KUZEYDOĞU ANADOLU’DA ÖNEMLİ BİR DEMİR ÇAĞI MERKEZİ: POLAT KALESİ (KARS/ARPAÇAY)

Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğu ucunda yer alan Kars, konumu itibari ile birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Bununla birlikte Orta Asya’dan Anadolu’ya geçişler için önemli bir köprü görevi de görmüştür. Kafkasların bir parçası olan bölge, bol su kaynaklarına sahiptir. Akarsular tarafından yarılan platolar özellikle yaz yağışlarının da etkisi ile gür otlaklar açısından oldukça zengindir. Günümüzde halen hayvancılık açısından zengin olan bölge, Paleolitik Çağ’dan itibaren yerleşim görmüştür. İlk Tunç Çağı’nda hayvancılıkla geçimlerini sağlayan Karaz Kültürü insanlarının yoğun bir biçimde yerleştiği bir yer olmuştur. Bölgenin stratejik konumu ve doğal zenginlikleri MÖ 9. yüzyılda siyasi yapılanmasını tamamlayan Urartu Devleti’nin dikkatinden kaçmamıştır. Kral Menua, I. Argişti ve diğer krallar bölgeye seferler düzenlemiş ve yönetim birimleri kurarak bölgenin yönetimini ellerinde tutmuşlardır. Arpaçay ilçesinde bulunan Polat Kalesi’nin bu anlamda önemli bir merkez olduğunu düşünmekteyiz.

An Important Iron Age Center in Norteast Anatolia: Polat Castle (Kars/Arpaçay)

Located at the northeastern end of the Eastern Anatolia Region, Kars has been home to many civilizations because of its location. It also served as an important bridge for the transition from Central Asia to Anatolia. The region, which is part of the Caucasus, has abundant water resources. The plateaus split by the rivers are rich in lush pastures, with the effect of summer rainfall in particular. The region, which is still rich in animal husbandry, has been inhabited since the Paleolithic Age. Karaz Culture that earned its livelihood by animal husbandry during the Early Bronze Age, was a place where people settled intensively. The strategic location and natural richness of the region did not escape the attention of the Urartian State, which completed its political structure in the 9th century BC. King Menua, Argishti I, and other kings organized campaigns to the region and kept hold of the governing of the region by establishing government units. We guess that Polat Castle in Arpaçay district is an important center in this sense.

PDF

___

Albright, W. F. (1926). The Jordan Valley in the Bronze Age. AASOR, 13-74. Atalay, İ. & Mortan, K. (2011). Türkiye bölgesel coğrafyası. İstanbul.

Belli, O. & Ceylan, A. (2004). 2002 yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu kaleleri kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı, 25(2), 29-41.

Bingöl, A. (2003). En eski çağlardan Urartu’nun yıkılışına kadar Kars ve çevresi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.

Bingöl, A. (2008). Arpaçay’da tarihi ve arkeolojik araştırmalar. Kafkas Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 57-71.

Bingöl, A. (2011). Kars ve çevresinde Demir Çağı yerleşmeleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 20-40.

Bingöl, A. (2013). Hurriler’in siyasi organizasyonları. Erzincan Ünversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, 115-133.

Bingöl, A. (2016). Kars ve çevresinde Karaz yerleşmeleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 487-502.

Burney, C. A. & Lang, D. M. (1971). The peoples of the hills: ancient Ararat of Caucasus. London.

Ceylan, A. (2001a). Sarıkamış tarihi ve arkeolojik araştırmalar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Ceylan, A. (2001a). Erzurum Ovası’nda önemli bir merkez: Cinis Höyük. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (26), s. 29-42.

Ceylan, A. (2002). Yazılıtaş-Horasan. Çağlayan Aras, 1(1), 14-15.

Ceylan, A. (2003). 2001 yılı Erzincan, Erzurum ve Kars illeri yüzey araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20(2), 311-324.

Ceylan, A. (2005). 2003 yılı Erzincan, Erzurum ve Kars illeri yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 22(2), 189-201.

Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu araştırmaları (Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır 1998-2008). Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.

Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu araştırmaları, ErzurumErzincan-Kars-Iğdır (2008-2014). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan, A., Bingöl A. & Karageçi M. (2018). Eskiçağ’da Kars Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan, A., Bingöl A., Özgül O., Üngör İ. & Günaşdı Y. (2016). 2014 yılı ErzincanErzurum illeri yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 33(1), 447-472.

Ceylan, A., Günaşdı Y., Özgül O., Ceylan N., Üngör İ. & Kalmış G. (2018) Erzincan-Erzurum illeri yüzey araştırması (2016). Araştırma Sonuçları Toplantısı, 35(1), 85-102.

Ceylan, A. & Günaşdı, Y. (2017). Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtlarının Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4(13), 313-350.

Ceylan, A. & Ceylan N. (2018). Doğu’nun sönmeyen yıldızı Akçakale ve Çıldır araştırmaları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan, A. & Üngör, İ. (2018). Eskiçağ’da Erzincan kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan, A. & Özgül O. (2018). Eskiçağ’da Iğdır kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan, A. Özgül O. & Kalmış G. (2019). Karaz Kültürü’nün Kahramanmaraş ve çevresindeki yansımaları. Uluslararası Antikçağ Döneminde Maraş Sempozyumu, Kahramanmaraş.

Ceylan, N. (2015). “Urartuların İran’daki Krali Kenti: Bastam”, Belgü, 1/2, s.137- 159.

Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu tarihi. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.

Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu krallığı tarihi ve sanatı. İzmir: Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı.

Çilingiroğlu, A. (1983). Urartu sur duvarları üzerine düşünceler. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, II, 28-37.

Çilingiroğlu, A. (1988). Van Dilkaya höyüğü kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı. 9(I), 229-247.

Darkot, B. & Togan, Z. V. (1988). Aras. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 1, s. 557 vd.

Erdem, Ü. Aylin & Konyar, E. (2011). Urartu çanak çömleği/ Urartian pottery. K. Köroğlu, E. Konyar (Ed.) Urartu Doğu’da Değişim içinde (ss. 268-285). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Erinç, S. (1953). Doğu Anadolu coğrafyası.İstanbul.

Günaşdı, Y. (2016). Geçitler ülkesinde önemli bir Urartu kalesi: Avnik. TÜBA-AR, 19, 113-135.

Hood, S. (1951). Excavations at Tabara el Akrad 1948 1949. Anatolian Studies. 1, 113-47.

Karageçi, M. (2014). Arpaçay Havzası’nda Tunç Çağı yerleşmeleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 77-95.

Karageçi, M. (2015). Arpaçay Havzası’nda tarihi ve arkeolojik araştırmalar. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kars.

Karageçi, M. (2016). “Borluk Vadisi Erken Demir Çağı mezarı”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ek S. 1, 253-265.

Karageçi, M. (2019). Yüzey araştırmaları ışığında Kars-Digor ilçesi’nin eskiçağ tarihi. Kars ve Kafkasya Tarihi Hakkında Yazılar içinde (ss. 49-72). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul.

Karpuz, H. (1977). Çamuşlu'da Yontma Taş Çağı kaya resimleri. TÜBİTAK Bilim ve Teknik, 10/(212), 1-6.

Ketin, İ. (1983). Türkiye jeolojisine genel bir bakış. İstanbul.

Kleiss, W. (1980). “Bastam, an Urartian Citadel Complex of the Seventh Century B. C.”, American Journal of Archaeology, Vol. 84, No. 3 (Jul., 1980), pp. 299- 304.

Koşay, H. Z. & Vary, H. (1964). Pulur kazısı. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Kökten, İ. K. (1943a). Kars’ın tarihöncesi hakkında ilk kısa rapor. Belleten, 7(27), 601-613.

Kökten, İ. K. (1943b). Doğu Anadolu Kars bölgesinin tarihöncesi araştırmalarına dair ilk not. DTCFD, 1(2), 119-121.

Kökten, İ. K. (1947). 1945 yılında Türk Tarih Kurumu adına yapılan tarih öncesi araştırmaları. Belleten, 11(43), 431-472.

Kökten, İ. K. (1970). Yazılıkaya’da ve Kurbanağa mağarasında (Kars Çamuşlu) yeni bulunan dip tarih resimleri. Karseli, 6(69), 2-16.

König, F. Wilhelm (1955-57). Handbuch der Chaldischen ınschriften, archiv für orientforschung herausgegeben von ernst weidner, Beiheft 8, Graz.

Kushnareva, K. K. (1997). The Southern Caucasus in prehistory (stages of cultural and socieconomic development from the eighth to the second millennium B. C. Pensnsylvania: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology.

Lehmann-Haupt, C. F. Friedrich (1928-35). Corpus ınscriptionum Chaldicarum I-II. Leipzig.

Luckenbill, D. D. (1926-1927). Ancient records of Assyria and Babylonia I-II, New York.

Marilyn, Kelly-Buccellati (1974). The excavations at Korucutepe, Turkey 1968-70. preliminary report. Journal of Near Eastern Studies, 1(33), 44-54.

Melikişvili, G. A. (1960). Urartskie klinoobraznye nadpisi. Moskova.

Özgül, O. (2016). Erzurum’da stratejik bir Urartu kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba). TÜBA-AR, 19, 137-157.

Özgül, O. & Üngör, İ. (2016). Erikua’da stratejik bir Urartu merkezi: Kasımıntığı Kalesi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 225-240.

Palumbi, G. (2003). Red-Black pottery: Eastern Anatolian and Transcaucasian relationships around the mid-fourth millennium B. C. Ancient Near Eastern Studies, 40, 80-134.

Payne, Margeret, R. (2006). Urartu çivi yazılı belgeler kataloğu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

Pehlivan, M. (1990). Karaz Kültürü ve Hurriler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 168-175.

Perferec, E. (2001). Kuzeybatı İran’da gri çanak-çömleğin değişim süreci Tarbiat Müderris Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tahran.

Pınarcık, P. (2012). Urartu Krallığı’nın tarihi coğrafyası hakkında yeni öneriler. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVII(2), 459-482.

Sagona, A. (1984). The Caucasian region in the Early Bronze Age I-III. Bar International Series 214 (i). Oxford: BAR Publishing.

Sagona, A. (2000). Sos Höyük and the Erzurum region in late prehistory: A provisional chronology for Northeast Anatolia. Varia Anatolica, XI, 329- 335.

Sagona, A. (2006). Ortaçağ’dan önce Kars. Kars, Beyaz Uykusuz Uzakta, Ed. F. Özdem, İstanbul, s. 11-30.

Salvini, M. (1967). Nairi e Ur (u) artri, contributo alla storia della formazione del regno di Urartu, Roma.

Sevindi, C. (1999). Sarıkamış’ın coğrafi etütü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.

Şaroğlu, F. & Yılmaz, Y. (1986). Doğu Anadolu’da Neotektonik dönemdeki jeolojik evrim ve havza modelleri. MTA Dergisi, 107, 83-89.

Tarhan, M. T. (1982). Urartu Devletinin kuruluş evresi ve kurucu krallardan ‘Lutupri=Lapturi’ hakkındaki yeni görüşler. Anadolu Araştırmaları, VIII, 69-.

Tarhan, M. T. (1986). Urartu Devleti’nin yapısal karakteri. Türk Tarih Kongresi, IX, 285–301.

Tarkan, T. (1974). Ana çizgileriyle Doğu Anadolu Bölgesi. Atatürk Üniversitesi 50.

Yıl Armağanı (Erzurum ve Çevresi). Erzurum. 7-22.

Thissen, L. C. (1985). The Late Chalcolithic and Early Bronze Age pottery from Hayaz Höyük. Anatolica, XII, 75-130.

Tuncel, M. (1991). Aras, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, s. 332-335.

Tseretheli, G. B. (1939). The Urartean monuments in the Georgian museum. Tbilissi.

Üngör, İ. (2018). Urartu Devleti’nin kuzey bölgesinde önemli bir kale: Tuzla Kalesi.

Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(17 Ek), 93-129. Yalçın, H. G. (2012). Die Karaz. İstanbul: Ege Yayınları.