20658

ERZURUM’DA ÖNEMLİ BİR URARTU KALESİ: HARAMİ KALE

Erzurum İli tarihi geçmişi oldukça eskilere dayanan önemli bir şehirdir. Paleolitik dönem ile birlikte başlayan bu geçmiş özellikle bölgenin Geç Kalkolitik Çağ ile birlikte yoğun insan topluluklarının yaşadığı bir coğrafyaya dönüşmesini sağlamıştır. Karaz Kültürüne ev sahipliği yapan Erzurum İli, M.Ö. II. binde Hayaşalılar’a, M.Ö. I. Binde Diauehiler’e ve Urartular’a kapılarını açmıştır. Özellikle Erzurum ve çevresi bünyesinde barındırdığı maden kaynakları, büyük nehirler ve geçitler sayesinde değerini her zaman korumuştur. M.Ö. I. binde Urartular stratejik açıdan oldukça önemli olan Erzurum üzerine seferler düzenlemiş ve bölgeyi kontrol altına almak istemiştir. Bölgeyi kontrol altına aldıktan sonra mevcut kaleler üzerinde yeni düzenlemeler yapmış veya bölgede yeni kaleler inşa etmiştir. Harami Kalesi de bu noktada ön plana çıkan kalelerden biridir. Özellikle Urartuların Van bölgesinden Erzurum’a doğru gelirken kullanmış olduğu tarihi yolu kontrol etmek maksadıyla yapılmıştır. Harami Kalesinin hemen yakınında önemli Urartu kaleleri vardır. Özellikle Avnik Kalesi ve Karataş Kalesi ile birlikte üzerinde yer aldığı vadinin kontrolünü sağlamaya çalışmıştır. Oldukça sarp bir tepenin üzerinde yer alan kalede kaya basamaklı su tüneli ve kutsal alanlar vardır. Yoğun kaçak kazı izlerine rastlanan kaledeki keramik verileri de buranın önemli bir Urartu Kalesi olduğunu göstermektedir.

An important Urartian Castle in Erzurum: Harami Castle

Erzurum Province has an important history that can be traced back to the Ancient times. This history, which started with the Paleolithic period, led to the transformed the city into a geography inhabited densely by human communities, especially with the Late Chalcolithic Age. The providence of Erzurum, which is home to Karaz culture, opened its gates to Hayasians in the second millennium B. C., Diauehi and Urartians in the first millennium B. C. Especially Erzurum and its environments always maintained its value due to the mineral resources, large rivers and passages. In the first millennium B. C., the Urartians organized campaigns on strategically important Erzurum, and wanted to control the region. After successfully taking control of the region, Urartians either made new arrangements on existing castles or built new castles. Harami Castle is one of the prominent castles at this point. The Castle was built especially for the control of the historical road used by the.

PDF

___

Adontz, N. (1946). Historie d’Armenia: les origines du xe siecle au VIe (V.J.C.). Paris.

Alişan, L. V. M. (1890). Airarat, Venedik.

Arsebük, G. (1974). Altınova’da koyu yüzlü açkılı ve Karaz türü çanak çömlek arasındaki ilişkiler sorunu. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Arsebük, G. (1986). Altınova’da (Elazığ) başlangıcından İlk Tunç Çağının sonuna kadar kültür silsilesi ve sosyal tabakalanma sorunu. Türk Tarih Kongresi, 9, Ankara, 67-72.

Aydın, N. (1991). Güzelhisar Urartu kitabesi. Belleten, 55/213, Ankara, 323-329.

Belli, O. (2000). “Eskiçağ dünyasının en büyük madenci krallığı: Urartular”. O. Belli (ed.) Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999) içinde (ss. 371-378). Ankara.

Belli, O & Konyar, E. (2003). Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Çağı kale ve nekropolleri/Early Iron Age fortresses and nekropolises in East Anatolia. İstanbul.

Bingöl, A., Ceylan A. & Günaşdı, Y. (2010). 2008 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 27/2, Ankara, 375-398.

Burney, C.A & Lang, D.M. (1971). The Peoples of the hills. London.

Ceylan, A. (1994). M. Ö. II ve I. binde devletlerarası ilişkiler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Ceylan, A. (2000). 1998 Yılı Erzincan yüzey araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 17/2, Ankara, 181-192.

Ceylan, A. (2001a). Sarıkamış, tarihi ve arkeolojik araştırmaları, Erzurum.

Ceylan, A. (2001b). 1999 Yılı Erzincan ve Erzurum yüzey araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 18, Ankara, 71-82.

Ceylan, A. (2002a). 2000 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars, Iğdır İlleri yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 19/2, Ankara, 165-178.

Ceylan, A. (2002b). Yazılıtaş-Horasan. Çağlayan Aras, 1/1, 14-15.

Ceylan, A. (2003). 2001 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars İlleri yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20/2, Ankara, 311-324.

Ceylan, A. (2005). The Erzincan, Erzurum and Kars region in The Iron Age. A. Çilingiroğlu & G. Darybshire (Ed.) Anatolian Iron Ages V içinde (s. 21-29). London.

Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu araştırmaları, Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1998-2008). Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.

Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu araştırmaları II (Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan, A. (2017). Yeni bulgular ışığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi Krallığı ve Urartular, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, s.517-568.

Ceylan, A. (2019). Urartu’da kaya işaretli kalelerden Çadırkaya Kalesi. Uluslararası Erzincan Sempozyumu 26-28 Eylül 2019. Erzincan, 27-54.

Ceylan, A. & Bingöl, A. (2008). 2006 Yılı Erzincan-Erzurum-Kars ve Iğdır İlleri yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 25/3, Ankara, 129- 149.

Ceylan, A. & Günaşdı, Y. (2017). Erzurum ve çevresindeki Urartu yazıtlarının tarihi açıdan değerlendirilmesi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, IV/XIII, 313-350.

Ceylan, A. & Günaşdı, Y. (2018). Eskiçağ’da Erzurum kaleleri, Erzurum.

Ceylan, A., Özgül, O. & Kalmış, G. (2019). Karaz Kültürü'nün Kahramanmaraş ve çevresindeki yansımaları. Uluslararası Antikçağ Döneminde Maraş Sempozyumu 17-18 Kasım 2017. Kahramanmaraş, 26-52.

Ceylan, A. & Üngör, İ. (2018). Eskiçağ’da Erzincan kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Ceylan, N. (2015). “Urartuların İran’daki Krali Kenti: Bastam”, Belgü, 1/2, 137-159.

Ceylan N. (2016). Pasin Ovasının kuzeye açılan iki tarihi yolu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43, s. 656-671.

Ceylan, N. (2019). Erzincan’da kaya basamaklı su tünelli Urartu kalelerinden biri: Kaleninsırtı Kalesi.. Uluslararası Erzincan Sempozyumu 26-28 Eylül 2019. Erzincan, 77-88.

Ceylan, N. (2019). Erzurum ve Erzincan çevresindeki Urartu dönemi kaya basamaklı su tünelleri. XVIII. Türk Tarih Kongresi 1-5 Ekim 2018. Ankara, Baskıda.

Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu tarihi, İzmir.

Darkot, B. & Togan, Z. V. (1988). Aras. TDV İslam ansiklopedisi, C. 1, 557 vd.

Delaporte, D. (1936). Des Hittites, Paris.

Erinç, S. (1953). Doğu Anadolu coğrafyası. İstanbul.

Erkmen, M., Ceylan A., Yurttaş, H., Karaosmanoğlu, M., & Barın, G. (2002).

Erzurum Kalesi kazısı 2000. Müze çalışmaları ve kurtarma kazıları sempozyumu, 12, Ankara, 73-84.

Erkmen, M. & Ceylan, A. (2003). 2001 Yılı Pasinler Kale kazısı. Müze kurtarma kazıları semineri, XIII, Ankara, 17-28.

Erkmen, M., Ceylan, A. & Öztürk, F. (2008). 2006 Yılı Erzurum Kale Kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı, 29/3, Ankara, 491-505.

Erkmen, M., Ceylan A. & Öztürk, F., (2009). 2007 Yılı Erzurum Kalesi kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı, 30/2, Ankara, 217-232.

Erkmen, M., Günaşdı, Y., Öztürk, F., & Ceylan, A. (2011). 2009 Yılı Erzurum Kale kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı, 32/3, Ankara, 148-166.

Günaşdı, Y. (2016). Geçitler ülkesinde önemli bir Urartu kalesi: Avnik. TÜBA-AR (19), 113- 136.

Güterbock, H. G. (1956). The deeds of Suppiluliuma as told by his son, Mursili II. JCS, X, 41-68.

Herodotos, (1983). Herodot tarihi (çev. Müntekim Ökmen). İstanbul.

Kalmış, G. (2016). Ardahan ve çevresindeki Urartu yazıtları ışığında bölgenin M.Ö. I. bindeki siyasal durumu. Kafdağı, 2, s. 42-56.

Kalmış, G. (2017a). Erzurum ve çevresinde tespit edilen sulama sistemleri. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, (4/13), s. 566-586.

Kalmış, G. (2017b). Tarihi ve arkeolojik veriler ışığında Ardahan. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum.

Kleiss, W. (1970). Ausgrabungen in den urartaischen Festung Bastam, 1969. AMI, 3, 7-65.

Koşay, H. Z. (1964). Pulur ve Güzelova (Erzurum araştırmaları). Atatürk konferansları I, Ankara, 91-94.

Koşay H. Z. (1967). Pulur Kazısı. Türk tarih kongresi, VI, Ankara, 14-15.

Koşay, H. Z & Turfan, K. (1959). Erzurum-Karaz kazısı raporu. Belleten, 23/ 91, Ankara, 349-414.

Koşay, H. Z. & Vary, H. (1964). Pulur kazısı, 1960 mevsimi çalışmaları raporu. Ankara.

Koşay, H. Z. & Vary, H. (1967). Güzelova kazısı. Ankara.

Kozbe, G. & Ceylan, A. (2008). Türkiye arkeolojik yerleşmeleri - 6a-b Demir Çağları. İstanbul.

Kökten, İ. K. (1943). Kars’ın tarih öncesi hakkında ilk kısa rapor. Belleten, VII/27, Ankara, 601-613.

Kökten, İ. K. (1944). Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da yapılan tarih öncesi araştırmalar. Belleten, VIII/32, Ankara, 659-680.

Kökten, İ. K. (1947a). 1945 Yılında Türk tarih kurumu adına yapılan tarih öncesi araştırmalar. Belleten, 11/43, Ankara, 431-472.

Kökten, İ. K. (1947b). Bazı prehistorik istasyonlar hakkında yeni gözlemler. Dil tarih ve coğrafya fakültesi dergisi, 5/1-5, 223-236.

König, F. W. (1955-57). Handbuch Der Chaldischen inschriften, archiv für orientforschung herausgegeben von Ernst Weidner Beiheft 8.

Graz. Ksenophon, (1984). Anabasis, Onbinlerin dönüşü. İstanbul.

Lehmann-Haupt, C. F. (1928-1935). Corpus inscriptionum Chaldicarum I-II. Leipzig.

Luckenbill, D. D. (1926-27). Ancient records of Assyria and Babylonia I-II, Chicago.

Luckenbill, D. D. (1968). Ancient record of Assyria and Babylonia I: Historical records Assyria from the earliest times to Sargon to the end. Chicago 1926- 1927. New York.

Macqueen, J. G. (2001). Hititler ve Hitit çağında anadolu. Ankara.

Melikişvili, A. G. (1960). Urartskie klinoobraznye nadpisi. Moskova.

Mordtmann, A. D. (1872). “Entzifferung und Erklaerung der armenischen Keilinschriften von Van und Umgegend”, ZDMG 26, 465-496 (no. 1-46).

Orthmann, W. (1968 -1969). Eine Urartaeische inschrift in Avnik. AFO, 22, 77-78.

Özgül, O. (2011a). Eskiçağda (Yukarı) Aras Vadisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Özgül, O. (2011b). Pasin Ovası’nın tarihi coğrafyası. Kafkas Üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, 8, 91-106.

Özgül, O. (2016). “Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba)”, Tüba-ar 19, 137-157.

Özgül, O., Ceylan A., Bingöl, A., Günaşdı, Y., & Üngör, İ. (2013). 2011 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri yüzey araştırmaları. Araştırma sonuçları toplantısı, 30/2, Ankara, 277-292.

Payne, M. R. (2006). Urartu çivi yazılı belgeler kataloğu. İstanbul.

Pehlivan, M. (1984). En eski çağlardan Urartu’nun yıkılışına kadar Erzurum ve çevresi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Pehlivan, M. (1990). Karaz ve Hurriler. 100. Yıl Üniversitesi sosyal bilgiler dergisi, I, 168-176.

Pehlivan, M.(1991a). Daya (e) ni /Diau(e)hi. Erzurum.

Pehlivan, M. (1991b). Hayaşa. Erzurum.

Robert, L. (1876). Etude philologiques sur les inscriptions cuneiformes de I’Armenie, Paris.

Ryan, C. V. (1954). A guide to the known minerals of Turkey. Ankara.

Sagona, A. G. (1999). The Bronze Age-the iron age transition in northeast Anatolia: a view from Sos Höyük. Anatolian Studies, 49, 153-157.

Sagona A. G. (2000). Sos Höyük and the Erzurum region in late prehistory: a Provisional Chronology for Northeastern Anatolia Area. Morro and H. Hauptmann (Ed.) Anatolica XI chronologies des pays du Caucuses et de L’euphrate aux I ve III e millenaries içinde (s. 329-373). Paris.

Sagona A. G., Erkmen, M., & Sagona, C. (1997). Excavations Sos Höyük 1995. Kazı sonuçları toplantısı, XVIII/1, Ankara, 137-143.

Salvini, M. (1967). Nairi e Ur(u)atri: Contributa alla storia della formazione del regnodi Urartu. Roma.

Salvini, M. (2006). Urartu tarihi ve kültürü. İstanbul.

Sami, Ş. (1889). Kamusü’l-alâm. İstanbul.

Sandalgian, J. (1900). Les inscriptions cunéiformes Urartiques: transcrites avec une triple traduction interlinéaire en Arménien classique, en Latin et en Française, suivies d’un glossaire et d’une grammaire, Venedik.

Saraçoğlu, H. (1956). Doğu Anadolu. İstanbul.

Saulcy, I. F. J. C. de, (1853). Voyage autour de la mer morte et dans les terres bibliques. Paris.

Sayce, A. H. (1882). The Cuneiform Inscriptions of Van. JRAS 14, s. 377-732, (no.1-57).

Sayce, A. H. (1888). The Cuneiform Inscriptions of Van Part III. Journal of Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, London, s. 1-48.

Sayce, A. H. (1893). The Cuneiform Inscriptions of Lake Van. JRAS 1-25, London, s. 1-39.

Schulz, F. E. (1840). Memoire sur le lac de Van et ses environs par M. Fr. Ed. Schulz”, Journal Asiatique 3/9, s. 257-323.

Slattery J. C. D. (1987).Urartu and the black sea colonies: an economic. perspective(2/22 vol. VIII), Tokyo.

Sembatiants, M. V. (1910). Ararat.

Strabon, (2000). Antik Anadolu coğrafyası, İstanbul.

Şenyurt, S. Y. (2005a). Büyükardıç. Ankara.

Şenyurt, S. Y. (2005b.) Tasmasor. Ankara.

Şenyurt, S. Y & Ekmen, H. (2005). Tetikom Höyük: Pasinler Ovasında bir Demir Çağı yerleşmesi / An Iron Age settlement in Pasinler Plain. Ankara.

Şenyurt, S. Y. & Resul, İ. (2005). Güllüdere. Ankara.

Şenyürek, M. (1944). Anadolu’da bulunan iki yeni Paleolitik alete dair bir not. Ankara Üniversitesi dil tarih ve coğrafya fakültesi dergisi, II/2, 349-352.

Tarhan, M. T. (1978). M.Ö. XIII. Yüzyılda Uruatri ve Nairi Konfederasyonları. Yayımlanmamış doçentlik tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Tarkan, T. (1974). “Ana çizgileriyle Doğu Anadolu bölgesi ve çevresi”. Atatürk Üniversitesi 50. Yıl armağanı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları

Tseretheli, G. B. (1939). The Urartean monuments in the Georgian museum Tbilissi.

Tuncel, M. T. (1991). Aras. Diyanet vakfı İslam ansiklopedisi, 3, Ankara, 332-335.

Üngör, İ. (2015). Urartu kale kazıları (Pasinler Kalesi). B. Can & M. Işıklı (Ed.) Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya kültürleri sempozyumu II içinde (ss. 432-442). Cambridge Scholars Publishing.

Üngör, İ., Bingöl A., Günaşdı, Y., Ceylan, N., Özgül, O., & Ceylan, A. (2014). 2012 Yılı Erzincan, Erzurum İlleri yüzey araştırmaları. Araştırma sonuçları toplantısı, 31/1, Ankara, 61-77.

Yalçınlar, İ. (1951). Soğanlı-Kaçkar ve Mescit Dağı silsilelerinde glasiyasyon şekilleri. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 2, 20-55.

Zimansky P. E. (1985). Ecology and empire: The structure of the Urartian of the Urartian State, Chicago.