması, sömürge yönetimin tam olarak hâkim olması sonucunda, yapılaşmış geleneksel sistem değişmiş ve yargıçların yetkilerine sınırlama gelmiştir. "Yedi yargı" Kanunlar Koleksiyonu, 1867-1868 yılları Kazak Yurdunun Yönetim Kuralları kabul edilene kadar geleneksel biçimde kullanılagelmiştir. Ülkedeki yasal hükümlerin uygulanması meselesine Kazak topraklarında bulunan askeri yetkililer ile araştırmacılar çok ilgi göstermiştir. Bu mesele, günümüz bilim adamları arasında da önemli araştırma konusu olarak kabul edilmektedir

Forms of Punishment in the Kazakh Traditional Law

The organization of relations in the ancient Kazakh society was performed on the basis of "a set of common law" that got through ages. In traditional Kazakh society laws based on common law were adopted, the foundation of what was laid by "The bright way of Kasim Khan", advanced by "The Ancient way of Yesim Khan" and had undergone further improvement by "Seven Charters" of Tauke Khan. The charter of common law of the Kazakh people covered all aspects of family and marital relations, blood relations; these legal norms increased the responsibility of each person towards the society and family. A misconduct was also charged with fee, penalty and it was considered as a crime. Fee and fine were kinds of punishment imposed to an offender for caused material and moral harm according to traditional legal relations. The amount of fee and fine of Kazakhs were determined by cattle. The offender repent his punishment by giving cattle. The fee of women was equal to the half of fee paid by men. Another form of punishment was flogging with rods. Bi (judge) solved disputes, prevented intertribe agreement, with the oldest people of village, the problems were discussed in the Council bies and Elders. Kazakh Khans improved the code of Laws of common law with bies. To the position of Bi was elected a person who had an excellent command in set of traditional laws. He was able to protect the interests of the individual and the whole nation and had decisive authority among people because of his oratorical arts, organizational skills, fairness and competence. The transformation of the Kazakh people into the colony of the Russian Empire, the full implementation of the colonial ruling changed the system of common law and belittled the authority of bies. Code of Laws «Seven codes» was traditionally used till management rules of Kazakh lands introduced in 1867-1868. The implementation of legal norms in the country caused a great interest of military officials and scholars who had visited the Kazakh land. Nowadays this issue is considered to be topical one among the researchers

___

  • Arendarenko, Georgi. Znaçenie vlasti aksakalov v otdalennyh kishlakah. Turkestanskiye ve- domosty 25 (1874).
  • Auezov, Myhtar. Abai joly. Almaty: Jazuşi, 2002.
  • Babalar Sözü. 100 tomduk. Gasiktik jirlar. 53 tom. Astana: Foliant, 2009.
  • Ballyuzek, Lef. Narodnıe obıçai imevşie, a otçasti i imeyuşie v Maloy Kirgizskoy orde silu zako- na. ZOOİGRO. Kazan. Vıp II (1871): 45-167.
  • Dobrosmyslov, Aleksandr. Sud u kirgiz Turga- iskoi oblasti v ?V???-??? vekah. Kazan: Ti- po-litografija Imperatorskogo Kazanskogo universiteta,1904.
  • Grodekov, Nikolai. Kirgizi i karakirgizı Sır- Dar'inskoy oblasti. Yuridiçeskiy bıt. T.1. Taş- kent: Tipo-litografiya S.İ.Lahtina, 1889.
  • Jagalbaylı. Ru-Taypalar Tarihi. Almaty: Alaş, 2006.
  • Joldasov, Sabit. Kiz J?bek ont?st?kte bolgan ba?. Madeni mura: halyqtyn tarih atu, saqtau dastur? j?ne ony jangyrtu joldary. Almaty, 2005.
  • Kazak tarihi. 2 tom. Almaty: Atamura, 1998.
  • Kazaktin ata zandari. Kujattar, derekter, zerttey- ler. Jetekşisi Saluk Zumanov. 1-10 tomdar. Almaty: Jeti jarği, 2004-2009.
  • Kirgiz. Bespravnost' kirgizkih moloduh. Turkes- tanskiye vedomosty 19, 1902.
  • Kız Jibek destanı. Babalar cozi. 100 tomduk. Ga- şiktuk jirlar. 53 tom. Astana: Foliant, 2009.
  • Kir balasy. Bi ham bilik. Kazak gazety 48, 1917.
  • Kir balasy. Tagy da ham bilik turaly. Kazak ga- zety 50, 1917.
  • Levşin, Aleksei. Opisanie kirgiz-kazaç'ih, ili kirgiz-kaisackih, ord i stepei. Çast 3. Sankt- Piterburg: 1832.
  • Makovetskiy, Petr. Materialı dlya izuçeniya yuri- diçeskih obıçaev kirgizov. Bıp 1. Material'noe pravo. Omsk: Tipografiya Okrujnogo ştaba, 1886.
  • Miakutin, Aleksandr. Juridicheskii bit kirgizov. Orenburg. Tipografiya Turgaiskogo oblast- nogo Pravleniya. 1910.
  • Rossiya. Polnoe geografiçeskoe opisanie naşego oteçestva. Tom 18. Kirgizskii krai. Sankt- Piterburg: Izdanie A.F.Defriena, 1903.
  • Sultangasin L. Buryngy zamandagy kazaktar- dun bilik kilyi. Dala yalayatinyn qazeti. 51(1888)
  • Şakarim, Kudaiberdiuli. Şigarmalar. Almaty: Jazuşi, 1988.
  • Velihanov, Çokan. Sobraniye soçineni. Volume 4. Almaty: Glavnaya redaksiya Kazahskoy sovetskoy ensiklopediyi, 1985.
  • Zagryajski, Georgi. Yuridiçeskiy obıçay kirgiz o razliçnıh rodah sostoyaniy i o pravah im prisvoennıh. O narodnom sude u koçevogo naseleniya Turkestanskogo kraya po obıç- nomu pravu. Ejegodnik. MSTK.. Sankt- Piterburg. Vıp IV (1876): 151-203.
  • Zalesskii, Bronislav. Kazak saharasına sayahat. Almaty: Oner, 1991.