Sektör Farklılığında Etik Değerlerin Gelişimi

Amaç – Etik değerlerin kurumun içsel ve dışsal çevre bileşenleri üzerindeki etkisi, bu değerlerin kurum, grup ve birey düzeyindeki davranışlarda yönlendiriciliğine dikkatleri çekmektedir. İşletmelerde söz konusu düzeylerde gerçekleştirilecek davranışların etik yönlendiriciliği, arzu edilen olumlu çıktılara ulaşmada önemli bir etmen olan sektörel dinamiklerin önemini ortaya koymaktadır. Bu nedenle arzu edilen davranışların ortaya çıkarılmasında bir öncül olarak etik davranış, işletmenin yer aldığı sektör ve işkolundan doğrudan etkilenerek farklılaşabilecektir. Araştırmanın amacı etik değerlerin sektör düzeyinde ne derecede farklı olabileceğini incelemektir. Yöntem – Araştırmada üretim ve hizmet sektöründeki işletmelerden veri alınmış, üretim sektörü için ISO meslek komiteleri 46 çalışma grubundan ISO 500 listesine giren işletmeler, hizmet sektörü için ise 12 alt iş kolundan İstanbul Ticaret Odası Meslek Komiteleri sınıflandırmasındaki işletmeler seçilmiştir. Büyük ölçekli işletmelerin seçildiği ve karma yöntemin (nitel ve nicel yöntemin birlikte) kullanıldığı çalışmada işletmelerin web sitelerinde yer alan değer ifadeleri incelenmiş ve analiz birimi terim olarak belirlenmiştir. Her iki sektör işletmeleri için incelenen etik değer ifadeleri kod, kategori ve tema formuna getirilmiş; aynı sektör için işletmeler arası farklılık ki-kare uygunluk testi ile incelenmiştir. Bulgular – Üretim sektörü işletmeleri için müşteri odaklı olma, sürdürülebilirlik ve çalışana değer boyutları; hizmet sektörü işletmeleri için müşteri odaklı olma, etik kurallara uyma ve yaptığı işi önemseme boyutlarının en çok belirtilen değerler olduğu görülmüştür. Hizmet ve üretim sektörleri için ortaya çıkan etik değerlerin farklılığı istatistiksel olarak anlamlıdır. Tartışma – Araştırmanın bulguları her iki sektör için ortak değer kodunun şeffaflık, ortak değer temasının ise müşteri odaklılık olduğunu göstermiştir. Müşterinin önceki yıllara göre değişen profili, talepkârlığı ve aldığı ürün ya da hizmete yönelik sürdürülebilir fonksiyonel faaliyetler, bu bağlamda işletme süreçlerinin odağında müşteriyi bulundurmayı etik bir değere taşımaktadır. İşletme için kurum kültürü, işletme çalışanların iyi ve doğru veya kötü ve yanlışı ayırmalarında başvuracakları bir araç olarak kurumun kendi etik kodlarının gelişmesinde ve arzu edilen tutumların ortaya çıkmasında önem kazanacaktır. Sektör geneli için bütüncül perspektifte etik değerlerin sektöre yönelik olan tümevarımcı temaların belirlenmesinde örgütsel ekoloji yaklaşımından yararlanılabilir.

(Developing Ethic Values in Terms of Sectorial Differentiations)

Purpose – The impact of ethical values on the internal and external environmental components of the organization draws attention to the guiding of these values in behaviors at the institution, group and individual level. Ethical guidance of the behaviors to be performed at these levels in the enterprises reveals the importance of sectoral dynamics, which is an important factor in achieving the desired positive outcomes. For this reason, ethical behavior as a precursor in revealing the desired behaviors may be differentiated by being directly affected by the sector and the sector in which the enterprise is located. The aim of the study is to examine the extent to which ethical values may differ at the sector level. Design/methodology/approach – In the research, data were obtained from enterprises in production and service sectors. Istanbul Chamber of Industry 500 companies were selected from 46 working groups for production sector and the firms were selected in 12 subfields determined in the base of Istanbul Chamber of Commerce for service sector. Large-scale enterprises are selected and mixed method (qualitative and quantitative method is used together) is utilized in this study. Values from official web-sites of companies are investigated and term is determined for unit of analysis. Ethic values examined for both production and service sector were formed as code, category, and theme, respectively. Significant differentiates among companies in the same sector are diagnosed via chi-square test. Findings – Customer-oriented, sustainability and respect for employees employee are most significant values in production sector enterprises; customer oriented, whereas compliance with ethical rules and care about work are the most stated values in service sector. Differences in ethical values for service and production sectors are statistically significant. Discussion – It is revealed that the common value code and theme are transparency and customer orientation, respectively for both production and service sector. The changing profiles of customers from past to present and customers’ continuous demanding attitudes toward product or service cause the customer to be core ethic value in the center of organizational processes depending on business activities. Organizational culture plays an important role to distinguish right from wrong for employees as a guide enabling to constitute ethic codes and develop desired attitudes. Organizational ecology approach can be utilized to determine the sector-specified ethic values as a whole in a holistic-inductive perspective.

PDF

___

Aghdamy, G. Morteza (2009), Türkiye ve İran‟da Kamu Yönetimi‟nde Etik Değerler, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Sempozyum Bildirileri, Kamu Etiği, (1) 211-219.
Adams, J. S., Tashchian, A., Shore, T. H. (2001). Codes of ethics as signals for ethical behavior. Journal of Business Ethics, 29(3) 199-211.
Akgeyik, T. (2009). Türkiye’de iş Etiği: İnsan Kaynakları Yönetimi Boyutuyla. S. Orman ve Z. Parlak (der.) İşletmelerde İş Etiği, İstanbul, İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
Ay, Ü. (2003). İşletmelerde Etik ve Sosyal Sorumluluk, Nobel Kitapevi, İstanbul.
Baum, J.A.C. , Sıngh, J.V., (1994). Evolutionary dynamics of organizations. New York: Oxford University Press. Bektaş, Ç. (2008). Etik Kodların Otel Endüstrisine Katkıları ve Bir Alan Araştırması. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi (1) 1-17.
Bektaş, Ç. ve Köseoğlu M. A. (2007), Etik Kodların Yönetsel Karar Alma Sürecine Etkileri ve Bir Model Önerisi, ISGUC The Journal of Industrial and Human Resources, 9(2) 94-115.
Bektaş, Ç. ve Köseoğlu M. A. (2008), İş Etiği ve İş Etiğinin Yayılım Süreci. Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi. 13(1) 145-158.
Beyaztepe, N. (2016). Sağlık Sektöründe İş Etiği: Hastanelerde Çalışan Sağlık Personelinin İş Etiği Algısının Belirlenmesi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi Ana Bilim Dalı Hastane ve Sağlık Yönetimi Bilim Dalı Yüksek Lisan Tezi. İstanbul.
Bilgen, A. (2014). Çalışanların Etik Liderlik Ve Etik İklim Algılamalarının Örgütsel Bağlılıklarına Etkisi: Özel Ve Kamu Sektöründe Karşılaştırmalı Bir Uygulama. Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İnsan Kaynakları Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Bozkurt, S. ve Doğan, A. (2013). İş Değerleri ve İş Etiği Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Business and Economics Research Journal, 4(4) 71-86.
Carrol, ve Archie B. (1991). The Pyramid of Corporate Social Resposibility: Toward the moral Management of Organizational Stakeholder, Business Horizon, 34(4) 39-48.
Jully-August (1991), http://www.cbe.wwu.edu/ dunn/rprnts.pyramidofcsr.pdf, (Erişim Tarihi: 14 Şubat 2018)
Cavanagh, G. F. (1981). The ethics oforganizational politics. The Academy of Management Review (1) 363-374.
Çelik, M, (2007). Örgüt Kültürü ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Çevirgen, A. ve Üngüren E. (2009). Konaklama İşletmelerinde Etik İklim ve İş Tatmini İlişkisi, 10. Ulusal Turizm Kongresi, 273-281.
Çiçek, I. ve Zehir, C. (2018). Kurum Kültürü Bağlamında Kişi-Örgüt Uyumu, 1. Uluslararası Sosyal Bilimler ve İnovasyon Kongresi, Fırat Üniversitesi, Antalya, 240-251.
Derin, N. (2017). Medikal Firmalarda İş Etiği Anlayışının Finansal Performansa Etkisi. İş Ahlakı Dergisi, (1) 203-221.
Doğan, N. (2007). İş Etiğinin Kurumsal Sosyal Sorumluluktaki Rolü, Yaymlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi. İstanbul.
Elçi, M. ve Alpkan, L. (2006). Etik İklimin Örgütsel Vatandaşlık Davranışına Etkisi, H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1) 141-170.
Emirza, E., ve Babayiğit, S. (2015). Satış Elemanlarının Kurumsal Değerleri Benimseme Düzeyi ve Bu Değerler Arasındaki Farklılıklar: Mobilya Sektöründe Satış Elemanlarının Kurumsal Değerleri Benimseme Düzeylerinin Ölçülmesi, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (46) 153-167.
Erdil, O., Kalkan, A. ve Alparslan, A. M. (2010). Örgütsel Ekoloji Kuramından Stratejik Yönetim Anlayışı Doğuş Üniversitesi Dergisi, 12(1) 17-31.
Eren, E. (2001). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, Beta Basım Yayım. İstanbul.
Eren, S. S. ve Hayatoğlu, Ö. (2011). Etik İklimin Satış Elemanlarının İş Tutumlarına Ve İş Performanslarına Etkisi: İlaç Sektöründe Bir Uygulama. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14) 110-128.
Ergün, N. (2009). Örgütlerde Etik Dışı Davranışların Nedenleri ve Çalışanlara Yönelik Etik Dışı Davranışların Havayolu Taşımacılığı Sektörü Açısından İncelenmesi, ISGUC Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 11(3) 149-168.
Ertan, C. (2013). Etik, İş Etiği ve Sağlık Hizmetlerinde Etik (Çivril Devlet Hastanesi Sağlık Personelinde İş Etiği Algısı). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Eyidoğan, Ö. (2013). Etik İklimin Örgütsel İletişim Üzerindeki Etkisi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Uluslararası Kalite Yönetimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Fennell, D. A. and Malloy, D. C. (2007). Codes of Ethics in Tourism. Practice, Theory,Synthesis. Clevedon, UK: Channel View Publications.
Gündüz, M. (2005). Ahlâk sosyolojisi, Anı Yayıncılık, Ankara.
Güven, S. (2016). Kurumsal İletişim Bağlamında Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Etik İlişkisi, Akdeniz İletişim Dergisi, 26, 133-154.
Hartman, L. P. (1998), Perspectives in Business Ethics. McGraw Hill Book Co.
İBE (2017) The IBE 9 Step Model For Developing And İmplementing A Code http://www.ibe.org.uk/index.asp?upid=61&msid=11 (Erişim Tarihi: 18 Aralık 2017).
Kalaycı, Ş. (2016). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik. 7.baskı. Asil Yayın Dağıtım, Ankara.
Kaptein, M. (2004). Business Codes of Multinational Firms: What Do They Say?. Journal Of Business Ethics.50(1). 168-184
Karaoğlu, A. O. (2018). Etik Kodların Vekalet Maliyetleri Üzerindeki Etkisi İle İlgili Bir Araştırma, Maramara Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul.
Lagan, A. V. (2005). “3D Ethics: Implementing Workplace Values-Personal, Organisational and Social Dimensions of Business Ethics”. eContent Management Pty Ltd.,4902-4964.
Madge, J. (1965). The Tools of Science An Analytical Description of Social Scince Techniques. Anchor Books Doubleday and Comp.
Maclntyre A., (2001), Ethik’in Kısa Tarihi, Çeviren: Hünler H. Ve Hünler S., Paradigma Yayınları.
Nalbant, Z., (2005), İşletmelerde Sosyal Sorumluluk ve İş Ahlakı. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 12(1) 193-201.
Özan, M. B., Polat, H., Gündüzalp, S., ve Yaraş, Z. (2017). Etik Kodlara İlişkin Okul Yöneticilerinin Görüşleri ve Etik Kod Önerileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(1) 43-52.
Özgener, Ş. (2016). İş Ahlakınn Temelleri: Yönetsel Bir Yaklaşım. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
Özsağır, A., ve Aliye, A. (2012). Hizmetler Sektörü İçinde Hizmet Ticaretinin Yeri ve Karşılaştırmalı Bir Analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 41(41) 311-331.
Özlem, D. (2006). Kavram ve Düşünce Tarihi Araştırmaları, -Sosyal Bilimler / Hermeneutik / Şiir Sanatı / Adalet Evrensellik / İnsan Hakları / Liberalizm / Neoliberalizm / Sivil İtaatsizlik / Yeni Kantçılık / Etik Ahlâk / İlerleme. İnkılap Yayınları, İstanbul.
Pater, A. and Gils, A. V. (2003), Stimulating Ethical Decision- Making in a Business Context: Effects of Ethical and Professional Codes, European Management Journal, 21(6) 764-789.
Pendek, Ş. (2014). Ethıcal Approaches Used By The Managers Durıng The Judgment Of Ethıcal Issues: An Empırıcal Study. A Thesis Submıtted To Graduate School Of Socıal Scıences Of Izmır Universty Of Economıcs Doctor Of Phılosophy. İzmir.
Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. Free press.
Sobacı, M. Z. (2007). Yönetişim Kavramı ve Türkiye’de Uygulanabilirliği Üzerine Değerlendirmeler. Yönetim Bilimleri Dergisi, 5 (1), 219-235.
Svara, J. and Bartlett, P. (2007). International Barb House, Barb, Mews, London W67PA UK.
Şahin, L. ve Yıldırım, K. (2008). İşletmelerde iş ahlakı uygulamaları için genel çerçeve. İş Ahlakı Dergisi, 1(1) 55-66.
Şahin, B. ve Dündar, T. (2010). Sağlık Sektöründe Etik İklim Ve Yıldırma (Mobbing) Davranışları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 66(1) 129-159.
Thompson, D. F. (1985). The Possibility of Administrative Ethics. Public Administration Review, 555-561.
TUİK (2017). İşgücü İstatistikleri, Haber Bülteni, Sayı 24632.
Tunç, R. (2010). Çalışma Hayatında İş Etiği ve Turizm Sektöründe Bir Uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi. Afyon.
Turnipseed, D. (2002). Are Good Soldiers Good? Exploring the Link Between Organizational Citizenship Behaviour and Personel Ethics. Journal of Business Research, 1-15.
Türk Dil Kurumuna Göre Etik Kelimesinin Anlamı www.tdk.org.tr (Erişim Tarihi; 28 Aralık 2017).
Tütüncü, Ö. ve Savran, G. 2007. Etik İklim ve Tükenmişlik Sendromunun Kalite Yönetim Sistemi Üzerine Etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9(4) 177-214.
Yağmur, A. (2013). Etik Liderliğin Ve Etik İklimin Etik Dışı Davranışlara Etkisi: Ampirik Bir Çalışma. Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Gebze.
Yeşil,S., Mavi, Y., Ceyhan, S. (2017). Etik İklim Algısı ve Bireysel Sonuçlar Üzerindeki Etkileri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51 19-38.
Yüksel, M. (2015). Etik Kodlar, Ahlak ve Hukuk. Hacettepe HFD, 926-938.