Devlet-i Aliyye’nin Çöküş ve Yaşatma Süreçlerini Anlatan Bir Basın: Rumence Basını

Osmanlı’daki Türkçe dışı basınla ilgili olarak hiç bilinmeyen gerçekler arasında Romence basının doğuşu ve gelişimi yer almaktadır. Bu coğrafyada Rumence basının doğuşunu bir taraftan “Memleketeyn” olarak adlandırılan Eflâk ve Boğdan bölgelerinde yaşayan ve çalışan gazeteci, öğretmen ve din adamlarına, diğer taraftan ise Osmanlı yönetimine yakın Manastır ve Selânik vilâyetlerindeki Romen kökenli olan aydınlara borçludur. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin çöküşünü hızlandıran Balkanlar’daki ulusçu hareketleri Rumence basının gelişimini doğrudan etkilemiştir. Başlangıçta kültürel amacı güden bu basın, bölgede yoğunlaşan bağımsızlık savaşları nedeniyle Romen ulusun çıkarları doğrultusunda hareket etmiştir. “Memleketeyn” Romenleri’nin basın hareketleri Osmanlı’dan siyasi bağımsızlığı kazanacak güçlü bir kamuoyu oluşturmayı amaçlarken, Manastır ve Selânik vilâyetlerindeki yaşayan Rumenlerin basın hareketleri mevcut siyasi yapı içinde, bağımsız etnik kimliğin korunması ve yaşatılmasında önemli bir rol üstlenmiştir. Bu çalışmada en önemli gazete ve dergilerin içerik incelemesiyle elde edilen sonuçlar yardımıyla, 1829-1912 yılları arasında Osmanlı coğrafyasında ortaya çıkan ve gelişen Romen gazeteciliği olgusu tartışılmıştır. Çalışmada kullanılan kaynak tarama yöntemlerinin yardımıyla Rumence, ‘Arumence, Makedonca, İngilizce ve Türkçe olmak üzere 5 dilde Osmanlı’daki Rumence basın ile ilgili literatür incelenmiştir. Çalışmada elde edilen sonuçlar; Osmanlı’daki Türkçe dışı basın tarihinde Devlet-i Aliyye’nin “çöküş-yaşatma” süreçlerini önemli ölçüde açıklayan Rumen basını üzerine Türkçe olarak hazırlanan tek bir kaynak dışında, yapılmış bilimsel çalışmalar bulunmamaktadır.

A Press Explaining the Decline and Survival Process of the Devlet-i Aliyye: Romanian Press

The emergence and development of the Romanian press are among the unknown facts about the non-Turkish press in the Ottoman Empire. In this geography, it owes the birth of the Romanian press to journalists, teachers and clergymen living and working in Eflak and Boğdan regions, which are called “memleketeyn” on the one hand, and on the other hand to the Romanian intellectuals in the provinces of Manastır and Thessaloniki, which are close to the Ottoman administration. Influenced by nationalist movements in the Balkans, which accelerated the collapse of the Ottoman Empire in the 19th century, Romanian influenced the development of the press directly. This press, which originally pursued a cultural purpose, acted in the interests of the Romanian nation due to the independence wars concentrated in the region. While the press movements of the “Memleketeyn” Romanians aimed to create a strong public opinion that would gain political independence from the Ottoman Empire, the press movements of the Romanians living in the provinces of Manastır and Thessaloniki played an important role in the preservation and survival of the independent ethnic identity within the current political structure. In this study, the phenomenon of Romanian journalism that emerged and developed in the Ottoman lands between 1829-1912 was discussed with the help of the results obtained from the content analysis of the most important newspapers and magazines. With the help of the source search methods used in the study, the literature about the Romanian press in the Ottoman Empire was examined in 5 languages, Romanian, ‘Arumence, Macedonian, English and Turkish. Results obtained in the study; In the history of the non-Turkish press in the Ottoman Empire, there are no scientific studies other than a single source prepared in Turkish on the Romanian press, which explains the “collapse-survival” processes of the Ottoman Empire.

___

C. I. Cosmescu,”Învăţaţĭ înturceşte!”, Lumina, No: 3, Mart 1907, 70-74.
C. I. Cosmescu,”Constituţiune, justiţie, libertate, egalitate”, Lumina, Yıl: VI, No: 6-7, 8, 1908,3-4.
Comitetul de redacţie, “Cuvîntul către cititori”, Lumina, No: 1, 1903, 1-2.
Constantin Belimace, “M. S. Sultanului Abdul Hamid II”, Lumina, No: 1, 1903, 3.
Gheorghe Asachi, “Înştiinţare despre Gazeta românească din Ieşi”, Albina românească, 17 Nisan 1829, 1-2.
Gică Gică, “Ziare şi reviste aromâne la sfîrşitul secolului XIX şi începutul secolului XX”, Daima, No: 2, No: 4-5, 4-8.
I. G. Valentineanu, “Revista politică”, Reforma, 13 Eylül 1859.9.
İlber Ortaylı, “Osmanlı Bulgar Basını Üzerine Notlar”, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 15, Sayı 26, 253-260.
Ion Heliade Rădulescu, “Chemare”, Curierul românesc, Yıl: XVIII, No: 26, 25 Mart 1846.
Maria Magiru, Românii balcanici - Aromânii,Biblioteca culturii aromâne. Proiect Avdhela, (Köstence: Editura T. C. SEN Sibiu-Constanţa), 2001.
Maria Pariza, Presa aromână în date, Proiect Avdhela, Bükreş, Predania, 23 Şubat 2011, 1-16. http://www.armanami.org/blog/wpcontent/uploads/2019/04/parizaPresaAromana.pdf
Max Demeter Peyfuss, Chestiunea Aromănească. Evoluţia ei de la origini până la Pacea de la Bucureşti (1913) şi poziţia Austro-Ungariei, Çev. Nicolae Şerban-Tanaşoca (Bükreş: Editura Enciclopedică, 1994).
Mihail Kogălniceanu, “Jurnalismul românesc în 1855”, Ed. Marian Petcu, Istoria presei române, (Tritonic: Bükreş, 2002), 29-38.
Mucize Ünlü, “Uluslararası Diplomasi ve Ulahlar”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt 7, Sayı 7, 2009, 9-26.
“Mulţi ani trăiască!”, Lumina, 1905, No: 5, Mayıs 1905, 130-131.
Nicolae Bălcescu, “Drepturile românilor către Înalta Poartă”, Poporul suveran, Yıl: I. No: 15-16, 2-6 Ağustos, 1848,57-58.
Nicolae Isar, Istoria modernă a românilor 1774/1784-1918 (Bükreş: Editura Universitară), 2006.
Olga Untila Kaplan, “Lumina Dergisi ve Ulusçuluk Hareketlerine Etkisi”, Journal of Current Researches on Social Sciences (JoCReSS),Cilt 7, Sayı 1, 2017, 435-452.
Olga Untila Kaplan, Osmanlı Dönemi’nde Rumence Basın (1829-1912) (Ankara: Gece Kitaplığı, 2016).
Olga Untila Kaplan, “Son Dönem Osmanlı’da Arumen (Ulah) Azınlıklarda Basım ve Yayım Faaliyetleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Berlin Konferansı Karadeniz Teknik Üniversitesi & Berlin Humboldt Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları, Ed. Leyla Aydemir (Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Aralık 2017), 331-344.
Orhan Koloğlu, “Osmanlı’daki Türkçe Dışı Basın”, Kebikeç Dergisi, Sayı 2, 1995, 127-137.
Orhan Koloğlu, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi (İstanbul: Pozitif Yayıncılık, 2006).
“Padişahımız Çok Yaşa!”, Lumina, No: 5, Mayıs 1905, 1-2.
“Programa”, Dîmboviţa, Yıl: I, No: 34, 4 Şubat 1859, 1-2.
Radu R. Florescu, “The Romanian Impact Upon The Ottoman Tanzimat”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Cilt 0, Sayı 6-7, 2012, 227-238.
Soner Sert, “Sıradışı Bir İttihatçı: Besarya Efendi”,gazeteduvar.com, (24 Ekim Perşembe 2019), erişim tarihi 2 Şubat 2020, https://www.gazeteduvar.com.tr/kitap/2019/10/24/siradisibir-ittihatci-besarya-efendi
Stoica Lascu, “Elements of Romanian Spirituality in The Balkans - Aromanian Magazines and Almanacs (1880-1914)”, Literature, Discourse and Multicultural Dialogue, Cilt 1, 2013, 15-36.
Stoica Lascu, “Contribuţii aromâneşti la spiritualitatea modernă est-europeană: primul ziar în dialectul aromân din Balcani (“Deşteptarea” - Salonic, 1908-1909)”, Perenitatea vlahilor în Balcani. Istorie şi civilizaţie aromânească, Köstence, Editura Fundaţiei Andrei Şaguna, 1995,405-413.
Сtojka Ласку, Од Историiaтa На Ароманскиот печат во Македониia. Списаниiaтa Братство и Светлина (Scopia/Скопjе, 2007).
T. Hagi-Gogu, Romanus şi Valahus sau Ce este Romanus, Roman, Român, Aromân, Valah şi Vlah (Bucureşti: Institutul de Arte Grafice TIPARUL UNIVERSITAR, 1939).
Victor Vişinescu, O istorie a presei române (Bükreş: Hyperion XXI, 2000).
Ziyad Ebüzziya, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Türkçe Dili Dışındaki Basını”, Türkiye’de Yabancı Dilde Basın, İ.Ü. Basın Yayın Yüksekokulu, 1985, 29-45.
Tiberiu Cunia, “Zbor di la ridactsie”, Rivista di literaturã shi studii armani, Cilt 16, VII (1), 2000.