HZ.ALİ CENKNAMELERİ BAĞLAMINDA BİR ESER (Destan-ı Ejderha ve Bazı Motifleri Üzerine)

Bu çalışmamızda, Eski Türk ozanlarının, İslamiyet'in kabulüyle epik geleneklerini Anadolu'ya taşımaları, derviş ozanlara dönüşerek Anadolu'nun İslamlaşması ve Türkleşmesine ne derecede katkı koydukları üzerinde durulmuştur. Eski Türk ozanlarının, epik temin alp tipini Hz. Ali'nin şahsında alp-eren tipine evirmeleri değerlendirilmiştir. Türkler arasındaki Hz. Ali sevgisinin, yaratılan "Cenknâme" kültü bağlamlı olarak ortaya çıktığı ve yayıldığı başka araştırmacıların iddialarıyla da yazıda desteklenmiştir. 13,14,15.yy.larda Anadolu'da vücut bulan bu dinî edebiyat akımı "Ejderha Destanı" özelinde yorumlanmaya çalışılmış, destanının daha önceden yayınlanan metinlerinden faydalanılarak, edisyon kritikli metni hazırlanmıştır. Şahsi kütüphanemizdeki yazma metin, A. Güzel-M. Tatçı tarafından yayınlanan Ejderha Destanı metniyle karşılaştırılmış, A. Güzel-M. Tatcı yayınındaki farklılıklar dipnotta gösterilmiştir. Oğuz lehçesinin Anadolu'da bir edebiyat dili haline gelişinde, dönemin bu özgün sanatçılarının oynadığı etkin rol bağlamında başka çalışmaların ve görüşlerin de ışığında değerlendirmeler yapılmıştır. Destan epizotlarına göre özetlenmiş, şahıs kadrosu hakkında bilgi verilmiş, yazma nüshalarıyla ilgili olarak da kısa bir tanıtım yapılmıştır. Destanda geçen "ejderha, elma, öküz, balık" motifleri yorumlanmış, Uzak Doğu'ya, Asya içlerine ait mitolojik tasavvurların İslami bir renge büründürülüşleri ve yaşatıla gelmeleri örneklendirilmiştir

A Study in the Context Of Hz. Ali's Cenkname (About Destan-ı Ejderha and Some Motifs)

In this study, we focused on how the former Turkish ozans carried their epic cultures to the Anatolia by accepting the Islam and helped to increase the density of the Islamic and Turkish characteristics of the Anatolia. We evaluated the transformation of epic temin alp type into the alp-eren type by considering the personality of Hz. Ali. The emergence of the sypathy by supporting with studies of the other researchers in the context of the created "Cenkname" kült belonging to Hz. Ali in Turkish is also mentioned in this paper by referencing studies of the other researchers.This religion based literay form created in the 13th, 14th and 15th centuries in Anatoliais tried to be evaluated by especially considering "Dragon Epic" and a edition-critisized text is generated by utilizing the previously published studies of the mentioned epic. The text in our private library is compared with the text published by the A. Güzel and M. Tatçı and then the differences between texts are given in the footnotes. Some evaluations about becoming West Oghuz Dialect asa major literature language in Anatoliawith the important role played by the unique artists are given by using the studies carried out on this area. The characters summarized by the episotes of the tale are presented and a short intoductory part about the copies of the mentioned text is also given. The motifs about the "dragon, apple, ox and fish" are interpreted, and how the mythological imaginations belonging to the Far East and Asia are islamized and lived are illustrated

___

Akman, Eyüp, Türk Mitolojisi ve Halk Şiirinde "Sarı/Kızıl Öküz" İnancı, Türkiyat Mecmu- ası, C.22, (Bahar 2012): 1-3.
Armutak, Altan, Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi II. Sürüngenler, Balıklar, Kanatlılar ve Mitolojik Hayvanlar, İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Der- gisi, c. 30, S. 2, (İstanbul 2004): 143-157.
Aslan, Namık, Manzum Dinî Destanlar ve Kir- deci Ali'ye Ait Olduğu Söylenen İki Destan Metni (Güvercin ve Geyik Destanları), Erci- yes Üniversitesi Sos. Bil Enst. Dergisi, Sayı 20/1, (Kayseri 2006): 189-208.
Atalay, Besim, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III, 3.Baskı, Ankara: TDK Yayınları, 1992.
Çetin, İsmet, Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997.
Çetin, İsmet, Âşık Şenlik'in Salsal Destanı Hak- kında, Millî Folklor 41 (Bahar 1999): 9-13.
Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin ABC'si, İs- tanbul: Kabalcı Yayınları, 1999.
Demir, Necati, Türk Düşünce Dünyasında Hz. Ali, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araş- tırma Dergisi, S. 60, (Ankara,2011): 85- 104.
Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, Anka- ra: Türk Dil Kurumu yayınları, 1989.
Gökçimen, Ahmet, "Türkmen Masallarında Mi- tolojik Hayvanlar ve Fonksiyonları", Türkbi- lig 2010/20, s.165-178.
Gölpınarlı, Abdülbâki, Vilayet-nâme, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2014.
Günay, Umay, Âşık tarzı Şiir Geleneği ve Ruya Motifi, Ankara:Atatürk Kültür Merkezi Ya- yınları, 1986.
Güzel, Abdurrahman, Mustafa Tatçı (1990). ¨Hz. Ali ile İlgili Manzum Hikâye: Destan-ı Ej- derha ve Hazret-i Ali'ye Atfedilen Bir Eser: Emsal-i Hazret-i Ali¨, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi VI/1, (1990):. 67-89.
İnayet, Alimcan, Türk Dünyası Efsane ve Masal- larında Bir Dev Tipi, Yalmavuz/Celmoğuz, İzmir: Kanyılmaz Matbaası, 2007.
Kocatürk, Vasfi Mahir, Türk Edebiyatı tarihi, Ankara. Edebiyat Yayınevi, 1970.
Kozan, Ali- Bilgili Rumeysa(2013), Hz. Ali'nin Menkıvebî Hayatına Dair Bir Destan: Destan-ı Ejderha ve İslâmî Dönem Anadolu Türk Kültürüne Yansımaları Turkish Studi- es, Turkish, Volume: 8/5, 2013, ss. 465-490.
Köprülü, M.Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi, İstan- bul: Ötüken Neşriyat, 1981.
Köprülü, M.Fuad, Edebiyat Araştırmaları I, İs- tanbul: Ötüken Neşriyat, 1989
Nutku, Özdemir(1997), Meddahlık ve Meddah Hikayeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Ocak, A.Yaşar, Bektaşi Menakıb-nâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul: En- derun Yayınları, 1983.
Ocak, A. Yaşar, Türk Folklorunda Kesik Baş, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enst. Ya- yınları, 1989.
Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi II, Ankara: Türk Tarih Kurumu yayınları, 1995.
Sarpkaya, Seçkin, Türkiye Sahası Efsanelerinde Ejderha, Yılan Kitabı (Editör: Emine Gürsoy Naskali), İstanbul, Kiyabevi yayınları, 2004, s:505-519.
Yücel, Ayşe, Hacı Bektaş Velâyetnâmesinde Ej- derha Motifi, Hacı Bektaş Veli Armağanı, Gâzi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bek- taş Veli Araştırma Merkezi, (Ankara, 1997): 115-120.